Borzęcin (województwo małopolskie)

Borzęcin – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie brzeskim, w gminie Borzęcin.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie tarnowskim.

Miejscowość jest siedzibą gminy Borzęcin.

Przy zakładaniu wsi w 1364 roku nadano jej nazwę Bodzantin, od nazwiska biskupa krakowskiego Jana Bodzanty. Później miejscowość ta nazywała się także Bodzanczin i Borzęczyn.

Urodzeni w Borzęcinie

• Jan Czuj (1886-1957) - polski duchowny katolicki i profesor
• Sławomir Mrożek (ur. 1930 r.) - polski dramatopisarz i prozaik
• Józef Baran (ur. 1947 r.) - poeta polski
• Jan Baranowicz (1906-1983) - polski poeta i prozaik

Historia wsi

Gmina Borzęcin założona została w 1364 roku. O tym wydarzeniu informuje wzmianka znajdująca się w życiorysie biskupa krakowskiego Jana Bodzanty. Dowiadujemy się, że w miejscu wykarczowanych lasów założono wieś i nazwano ją Bodzantinem. Nazwa ta wraz z upływem czasu ulegała wielokrotnej zmianie. Bodzantin zmieniono na Bodzanczinek a następnie kolejno na Bodzanczin, Borzęczyn, Borzęcin. Ostatecznie o nazwie Borzęcin zadecydował rząd austriacki w okresie zaborów.

Ludność z terenów Borzęcina prawdopodobnie była pochodzenia słowiańskiego i zamieszkiwała te tereny jeszcze przed założeniem wsi. Najstarszy zapis historyczny o ludności Borzęcina pochodzi z 1580 roku. Wtedy wieś Borzęcin liczyła 60 włościan.

Ogromne obszary leśne oraz rzeki stwarzały warunki sprzyjające osiedlaniu się ludności. Łatwo można tu było pozyskać materiał budowlany, opał oraz żywność, a także schronienie przed najazdami zbrojnymi. Pierwsi osadnicy to nie tylko ludność miejscowa. Cześć osadników przyjechała tu ze Śląska i Niemiec. W powstałej wsi osiedlali się również rzemieślnicy, którzy przywędrowali tutaj wraz osadnikami i prowadzili swoją działalność. Ich dzisiejsi potomkowie noszą nazwiska odpowiadające ich zawodom: Kołodziej, Cieśla, Bednarz, Stolarz, Kowal i inne. Jednakże kierunek rozwoju gospodarczego Borzęcina w większości wyznaczało rolnictwo. Pierwsza wzmianka o gospodarce Borzęcina znajduje się w "Księdze Uposażeń" Jana Długosza. Pisze on, iż we wsi znajduje się 20 łanów i 9 prętów ról kmiecych. Sołtys posiada 2 łany, karczmę z oddzielnymi gruntami i gospodarstwa ogrodnicze. Kościół i pleban mają oddzielne pole (obowiązywały wtedy łany frankońskie, które równe są obecnie 24,2 ha).

Wraz z powstaniem wsi utworzona została również parafia. Pierwszy kościół wybudowano tutaj w 1364 r. Wcześniej tereny Borzęcina swym zasięgiem obejmowała założona w 1338 roku parafia w Szczurowej. Władze w nowo założonej wsi sprawował sołtys. Według zapisów jeden z ostatnich sołtysów Borzęcina, nazywał się Giza. Od roku 1736 władzę we wsi sprawował wójt. Za czasów pańszczyźnianych wójt zatwierdzany był przez dziedzica, a wybierany spośród kandydatów w proponowanych przez gromadę. Po zniesieniu pańszczyzny, władzę sprawował wójt wraz z tzw. "przysiężnymi" wybranymi przez gromadę.

Na przestrzeni lat Borzęcin przechodził różne zmiany administracyjne. Od drugiej połowy XIV wieku do roku 1772, Borzęcin należał do powiatu pilzneńskiego, województwa sandomierskiego. Po roku 1772 znalazł się w granicach cesarstwa austriackiego, w powiecie bocheńskim. W roku 1867, po utworzeniu przez zaborców austriackich nowego podziału administracyjnego, Borzęcin włączony został do powiatu brzeskiego, a w 1935 roku, kiedy utworzone zostały gminy zbiorowe, do Borzęcina przyłączono wieś Bielczę. Odtąd te wsie razem stanowiły gminę, w której administrację sprawował zarząd gminy.

W 1975 roku kiedy zniesiono powiaty, wyższą jednostką administracyjną nad gminami stały się województwa. Borzęcin odtąd do końca 1998 roku należał do województwa tarnowskiego. Od 1 stycznia 1999 roku tj. od wejścia w życie nowej reformy administracyjnej kraju, Borzęcin należy do powiatu brzeskiego i województwa małopolskiego.

XIX i XX wiek

Borzęcin podzielony jest na dwie części. Południowa nazwana została Borzęcin Górny, północna - Borzęcin Dolny. Wieś zabudowana jest dwurzędowo i rozciąga się na długości 8 km. Przez środek wsi przepływa rzeka Uszwica, a mosty przerzucone przez tę rzekę łączą obie części wsi stanowiąc element układu komunikacyjnego. Borzęcin poza swoistym ciągiem głównej zabudowy, posiada na swych peryferiach samodzielne osiedla tzw. przysiółki, o charakterystycznych nazwach lokalnych. Są to przysiółki: Czarnawa, Jagniówka, Łazy, Wisowatki, Bagno, Granice oraz Borek.

Rozpatrując rodowody mieszkańców, Borzęcin jest wsią całkowicie jednolitą. Zamieszkują tu ludzie miejscowego pochodzenia. Mieszkańców napływowych jest znikomy odsetek. Pod względem wyznaniowym mieszkańcy Borzęcina są wyznania rzymskokatolickiego. Należy jednak wspomnieć, że po zniesieniu pańszczyzny w 1846 roku osiedliło się tutaj wiele rodzin żydowskich. Stali mieszkańcy Borzęcina to głównie rolnicy, trudniący się tym zawodem od najdawniejszych czasów. W czasach feudalnych oraz pańszczyźnianych pracowali na polach dworskich, w skład których wchodziły obszary po obu stronach rzeki Uszwicy. W roku 1832 chłopi w Borzęcinie odmówili odrabiania pańszczyzny.

Trzeba zaznaczyć, że prymitywne metody stosowane w uprawie roli, liczne klęski żywiołowe, często występujące nieurodzaje, powodowały niedostatek chleba, a także głód. Szczególnie wielki głód odnotowano w Borzęcinie w roku 1847. Ludzie wtedy jedli perz, słomę, szyszki olchowe. Podobnie rok 1919 odnotowuje się jako nieurodzajny. Zjawiskiem powszechnym na wsi były również przednówki. Charakteryzowały się one brakiem chleba w ostatnich miesiącach przed żniwami. Okres przednówków często był wykorzystywany przez zamożniejszych gospodarzy, którzy w ten sposób zapewniali sobie tanią siłę roboczą. Sytuacje takie powodowały, że wiele rodzin nie miało środków do życia. W związku z tym ludność emigrowała na roboty do Niemiec, Danii, Francji oraz Ameryki. Zarobione zagranicą pieniądze wspomagały małe, rozdrobnione gospodarstwa.

W pierwszych latach XX wieku ziemia dworska w Borzęcinie przeznaczona została na powiększanie gospodarstw chłopskich. Gospodarstwa rolne w tym czasie nastawione były na samowystarczalność, zwłaszcza większe gospodarstwa, zaczęły więc zajmować się dodatkowo przetwórstwem płodów rolnych. Jednocześnie, wraz ze wzrostem oświaty oraz świadomości politycznej, rosła także świadomość zawodowa rolników. Rolnictwo zaczęło wkraczać powoli na drogę rozwoju. Na terenie Borzęcina rolnicy zaczynają używać maszyn rolniczych, wprowadzając nowoczesne formy uprawy roli i roślin, stosując nawożenie.

W 1903 roku założona zostaje Spółka Oszczędności i Pożyczek w Borzęcinie. W 1937 roku rolnicy zawiązują Spółdzielnię Rolniczo-Handlową w Borzęcinie Dolnym, a w 1941 roku taka sama spółdzielnia powstaje w Borzęcinie Górnym. Wybuch drugiej wojny światowej paraliżuje funkcjonowanie gminy i jej mieszkańców. Pierwszego września 1939 roku rozpoczęto mobilizacyjny pobór koni i wozów chłopskich, 5 września 1939 roku ewakuowano Urząd Gminy. Ludność masowo zaczęła podejmować ucieczkę. W dniu 7 września 1939 roku Borzęcin był już pod okupacją niemiecką. Rozpoczęły się wywozy ludzi na roboty do Niemiec. W 1941 roku Niemcy rozpoczęli aresztowania ludności Borzęcina, a następnie wywozy do obozów zagłady. Rozpoczęła się eksterminacja ludności Borzęcina, trwająca do końca wojny. Mieszkańcy Borzęcina ginęli w obozie oświęcimskim, w Dachau, Buchenwaldzie i Mauthausen. W latach 1939-1945 na terenie Borzęcina zginęło ogółem 143 osoby.

Okres drugiej wojny światowej i okupacja niemiecka bardzo zniszczyły Borzęcin. Zniszczone zostały drogi i mosty. Budynki szkolne zostały całkowicie zdewastowane. Nie istniały żadne placówki kultury i zdrowia. Z placówek gospodarczych działa tylko Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa "Jegomość". W styczniu 1945 roku przystąpiono do organizacji życia w gminie. W maju 1945 roku zaczął funkcjonować Urząd Gminy. Powoli przystępowano do odrabiania strat wojennych. Jako pierwszy odbudowano most w Borzęcinie Górnym, następnie wyremontowano drogę z Borzęcina do Bielczy, a później kolejno odbudowywano inne drogi. Aktywna postawa społeczeństwa gminy pozwoliła szybko odbudować zniszczenia wojenne.

Zobacz też

• Borzęcin
• Borzęcin Duży
• Borzęcin Mały
• Borzęcino