Szymbark (województwo małopolskie)

Szymbark – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Gorlice.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim.

Historia

Szymbark w czasach średnowiecza był rezydencją obronną polskiego rodu rycerskiego Gładyszów h. Gryf, wokół której zaczął rozwijać się gród. Rezydencja Gładyszów sięga początkami XIV wieku, kiedy to w 1316 r. zamieszkał w Szymbarku, Paweł Gładysz h. Gryf, mieszczanim z Nowego Sącza pierwszy tenut Szymbarku z rodu Gładyszów (ok. 1330), podrządczy sądecki, który wykazał się jako rycerz w walkach obrony Polski. Jego syn Jan Gładysz (zarządca dóbr królewskich) podrządczy sądecki, rządca sądecki (1356), właściciel Szymbarka, był też właścicielami terenów gorlickich, wszak 27 października 1359 w Sączu za rycerskie zasługi swoje i ojca od Kazimierza Wielkiego otrzymał tereny po obu stronach rzeki Zdyni Wielkiej i Zdyni Małej, cały las po obu brzegach rzeki Ropy, aby tam lokować mógł wsie na prawie magdeburskim. W tym też wieku Szymbark występuje już jako miasto. Następnie przejęli Szymbark potomkowie; Piotr Gładysz z Szymbarku i Mikołaj Gładysz z Łosia - burgrabia muszyński, (w 1419 oczyszczony z zarzutu nieszlachectwa). Potem rezydencję przejął Stanisław Gładysz z Kowalowa h. Gryf, tenut Szymbarku, dziedzic Kowalowej, Gilowej (od 1477), Uścia, komornik ziemski biecki (1486), sędzia grodzki biecki, mąż Katarzyny Barczkowskiej c. Jakuba Barczkowskiego. W 1486 roku Jan Gładysz z Szymbarku nabył w tym terenie gorlickim miejscowości, takie jak np. pozostałe części wsi Polna od Jakuba Staszkowskiego, syna Stanisława za 400 grzywien. Po jego śmierci, opiekunem małoletnich dzieci dziedziców Bielanki był w 1504 roku bratanek Jakub Gładysz z Kowalowych. Po osiągnięciu wieku dorosłego, dziedzictwo szymbarsko gorlickie przejął syn Jana, Erazm Gładysz.

Dwór obronny w Szymbarku postawiony w 1540 roku, stanowił centrum władzy rodu polskich rycerzy Gładyszów tzw. "dominium Ropa" z którego zarządzali pobliskimi terenami klucza Gorlickiego. Dwór przetrwał do dzisiejszych czasów.

W roku 1557 właścicielem był Stanisław Gładysz. Klucz szymbarski był następnie w posiadaniu Szymona Gładysza pisarza grodzkiego, spiskiego 1561 r.; właściciela Polany, Szymbarka i Szymanowic (1581). Ostatnim z rodu Gładyszów w tej miejscowości był Paweł Gładysz, syn Szymona, do którego należał Szymbark do roku 1590 i Piotr Gładysz, który zeznał w testamencie z roku 1611, że Gładyszowie na zawsze przenoszą się z ziemi bieckiej w Sandomierskie. Na miejsce Gładyszów przybyli Strońscy, później Siedleccy, Bronikowscy, którzy stają się właścielami tej miejscowości. W 1657 r. pałac został zniszczony przez Węgrów. W latach 1768-1772 przechodzą przez Szymbark konfederaci barscy pod dowództwem Kazimierza Pułaskiego staczając w okolicach walki z Rosjanami.

W XVIII w. Szymbark z zamkiem opisał Eweryst Kuropatnicki. Z końcem XVIII w nabył tę miejscowość ks. Jan Bochniewicz prałat gnieźnieński, naukowiec, profesor UJ. Po 1808 roku przekazał on klucz szymbarski na własność swym siostrom i siostrzeńcom, dzieląc go na cztery części.

W czasie I wojny światowej w l. 1914-1915 Szymbark znajdował się na przedpolu frontu, o czym świadczą do dziś zachowane trzy cmentarze żołnierskie.

W czasie II wojny światowej, w dniach kampanii wrześniowej 7 września 1939 roku oddziały Armii Karpaty stoczyły pod Szymbarkiem bitwę z Niemcami, w czasie której poległo 7 polskich żołnierzy, pochowanych na miejscowym cmentarzu parafialnym.

W czasie okupacji działała tu placówka konspiracyjna SZP, ZWZ, AK, organizująca przerzuty kurierskie na Węgry, akcje dywersyjne i sabotażowe.

W dniu 26 czerwca 1944 roku partyzanci ze szymbarskiej placówki AK, dokonali udanej akcji, uwalniając z rąk niemieckich aresztowanych akowców z Ropy.

Etnografia

W roku 1869 Szymbark i okolice opisał m.in. Wincenty Pol; " Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny; całą tę okolicę, którą obszar Wisłoki, Ropy, Jasły, Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje, osiedli tak zwani Głuchoniemcy od dołów Sanockich począwszy, to jest od okolicy Komborni, Haczowa, Trześniowa aż po Grybowski dział: Gorlice, Szymbark i Ropę od wschodu na zachód, ku północy aż po ziemię Pilźniańską która jest już ziemią województwa Sandomierskiego. Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi. Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów, ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dijalektu małopolskiego, i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany, nie zachował ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia, tylko że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu, a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu ".

Toponimika nazwy

W okresie saskiej kolonizacji Podkarpacia wieś nosiła początkowo nazwę niemiecką niem. Schönberg – z czasem spolszczoną na Szymbark.

W miejscowości znajduje się Stacja Naukowo-Badawcza Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk.

Drogi krajowe

28 Zator – Wadowice – Nowy Sącz – Gorlice – Biecz – Jasło – Krosno – Sanok – Medyka.

Zabytki i atrakcje turystyczne

• szesnastowieczny dwór obronny, dawna siedziba rodu Gładyszów
• późnobarokowy kościół drewniany p.w. św. Wojciecha, wybudowany w 1782 roku
• skansen – Ośrodek Budownictwa Ludowego w Szymbarku.
• Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów
• cerkiew greckokatolicka Narodzenia Bogurodzicy w przysiółku Doliny
• Rezerwat przyrody Jelenia Góra
• Beskidzkie Morskie Oko – jeziorko osuwiskowe na stoku Jeleniej Góry

Szlaki piesze

• Przełęcz Zdżar (550 m n.p.m.) – Bielanka – Szymbark – Maślana Góra (753 m n.p.m.) – Stróże (Szlak im. Wincentego Pola)
• Szymbark-Łęgi – Maślana Góra (753 m n.p.m.)
• od szosy Gorlice – Grybów do cmentarza nr 73 (szlak cmentarny)

Zobacz też

• Szymbark