Czchów

Czchów – miasto w woj. małopolskim, w powiecie brzeskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Czchów. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. tarnowskiego. 1 stycznia 2000 Czchów odzyskał utracone w 1928 prawa miejskie.

Według danych z 31 grudnia 2006 miasto miało 2219 mieszkańców.

Miasto jest położone przy drodze krajowej 75 nad Dunajcem i sztucznym zbiornikiem jeziorem Czchowskim, które powstało w wyniku spiętrzenia wód Dunajca.

Historia Czchowa

Ślady najdawniejszego osadnictwa w rejonie miasta sięgają czasów państwa wielkomorawskiego. Z osadnictwem czeskim niekiedy jest wiązana nazwa miasta, występująca w dokumentach od XIII w. także w formie Czechou, Cechou, Cehiov. Według Długosza wśród najdawniejszych mieszkańców przeważali Niemcy, jeńcy wzięci do niewoli w czasie wojen Bolesława Chrobrego z cesarstwem. W roku 1280 odbyło się tu spotkanie księżnej Kingi z księciem Leszkiem Czarnym, w asyście biskupa krakowskiego i innych dostojników w celu rozwiązania konfliktu między książętami. W wystawionym na tym zjeździe dokumencie Czchów określony jest jako wieś biskupa krakowskiego. Datowany na 1288 r. dokument, przyznaje prawa do Czchowa benedyktynom tynieckim. Mimo iż dokument jest czasem uznawany za falsyfikat, to miejscowość rzeczywiście należała do benedyktynów w końcu XIII w., gdyż z ich rąk przeszła w ręce panującej dynastii, na początku XIVw.

W 1327 r. istniała już w Czchowie królewska komora celna. W 1333 odziedziczyła go wraz z ziemią sądecką Jadwiga, wdowa po Władysławie Łokietku, a po jej śmierci w 1339 Kazimierz Wielki. Za jego panowania miasto zostało opasane murem obronnym, a przywilej wystawiony w Krakowie 24 listopada 1355 przeniósł je z lokacji na prawie średzkim na magdeburskie.

Nie jest pewne kiedy Czchów otrzymał prawa miejskie, we wspomnianym dokumencie zmiany prawa lokacyjnego, wspomniane jest, że prawa miejskie miał już dawno. W czasie lustracji w 1765 wójt z burmistrzami zeznali, że odnośny dokument im zgorzał.

Prawdopodobnie w tym samym czasie powstał na wzgórzu wznoszącym się nad miastem niewielki zamek dla obrony tutejszej komory celnej i szlaku handlowego. Trzonem zamku w Czchowie była starsza jeszcze, romańska obronna wieża mieszkalna.

W 1357 król potwierdził miastu immunitet sądowy, wkrótce Czchów był już stolicą powiatu sądowego, kasztelanią mniejszą i starostwem niegrodowym. Tu odbywały się roki sądu ziemskiego krakowskiego i połączone z tym zjazdy szlachty. W 1433 otrzymał prawo urządzania jarmarku, w 1489 kolejnego, a w 1565 Zygmunt August wyznaczył Czchów na miejsce stałych jarmarków przygranicznych.

Korzystne położenie miasta przy głównych szlakach handlowych prowadzących z Czech i Węgier do Polski, przywileje królewskie i stałe jarmarki zapewniały rozwój miasta. O bogactwie dawnego Czchowa świadczyć może, założenie przy poparciu Tomasza z Bochni, komornika żup bocheńskich, w roku 1545 miejskich wodociągów i kanalizacji.

W 1501 na czchowskim rynku został ścięty za gwałcenie przymierza , Eliasz, syn Piotra Aarona, hospodara wołoskiego, ostatni z dynastii Bohdanidów. W XVI i XVII w. działał w Czchowie zbór unitariański a przez pewien czas mieszkał też przywódca ruchu, włoski reformator religijny Faust Socyn.

Na początku XVII w. w Czchowie urodził się artysta malarz Florian Benedyktowicz, osiadły później i zmarły w Nowym Sączu w 1649.

Od połowy XVII w. rozpoczął się upadek znaczenia i bogactwa miasta. Przyczyną były zmiany szlaków handlowych, wylewy Dunajca, zwiększane świadczenia na rzecz króla i starostwa i klęski wojenne. W 1662 z 10 łanów na których osadzone było miasto pozostało po powodziach sześć, a liczba mieszkańców wynosiła 500 osób. W 1690 po zniszczeniach powodziowych pozostało 36 domów. Dawny zameczek stracił swe wojskowe znaczenie, pełniąc już tylko rolę więzienia.

Przejście Czchowa pod administrację cesarską po rozbiorach a w 1781 w ręce prywatne (rodziny Benoe) nie zahamowało upadku miasta. W początkach XIX w. powstał tu zakład dobroczynny mający utrzymywać sześciu ubogich, z kapitału zakładowego, 5 mórg i 100 złotych reńskich.

W roku 1928 Czchów utracił prawa miejskie, a przez okres międzywojenny był miejscem stałych targów bydła.

W pobliżu Czchowa leży na pograniczu powiatu brzeskiego i nowosądeckiego zamek Tropsztyn w Wytrzyszczce. Zamek Tropsztyn jest pieczołowicie odbudowany i odrestaurowany, dostępny dla turystów.

Etymologia nazwy

Pierwotnie Czechów, tj. Chechow w 1230 r., Czechow w 1257 r., od XIV wieku ustala się postać fonetycznie zredukowana do Czchów (w 1333 r., w 1410 r. ts.). Wg Kazimierza Rymuta i Stanisława Rosponda nazwa pochodzi od nazwy osobowej Czech (skrócenie od Czesław). Niezrozumiałość nazwy Czchów być może spowodowała nazwy alternatywne, łac. Alba Ecclesia w 1410 r. i Byaly Kosczol (Biały Kościół) u Długosza w XV wieku. Ludność miejscowa nazywała miejscowość ćkuf (Ćków) kojarząc z ćkaniem (ćkać = jeść, napychać się jedzeniem).

Historia parafii w Czchowie

Według zachowanych rachunków świętopietrza parafia w Czchowie istniała już w 1325 r. a niektóre źródła datują jej powstanie nawet na XII w. Kościół został erygowany w 1346 (lub wg innych źródeł 1349) pw. Piotra Apostoła . Prawdopodobnie jeszcze w XIV w. zmieniono patrona kościoła i do dziś pozostaje on pw. Narodzenia NMP. Budynek został wzniesiony z miejscowego białego wapienia, stąd dawniej powszechna druga nazwa miasta Ecclesia Alba (łac biały kościół. Kościół został rozbudowany w stylu gotyckim w 1430 r. mimo licznych drobnych przeróbek w tej postaci istnieje do dziś. Do 1693 w kościele znajdowała się brązowa tablica nagrobna Jana de Ognade, starosty czchowskiego i wodza (dux) wołoskiego. W końcu XIX w. Czchów awansował do rangi dekanatu, w skład którego weszły parafie Bieszadszyny (obecnie Biesiadki), Domosławice, Gnojnik, Gwoździec, Olszyny, Poleśnica (obecnie Paleśnica), Tymowa, Zakliczyn, Złota.

Zabytki gminy

• kościół pw. Narodzenia NMP w Czchowie w stylu gotyckim
  • barokowa kaplica z XVIII wieku
  • gotycka polichromia z ok. 1380 roku w prezbiterium
  • obraz MB z dzieciątkiem (w typie MB śnieżnej) z XVII wieku w ołtarzu głównym
  • renesansowy pomnik Kaspra Wielogłowskiego i jego żony z końca XVI wieku, przez Mediolańczyka Hieronima Canavesiego
  • chrzcielnica gotycka kamienna, nakryta gotycko-renesansową pokrywą.
• Zamek w Czchowie (ruiny)
• kościółek pw. św. Andrzeja Świerada w Tropiu (święty miał pustelnię w tej miejscowości, która również się zachowała).
• lew z niezachowanego do dziś romańskiego kościoła parafialnego pw. Narodzenia NMP.
• rynek z zabytkowymi podcieniami
• zamek Tropsztyn, położony 6 km na południe od Czchowa
• liczne dworki

Ludzie związani z miejscowością

• Stanisław Milski, reżyser, aktor
• Ewa Godlewska, dziennikarka Telewizji Polskiej, prezenterka Panoramy
• Monika Stachurska, dziennikarka Telewizji Polskiej, była prezenterka Telekuriera
• Jerzy Skarżyński, dziennikarz muzyczny Radia Kraków, prowadzący audycji muzycznych