Psary (powiat chrzanowski)

Psary – wieś sołecka w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie chrzanowskim, w gminie Trzebinia. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie katowickim.

Informacje

Miejscowość leży na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej, w północnej części powiatu chrzanowskiego. Na północy graniczy z wsią Płoki, na zachodzie z wsią Myślachowice, na południu z wsią Karniowice, na zachodzie z Nową Górą, Miękinią i Filipowicami. Wieś zwyczajowo dzieli się na: Starą Wieś, Nową Wieś i Ostrą Górę. Miejscowość posiada siatkę 27 nazwanych ulic z odpowiednio ponumerowanymi budynkami. W Psarach znajduje się szkoła podstawowa im. Władysława Broniewskiego, jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej, ośrodek zdrowia, punkt apteczny, kilka sklepów, Wiejski Dom Kultury, kościół parafialny parafii Podwyższenia Krzyża Świętego oraz cmentarz. Na terenie miejscowości zlokalizowane są ujęcia wody pitnej. W miejscowości działa Klub Seniora, Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Psary oraz Stowarzyszenie "Nasze Psary". Sołtysem wsi jest Anatol Okoczuk.

Przyroda

Najważniejszą częścią miejscowego ekosystemu jest rozległy las szpilkowo-bukowy z licznie występującymi brzozami obejmujący znaczną część pagórkowatego terenu. Najwyższe wzniesienie sięga 470 m n.p.m., a absolutne różnice wysokości dochodzą do 102 m. Ciekawym przyrodniczo obiektem jest wzgórze Bialny Dół, kiedyś znajdował się tu kamieniołom, gdzie eksploatowano wapień falisty. W okolicy znajduje się kilka odsłoniętych skał wapiennych. Na terenie Psar ma swój początek rzeka Rudawa, tu w górnym biegu zwana Psarką. Są to trzy strumienie, które następnie łączą się w jeden ciek wodny. Ważnym elementem są też łąki i ugory rolne. Okoliczny obszar zamieszkują dzikie zwierzęta: sarny, lisy, dziki, zające, jaszczurkę zwinkę, jaszczurkę żyworodną oraz wiele gatunków ptaków.

Na wzgórzu o wysokości 435 m n.p.m. w 1959 utworzono rezerwat przyrody Ostra Góra, który znajduje się na południe od drogi łączącej Myślachowice z Psarami. Rezerwat powstał w celu ochrony buczyny karpackiej porastającej szczyt wzgórza, obejmuje obszar o powierzchni 7,59 hektara.

Historia

Psary najprawdopodobniej są wsią z metryką XI-wieczną. W pierwszych wiekach swojego istnienia ludność wsi trudniła się hodowlą psów dla dworu książęcego. Pierwsze wzmianki w źródłach pochodzą z czasów Jana Długosza. Właścicielem wsi w 1438 roku był Stanisław Ligęza herbu Półkozic. Wielkość ówczesnych Psar wynosiła 4 łany. W 1581 właścicielem wsi jest Dominik Aleman. W czasach staropolskich ludność wsi trudniła się rolnictwem. We wsi znajdował się folwark i młyn. Od XV wieku rozpoczęto wydobycie rud ołowiu. W połowie XVII wieku działał tu huta. Kiedy złoża ołowiu zaczęły się wyczerpywać, podjęto się eksploatacji galmanu. Po III rozbiorze znalazła się w granicach Monarchii Habsburgów, później w granicach Księstwa Warszawskiego oraz Rzeczypospolitej Krakowskiej. Pod koniec XIX wieku wieś należała do Artura hr. Potockiego, we wsi znajdowało się 105 domów zamieszkanych przez 666 mieszkańców. W tym czasie wieku działała tu kopalnia galmanu „Jan” oraz szkoła ludowa I-klasowa. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w powiecie chrzanowskim. Z początkiem II Rzeczypospolitej wstrzymane zostało wydobycie galmanu. W czasach II wojny światowej Psary zostały włączone do III Rzeszy. W pobliżu wsi przebiegała granica z Generalnym Gubernatorstwem. Po wojnie większość mieszkańców trudniła się pracą w okolicznych kopalniach i zakładach przemysłowych. W czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wybudowany został nowy budynek szkoły oraz dom kultury.

Zabytki

• Kościół pw. św. Krzyża.
• Krucyfiks z początku XVI wieku, umieszczony w ołtarzu kaplicy mszalnej.
• Figurka św. Floriana z 1860 r., na plebanii.
• Figurka Matki Boskiej, ręcznie wystrugana, przeznaczona do ubierania w sukienki.

Ludność

W końcu XIX i na początku XX wieku z racji pracy w kopalniach ludność Psar nazywano „ziemskimi kretami”. Wieś do II wojny światowej zamieszkiwali też nieliczni Żydzi. W 2008 roku liczba ludności wynosiła 1429 osób.

Komunikacja

Do wsi biegną dwie drogi asfaltowe. Jedna z kierunku południowego od strony Karniowic, druga z zachodu od strony Myślachowic. Wieś połączona jest z Chrzanowem i Trzebinią linią ZKKM Chrzanów numer 341P oraz mikrobusami prywatnego przewoźnika.

Turystyka

Przez wieś przebiegają dwa szlaki:

• czerwony – trasa po zabytkach i atrakcjach turystycznych Gminy Trzebinia.
• niebieski – trasa od ul. Rybnej w Trzebini w rejon Kowalskiej Góry.