Borek (województwo małopolskie)

Borek – wieś w Polsce, w województwie małopolskim, w powiecie bocheńskim, w gminie Rzezawa.

W latach 1975-1998 miejscowość należała do województwa tarnowskiego.

Położenie

Borek położony jest w środkowo-zachodniej części gminy. Od północnego zachodu graniczy z gminą Bochnia i stanowi granicę gminy. W swojej gminie sąsiaduje z sołectwami:

• Dąbrówka – od północnego wschodu
• Dębina – od północy
• Jodłówka – od południowego wschodu
• Ostrów Królewski – od zachodu
• Rzezawa – od południa.

Nazwa miejscowości jest bardzo łatwa do interpretacji. Wieś została założona na terenach wykarczowanej puszczy. Kiedyś był tu las iglasty, czyli bór.

Historia

Początki osadnictwa

Początek Borku datowany jest na 10 lutego 1350, kiedy to Kazimierz Wielki wydał akt lokacyjny wsi na prawie niemieckim. W akcie tym polecił chłopu Maciejowi, synowi Dobormysła, przyszłemu sołtysowi, wybudować na 30 łanach nad rzeką Wydrzyną, w głębi puszczy, wieś Borek. Nowi koloniści dostawali zazwyczaj 1 łan ziemi (kmiecie) lub 0,25 łana (zagrodnicy). Sam sołtys dostał 3 łany w obrębie wsi, z prawem rozszerzenia tej darowizny poprzez karczunek sąsiednich lasów. Maciej miał założyć we wsi karczmę, dwa stawy rybne i zbudować młyn, urządzić ławę szewską, piekarską i rzeźnicką. Sołtys i kmiecie mieli być zwolnieni przez 20 lat z powinności i opłat na rzecz króla. Po upływie tego czasu sołtys miał służyć władcy ze swoim oddziałem łuczników. W Borku miał powstać pierwszy kościół na terenie obecnej gminy Rzezawa.

Z nieznanych przyczyn 26 maja 1350 król zmienił zdanie i kościół został wybudowany w Rzezawie. Tym samym Borek stracił szansę na zostanie główną miejscowością regionu.

Od średniowiecza do zaborów

W 1461 Winiek Kezigner kupił połowę sołectwa Borek. Od roku 1581 wieś wchodziła w dobra powiatu szczyrzyckiego. W XVI w. tereny te objęło starostwo krzeczowskie. W 1681 Borek razem z Dąbrówką odłączył się od tego starostwa.

Borek pod panowaniem austriackim

Borek wszedł pod panowanie Austrii już podczas I rozbioru. 23 sierpnia 1775 wrogie wojska zajęły dobra krzeczowskie, do których należał również Borek. Był on wtedy w posesji Ignacego Dydyńskiego.

Po zajęciu dóbr krzeczowskich sprzedano je w dwóch sekcjach. Borek, razem z Buczkowem, Dębiną i Dąbrówką 27 sierpnia 1835 kupił podczas licytacji Edward Homolatsch. Cena wywoławcza wynosiła 28 293 złr, nabywca zapłacił 28 650 złr. (guldenów lub florenów).

W 1873 od lipca do września panowała w parafii Rzezawa cholera. Pamięci zmarłych Borkowian poświęcone są betonowe krzyże.

W 1880 Borek nabył M. Zimmermann.

II wojna światowa

Podczas II wojny światowej zawiązano organizację walczącą z okupantem. Duża część mieszkańców brała w niej udział. Do dziś widoczne są dziury po niemieckich okopach, znajdujących się na polach, a nawet obok domów mieszkalnych.

Borek dziś

Dziś Borek jest wsią, w której prężnie rozwija się turystyka.

W przyszłości przez miejscowość ma przebiegać odcinek autostrady A4. Wieś posiada sieć kanalizacyjną, którą otrzymała jako pierwsza w całej gminie. Podobnie jak sąsiadujący Ostrów Królewski charakteryzuje się krajobrazem rolniczym. Część mieszkańców pracuje w rolnictwie. Od 1981 istnieje tu Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Ulice oświetla 68 lamp ulicznych.

Charakterystycznym elementem starej zabudowy wsi są domy budowane frontem ku południowi. W związku z układem drogi jest to przykład zabudowy quasi-szczytowej.

Sołtysem Borku jest Elżbieta Kmieć. Radnymi z okręgu Borek i Ostrów Królewski są Ireneusz Czesak i Bogdan Dąbrowski. Wójtem gminy Rzezawa jest Józef Słonina, mieszkaniec Borku.

Toponima

Borek nazwy użyte w przeszłości – Borecz, Borzecz

Nazwy części wsi: Mały Koniec, Podzatoka, Duży Koniec, Osiedle Piaski.

Nazwy obiektów fizjograficznych: Działki, Górki, Granice, Kaługa, Kąty, Łączki, Łęki, Małe Błonie, Nawisie, Pagórek, Piaski, Podlesie, Potoki, Porębisko, Prośnia, Przeczka, Przymiarek, Rodzików, Rzeczki, Wielkie Błonie, Wydziałki, Zastodole,

Turystyka i rekreacja

We wrześniu 2002 w miejscowości otwarto uzdrowiskowo – rekreacyjny ośrodek Balaton, który jest inwestycją Uzdrowiska Kopalnia Soli w Bochni. Zajmuje on powierzchnię 45 ha i składa się z dwóch części. Pierwsza to kompleks boisk sportowych, wypożyczalnia sprzętu sportowego, place zabaw, karczma, wypożyczalnia rowerów, trasy rowerowe, grille, miejsca na ogniska, jeziorka dla wędkarzy, stadnina koni i inne. Druga to poligon paintballowy z licznymi fortyfikacjami.

Oświata

W Borku działa Publiczna Szkoła Podstawowa oraz Publiczne Przedszkole. Więcej informacji na temat szkoły można znaleźć na jej stronie internetowej: www.zspborek.szkolnastrona.pl. Uczniowie w wieku gimnazjalnym dojeżdżają do gimnazjum w Rzezawie lub w Dąbrówce.

W latach 1848 – 1849 założono w Borku dwuklasową parafialną szkółkę filialną, w której mogła się kształcić tutejsza młodzież. Nauczycielem został Jan Różycki, religii uczył ks. Jan Bartoszek. Jako ławki służyły ławy z dawnego kościoła w Rzezawie. W 1908 założono we wsi wypożyczalnię książek przy Towarzystwie Szkoły Ludowej w Bochni.

Komunikacja

Od 1 stycznia do Borku nie dojeżdżają autobusy RPK Bochnia. Przez wieś przejeżdża mikrobus kursujący na trasie Bochnia – Brzesko a także drugi Bochnia - Bratucice.

Sport

W Borku od 1958 roku działa klub sportowy Borkowianka Borek posiadający sekcję piłki nożnej. Tradycyjne barwy to granatowo-czerwone. Największym osiągnięciem drużyny jest gra w sezonie 2002/2003 w A klasie.

Skarb kibica Borkowianki

OSP Borek

Od 1914 we wsi istnieje jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej, do której należy 31 osób. Strażacy mają do dyspozycji pożarnicze Iveco 4x4 z 1998 roku.

Legendy i podania

Siwa klacz w Borku to najbardziej znana legenda związana z Borkiem. Ma wyjaśniać dlaczego kościół w XIII w. powstał w sąsiedniej Rzezawie, a nie na miejscu. W Borku postanowiono wybudować kościół i zaczęto gromadzić budulec. Gdy wybrano majstrów do budowy, każdej nocy materiału ubywało. Postanowiono złapać złodzieja. Po odgłosach końskich kopyt strażnicy dotarli do Rzezawy, w miejsce gdzie dziś stoi kościół, i tam odnaleźli budulec. Obok stała siwa klacz. Uznano, że sama przewoziła materiały, co ludzie uznali za wolę bożą i wybudowali kościół w tamtym miejscu.

Bibliografia

• Anna Kapałka, Monografia Samorządowa Gminy Rzezawa, Kraków 2003
• Zofia Wiśniewska, Zjawy i Dziwy w Okulicach i Gminie Rzezawa, 2000 ISBN 83-86744-96-0
• Gmina Rzezawa, ISBN 83-85474-49-8
• Paweł Linca, Z Dziejów Borku, Borek 2004

Zobacz też

• inne miejscowości o nazwie Borek
• parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Borku