Uście Solne

Uście Solne – wieś (do 1934 miasto) w Polsce położona na prawym brzegu Raby, opodal jej ujścia do Wisły, w województwie małopolskim, w powiecie brzeskim, w gminie Szczurowa.

Etymologia nazwy „Uście” wiąże się z topograficznym położeniem przy ujściu rzeki, zaś przymiotnik „Solne” ma związek z solą, którą przez wieki, najpierw drogą wodną, a potem lądową sprowadzano z Bochni do tutejszego portu rzecznego.

Przywileje miejskie na prawie magdeburskim nadał Uściu Solnemu król Kazimierz Wielki 18 maja 1360 r. Była to prawdopodobnie wtórna lokacja, gdyż z zachowanych dokumentów wynika, że miasto Uście Solne, lokowane zapewne na tzw. prawie średzkim, istniało już znacznie wcześniej. Ponowna lokacja miasta podyktowana była zapewne korzyściami płynącymi z prawa magdeburskiego.

Nowe miasto wytyczono wtedy opodal Starego Uścia, niegdyś osobnej wsi, usytuowanej przy zbiegu Raby i Wisły. Do dziś widoczne są ziemne obwałowania, które chroniły skład soli, tzw. „solnisko”. Na Starym Uściu stał też kiedyś niewielki kościółek, kaplica pod wezwaniem św. Agaty, wraz z z przyległym doń cmentarzem.

W dobie lokacji, poza Starym Uściem, miasto miało 24 mieszczan-gospodarzy, z których każdy otrzymał od króla po jednym łanie ziemi.

Na okres panowania ostatniego Piasta przypada okres bujnego rozkwitu miasta, które swój rozwój zawdzięczało głównie prowadzeniu handlu solą wydobywaną w żupach leżącej w górę Raby Bochni. O sile miejscowych mieszczan może świadczyć fakt, że w czasie pobytu króla w mieście 25 stycznia 1363 r., uzyskali oni zwolnienie z ceł w m.in. Opatowcu, Skalbmierzu, Nowym Mieście Korczynie, Proszowicach, Tarnowie i Jędrzejowie.

Z lokacją na wzór magdeburski wiązało się też wyznaczenie placu pod rynek, którego wielkość umożliwiłaby budowę na nim ratusza i odpowiedniej ilości jatek mięsnych, straganów piekarskich, szewskich itp. To, że w Uściu powstał rynek, jakiego nie mają ani Bochnia, ani Brzesko, ani królewskie Niepołomice, plac wielkością równy krakowskiemu, świadczy o perspektywach rozwoju jakie wówczas stały przed miastem.

Od lokacji miasta, oblicza się, że w Uściu były cztery budynki zwane ratuszami. Ostatni z nich spłonął wraz z kościołem i drewnianą zabudową miasta podczas pożaru w 1804 r.

O drewnianym kościele w Uściu oraz o rodzinie Baczkowskich, uiszczających daniny na rzecz parafii w Uściu, Szczepanowie i Książnicach pisze na kartach powstałej w latach 1470-1480 „Liber beneficiorum” ksiądz Jan Długosz, nie precyzując, czy świątynia w Uściu była kościołem parafialnym, czy filialnym wobec Szczepanowa.

W pobliżu rynku i kościoła, o czym mówią zachowane źródła, przed rokiem 1596 istniała szkoła z domem dla plebana, organisty i sług kościoła, jak również szpitalik lub przytułek. Znaczna liczba studentów krakowskiego uniwersytetu pochodzących z Uścia świadczyć może o wysokim poziomie tutejszego nauczania.

Z Uścia pochodzi trzech rektorów Uniwersytetu Jagiellońskiego:

• Stanisław z Uścia (ok. 1382-1440), prawnik, profesor i rektor UJ w roku 1434, oficjał i wikariusz generalny gnieźnieński,
• ks. Jakub Papenkowicz z Uścia, który dwa razy piastował godność rektorską w latach 1642-1643 i 1648-1649,
• Wojciech Papenkowicz, bratanek ks. Jakuba, rektor w latach 1679-1681.

Uście Solne pozostawało znaczącym ośrodkiem na wiślanym szlaku solnym do końca I Rzeczypospolitej. Upadek gospodarczy miasta rozpoczął się z początkiem XIX w., wraz z przeniesieniem składu solnego i budową portu rzecznego przez Austriaków w Świniarach.

W 1934 r., w wyniku reformy administracyjnej miejscowość została pozbawiona praw miejskich i ustanowiono w niej siedzibę gminy wiejskiej, funkcjonującej do 1954 r.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Zobacz też: Uście, Uście Gorlickie, Uścieniec, Uścieniec-Kolonia