Bielanka (powiat gorlicki)

Bielanka (dodatkowa nazwa w j. łem. Бiлянка - trb. Bilanka) – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Gorlice, 5 km na południe od drogi 28 Nowy Sącz – Gorlice. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa nowosądeckiego.

Historia Bielanki

Bielanka sięga początkami XIV wieku, kiedy to rycerze; Paweł Gładysz i jego syn Jan Gładysz (zarządca dóbr królewskich), byli właścicielami terenów gorlickich, wszak 27 października 1359 w Sączu Jan, za zasługi rycerskie; swoje i ojca od Kazimierza Wielkiego otrzymał tereny, po obu stronach rzeki Zdyni Wielkiej i Zdyni Małej, cały las po obu brzegach rzeki Ropy, aby tam lokować mógł wsie na prawie magdeburskim. W XV w. – wieś została założona przez potomka tych rycerzy Jana Gładysza herbu Gryf na prawie wołoskim, w jego dobrach u stóp Miejskiej Góry (643 m), Bartniej Góry (630 m) oraz północno-zachodnich ramion Magury Małastowskiej (813 m).

W 1486 roku Jan Gładysz z Szymbarku nabył w tym terenie gorlickim pobliskie Bielance miejscowości, takie jak np. pozostałe części wsi Polna od Jakuba Staszkowskiego, syna Stanisława za 400 grzywien. Po jego śmierci opiekunem małoletnich dzieci - dziedziców Bielanki, był w 1504 roku bratanek Jakub Gładysz z Kowalowych. Po osiągnięciu wieku dorosłego, dziedzictwo gorlickie przejął syn Jana, Erazm Gładysz. W roku 1557 właścicielem wsi był Stanisław Gładysz. Gładysze mieli w tej gorlickiej gminie w Szymbarku swój dwór obronny z 1540 roku tzw. "dominium Ropae", z którego zarządzali m.in. Bielanką. Dwór przetrwał do dzisiejszych czasów. Od wielu lat remontowany, ma już odtworzone sgraffito, jednak wnętrza nie są dostępne (mocno zniszczone).

Bielanka wraz z kluczem szymbarskim była następnie w posiadaniu Szymona Gładysza - pisarza grodzkiego, który był właścicielem kilku innych miejscowości, np.: Polnej i Szymonowic. Ostatnim z rodu Gładyszów w tej miejscowości był Paweł Gładysz, syn Szymona, do którego należał Szymbark do roku 1590 i Piotr Gładysz, który zeznał w testamencie z roku 1611, że Gładyszowie na zawsze przenoszą się z ziemi bieckiej w Sandomierskie. Na miejsce Gładyszów przybyli Strońscy, później Siedleccy, Bronikowscy.

Po przemarszach konfederatów barskich pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego i po wkroczeniu wojsk zaborczych, w 1773 roku wybudowano cerkiew greckokatolicką Opieki Bogurodzicy.

Z końcem XVIII w nabył tę miejscowość ks. Jan Bochniewicz, prałat gnieźnieński. W 1808 roku przekazał on klucz szymbarski na własność swym siostrom i siostrzeńcom.

Etnografia

Według miejscowych podań mieszkańcy ówczesnej Bielanki zajmowali się uprawą lnu i tkactwem. Bardzo często pola były pokryte białymi płótnami. Legenda głosi, że pewnego razu przez wieś przejeżdżała królowa Kinga, która gdy zobaczyła w tej miejscowości płótna, nazwała osadę „Bielanką”.

Bielanka od najdawniejszych lat słynęła z wyrobu dziegciu, leku produkowanego z żywicy brzozy, używanego w medycynie i magii ludowej. Dziegciem, oraz produktem ubocznym - mazią, handlowali wędrowni dziegciarze. W pobliżu działała i działa huta szkła.

Bielanka jest jednym z wielu skupisk łemkowskich w Beskidzie Niskim, i pierwszą miejscowością na Łemkowszczyźnie, której mieszkańcy wystąpili o zgodę na stosowanie podwójnej, polsko-łemkowskiej nazwy miejscowości. Za przyjęciem podwójnej nazwy wsi głosowało 32, przeciw 31 osób. Nazwa Бiлянка została urzędowo wprowadzona 24 listopada 2008. Większość etnografów uważa Łemków za potomków pasterzy wołoskich, którzy osiedlali się w górzystym Beskidzie Niskim w tym i w Bielance w przeciągu XV-XVII w. Wołosi stanowili konglomerat etniczny, składający się z ludów bałkańskich, tzw. Arumunów, południowych Słowian, Albańczyków, Rusinów.

Zabytki

• Muzeum Rzemiosła Łemkowskiego im. Stefana Czerhoniaka.
• Drewniana cerkiew greckokatolicka pw. Opieki Bogurodzicy, zbudowana prawdopodobnie w 1773 r., odnawiana w 1913 r., mocno zniszczona podczas pożaru w 1946 r. W cerkwi odprawiane są nabożeństwa prawosławne, greckokatolickie i rzymskokatolickie. We wsi planowana jest nowa murowana cerkiew prawosławna pw. Opieki Matki Bożej i Poczajowskiej Ikony MB (miejscowość jest siedzibą parafii prawosławnej). Plac pod budowę cerkwi poświęcił J.E. biskup gorlicki Paisjusz.

Szlaki piesze

• Schronisko PTTK na Magurze Małastowskiej – Przełęcz Zdżar (550 m n.p.m.) – Bielanka – Szymbark – Maślana Góra (753 m n.p.m.) (Szlak im. Wincentego Pola)
• Gorlice – Bartnia Góra – Bielanka – Miejska Góra – Ropa – Wawrzka – Florynka – Jamnica