Kraków

Kraków (łac. Cracovia, jid. Kroke, niem. Krakau, fr. Cracovie, ang. Cracow, hiszp. & wł. Cracovia) – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, siedziba władz województwa małopolskiego, drugie w kraju pod względem liczby mieszkańców i pod względem powierzchni.

Położone nad Wisłą, na obszarze Bramy Krakowskiej, Niecki Nidziańskiej i Pogórza Zachodniobeskidzkiego. Jest jednym z najstarszych miast Polski o ponadtysiącletniej historii, z wieloma wartościowymi obiektami architektonicznymi. Działa w nim również wiele instytucji i placówek kulturalnych gromadzących bezcenne zabytki. Do 1795 r. Kraków był formalnie stolicą Polski a do 1611 r. siedzibą władców państwa polskiego. W latach 1596–1795, czyli do III rozbioru Polski, jako stolica Rzeczypospolitej funkcje stołeczne dzielił z Warszawą, która stała się miastem rezydencjalnym króla.

Obecnie jest stolicą województwa małopolskiego, a także centralnym ośrodkiem metropolitalnym aglomeracji krakowskiej. W zapisach historycznych jest uznawany za główne miasto historycznej Małopolski. Do historycznej funkcji Krakowa odnosi się jego pełna nazwa – Stołeczne Królewskie Miasto Kraków usankcjonowana prawnie przez Radę Ministrów jak i wcześniej przez naczelne władze państwowe II Rzeczypospolitej, które używały tej nazwy w swoich aktach prawnych. Również nazwy skróconej tj.: st. król. miasto Kraków, st.kr. miasto Kraków albo stoł. król. miasto Kraków. Niektóre z tych aktów prawnych obowiązują do dzisiaj. Na arenie międzynarodowej Kraków postrzegany jest jako "duchowe i naukowe serce Polski".

W Krakowie znajdują się główne siedziby m.in. : Polskiej Akademii Umiejętności, Narodowego Centrum Nauki, Europejskiego Towarzystwa Chirurgicznego , Polskiego Towarzystwa Promieniowania Synchrotronowego, Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury, dowództwa Wojsk Specjalnych RP, Polskiego Związku Narciarskiego. Miasto posiada również wiele placówek kulturalnych o znaczeniu i statusie narodowym m.in. Narodowy Stary Teatr, Muzeum Narodowe, Drukarnia Narodowa, Biblioteka Jagiellońska, Instytut Książki.

Miasto pełni funkcję centrum administracyjnego, kulturalnego, edukacyjnego, naukowego, gospodarczego, usługowego i turystycznego. Kraków jest drugim, po Warszawie, największym w kraju rynkiem nowoczesnej powierzchni biurowej a także jednym z kluczowych węzłów drogowych i kolejowych w Polsce. W Balicach pod Krakowem znajduje się drugi co do wielkości polski port lotniczy o znaczeniu międzynarodowym. Według raportu inwestycyjnego Konferencji ds. Handlu i Rozwoju ONZ (UNCTAD) z 2011 roku Kraków jest najlepszym miejscem na świecie do lokowania centrów usług dla biznesu.

Położenie

Kraków jest położony w południowej Polsce, w środkowo-północnej części województwa małopolskiego. Miasto leży nad Wisłą i na jego terenie znajdują się ujścia dopływów rzeki Wisły: Białuchy (dolny bieg Prądnika), Rudawy, Dłubni, Drwiny Długiej i Wilgi. Kraków znajduje się w miejscu zbiegu kilku krain geograficznych: Bramy Krakowskiej, Kotliny Oświęcimskiej, Kotliny Sandomierskiej, Pogórza Zachodniobeskidzkiego, Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Położenie Krakowa sprawia, że jest on bazą dla wycieczek w polskie góry, czy wypadów do malowniczej Jury Krakowsko-Częstochowskiej.

Z Krakowem sąsiadują gminy: Igołomia-Wawrzeńczyce, Kocmyrzów-Luborzyca, Koniusza, Liszki, Michałowice, Mogilany, Niepołomice, Skawina, Świątniki Górne, Wieliczka, Wielka Wieś, Zabierzów, Zielonki. Gminy te należą do dwóch powiatów sąsiadujących z Krakowem: powiat krakowski oraz powiat wielicki.

Podział administracyjny

W XIV w. w Krakowie były 22 ulice, w 1866 już w mieście i na przedmieściach – 113, w 1880 – 135, w 1909 – 161, a w 1926 – 457 ulic.

Od 27 marca 1991 Kraków podzielony jest na 18 dzielnic samorządowych oznaczonych cyframi rzymskimi i nazwami. Od roku 2002 Rada Miasta Krakowa uchwałą podjęła decyzję o formalnym przydzieleniu nazw krakowskim dzielnicom. Nazwy te obowiązywały do tej chwili potocznie.

Powszechnie używany jest historyczny podział miasta z lat 1951–1975 na 6 dzielnic administracyjnych: Stare Miasto, Zwierzyniec, Kleparz, Grzegórzki, Podgórze, Nowa Huta lub podział na 4 dzielnice, obowiązujący od 1975: Śródmieście, Podgórze, Krowodrza, Nowa Huta.

W Krakowie nazwy dzielnic pochodzą w większości od nazw miast, wsi, jurydyk, folwarków, osad itp., tworzących kiedyś oddzielne jednostki osadnicze a na przestrzeni wieków włączanych w granice administracyjne miasta.

W ujęciu lokalnym Kraków i sąsiadujące miejscowości tworzą aglomerację krakowską. W ujęciu regionalnym mówi się o Krakowskim Obszarze Metropolitalnym (KOM), natomiast w ujęciu ponadregionalnym Kraków jest biegunem wzrostu oddziałującym na sąsiadujące województwa – śląskie, świętokrzyskie oraz podkarpackie.

Środowisko naturalne

Wydłużoną równoleżnikowo oś miasta stanowi dolina Wisły. Sieć rzeczną tworzy Wisła, jej prawy dopływ Wilga oraz dopływy lewe: Rudawa, Białucha, Dłubnia, Sanka i inne.

(do opracowania: stosunki wodne, rzeźba terenu, budowa geologiczna, klimat)

Klimat

Rekord ciepła: +37,4 °C (12 sierpnia 1921) /

Rekord zimna: -32,7 °C (10 lutego 1929)

Wartości średnie dla kolejnych miesięcy roku:

Struktura użytkowania terenu

Przyroda

W Krakowie jest około 40 parków, które łącznie zajmują ok. 318,5 ha (2002 r.) co stanowi niespełna 1% całkowitej powierzchni miasta.

W Krakowie znajduje się 5 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 48,6 ha (0,15% powierzchni miasta). Na obszarze miasta Krakowa znajdują się niewielkie zielone obszary wchodzące w skład Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. Zespół ten zajmuje się ochroną terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej m.in. fragmenty parku Bielańsko-Tynieckiego, Tenczyńskiego oraz Dolinek Krakowskich, wraz z ich otulinami. Ponadto ostoja przyrodnicza Jury Krakowsko-Częstochowskiej wchodzi w skład programu CORINE biotopes ze względu na swoją florę, faunę, geomorfologię i krajobraz.

Zachodnia część Krakowa stanowi tzw. Obszar Krakowski i podlega polskiej sieci ekologicznej, a część obszaru miasta usytuowana jest w zasięgu korytarza ekologicznego rzeki Wisły. Rzeki, ich doliny oraz zbiorniki wodne to jedne z najciekawszych z przyrodniczego punktu widzenia miejsc w Krakowie. W południowej części stoków wzgórz wapiennych oferują one warunki do rozwoju roślinności ciepłolubnej muraw i zarośli kserotermicznych.

W Krakowie znajdują się 203 pomniki przyrody, większość z nich to drzewa. Źródło Świętojańskie w Tyńcu oraz głaz narzutowy przy ulicy Spółdzielców są pomnikami przyrody nieożywionej.

• Uroczysko w Rząsce – teren częściowo położony w gminie Kraków, a częściowo na terenie Zabierzowa, zajmuje około 59 ha. Celem utworzenia użytku była ochrona fiołka bagiennego – gatunku zagrożonego wyginięciem, który w roku 2001 został wpisany na listę Polskiej Czerwonej Księgi Roślin. Użytek chroni także pozostałość ekosystemów leśnych oraz wodnych na tym terenie.
• Łąki Nowohuckie – teren o powierzchni około 57 ha. Użytek ten został uchwalony w 2003 roku przez Radę Miasta Krakowa, położony jest w pobliżu Placu Centralnego. Utworzony został w celu ochrony półnaturalnych zbiorowisk roślinnych (łąk podmokłych) w dolinie Wisły.
• Staw Dąbski – teren o powierzchni 2,53 ha. Użytek ten został uchwalony w 2010 roku przez Radę Miasta Krakowa, położony jest w dzielnicy Dąbie, w sąsiedztwie Galerii Kraków Plaza. Głównym przedmiotem ochrony jest ekosystem stawu wraz z rzadkimi gatunkami zwierząt, np. szczeżują wielką (Anodonta cygnea) i różanką (Rhodesus sericeus) – symbiotycznymi gatunkami małży i ryby, wymienionymi w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt.
• Dolina Prądnika – teren o powierzchni 14,145 ha utworzony uchwałą Rady Miasta Krakowa nr LX/782/08 z dnia 17 grudnia 2008 r.. Położony jest wzdłuż rzeki Prądnik od ul. Górnickiego do granic miasta Krakowa. Głównym celem powołania użytku jest zachowanie naturalnie meandrującego koryta rzeki Prądnik, wraz z siedliskiem m.in. 19 gatunków ssaków (m.in. borowca wielkiego, bobra i wydry) oraz 51 gatunków ptaków (m.in. pliszki górskiej – jedyne stwierdzone miejsce występowania w Krakowie).
• Staw przy ul. Kaczeńcowej – teren o powierzchni 0,82 ha, utworzony uchwałą Rady Miasta Krakowa z dnia 19 grudnia 2007 roku. Jest to staw położony w dolinie rzeki Dłubni w Nowej Hucie -Bieńczycach. Utworzony został dla ochrony ostoi kilkudziesięciu gatunków ptaków, motyli, mięczaków.Ochronie podlega staw wraz z otoczeniem.
• Rozlewisko potoku Rzewnego – teren o powierzchni 2,77 ha, utworzony został uchwałą Rady Miasta Krakowa z dnia 19 grudnia 2007 roku. Powstał dla ochrony trzech rodzajów siedlisk: leśnego (las mieszany i ols), łąkowego i szuwarowego. Obszar ten stanowi ostoję wielu gatunków ptaków, wśród których liczną grupę stanowią ptaki drapieżne i sowy. Znajduje się pomiędzy cmentarzem w Borku Fałęckim, a ul. Jeleniogórską i obejmuje część doliny niewielkiego Potoku Rzewnego.
• Uroczysko Kowadza – teren o powierzchni 1,82 ha, utworzony został uchwałą Rady Miasta Krakowa z dnia 17 grudnia 2008 roku. Powstał dla ochrony muraw kserotermicznych z fauną rzadkich gatunków owadów. Znajduje się w Tyńcu przy ul. Świętojańskiej.

Na terenie Krakowa znajdują się 2 uzdrowiska (w obu znajdują się parki):

• W Swoszowicach – na jego terenie znajdują się dwa źródła wody leczniczej Zdrój Główny i Napoleon, które dostarczają unikatowych wód mineralnych bogatych w anion siarczanowy, anion wodorowęglanowy, kation wapniowy, kation magnezowy. Zawartość siarki w wodach klasyfikuje Swoszowice na 5. miejscu na świecie, a 4. w Europie. W uzdrowisku leczy się także schorzenia reumatyczne za pomocą kąpieli z wykorzystaniem wód siarczanych i borowiny.
• W uzdrowisku Mateczny wykonywane są zabiegi odnowy biologicznej, balneologii.

Demografia

• Wykres liczby ludności miasta Kraków na przestrzeni ostatnich 3 stuleci

Największą populację Kraków odnotował w 2003 r. – wg danych GUS 757 685 mieszkańców.

Toponimia

Za pełny tytuł miasta przedstawia się Stołeczne Królewskie Miasto Kraków. Pomimo coraz większej kosmopolityzacji, Kraków pozostaje nadal depozytariuszem polskiego godła. Jako jedyne miasto w Polsce ma prawo używać w herbie godła Państwa Polskiego. Taka możliwość, według symboliki heraldycznej, przysługuje jedynie miastom i regionom stołecznym.

Autorem pierwszego źródła piśmiennego, w którym w 966 pojawia się Kraków jest Ibrahim ibn Jakub. W dokumentach łacińskich w 973 występuje w formie Cracoua.

Językoznawca Jerzy Nalepa twierdzi, że rdzeń krak oznacza odgałęzienie rzeczne.

Według legendy zapisanej w końcu XII wieku przez Wincentego Kadłubka nazwa Krakowa pochodzi od imienia księcia Kraka, natomiast w legendach czeskich występuje postać księcia Kroka.

Historia

Średniowiecze

Najstarszy ośrodek osadniczy znajdował się m.in. na obronnym Wawelu i był jednym z grodów w plemiennym państwie Wiślan. Ziemie Wiślan mogły znajdować się przez pewien czas pod władaniem Państwa Wielkomorawskiego. W X w. (najprawdopodobniej w latach ok. 960 – ok. 986) Kraków wszedł w zależność od Czech, rządzonych przez pierwszych władców z dynastii Przemyślidów. Była to zależność luźna, natury trybutarnej i nie pozostawiła wyraźniejszych śladów w tradycji historycznej, a niektórzy historycy kwestionują w ogóle panowanie czeskie nad Krakowem w tym okresie. Około 990 gród znalazł się w granicach państwa piastowskiego, stając się jedną z głównych siedzib królestwa (łac. sedes regni principalis); próby dokładnego ustalenia czasu wcielenia do państwa Piastów oscylują pomiędzy 987 a 989. Pierwsza wiarygodna pisemna wzmianka o Krakowie pochodzi z dokumentu Dagome iudex z ok. 992. Nad Wisłą obok Wawelu, niewielkim wzgórzu z jurajskiego wapienia, według legendy stała niegdyś świątynia pogańska, na miejscu której zbudowano następnie kościół romański pw. św. Michała Archanioła. Co najmniej od 1000 w Krakowie znajdowała się siedziba biskupstwa, a za panowania Kazimierza Odnowiciela Kraków stał się główną siedzibą książęcą.

W okresie rozbicia dzielnicowego Kraków był siedzibą księcia seniora, z czasem jednak książęta krakowscy stracili faktyczne zwierzchnictwo nad innymi władcami piastowskimi. W 1241 miasto zostało zniszczone podczas najazdu tatarskiego. Mogło to zadecydować o niepowodzeniu pierwszej lokacji Krakowa, która najprawdopodobniej miała miejsce na początku XIII w. W dniu 5 czerwca 1257 książę Bolesław V Wstydliwy, jego matka Grzymisława i żona św. Kinga nadali miastu lokację na prawie magdeburskim w Koperni koło Pińczowa. Zasadźcami byli trzej wójtowie: Gedko Stilvoyt, Jakub z Nysy i Dytmar Wolk z Wrocławia. Nowo wytyczone miasto zostało zasiedlone głównie przez przybyszów ze Śląska i Niemiec, co tłumaczy fakt posługiwania się językiem niemieckim przez mieszczaństwo krakowskie do XVI w.

Wtedy też powstał charakterystyczny szachownicowy układ miasta, w który wpasowano zachowane elementy wcześniejsze (ul. Grodzka, kościół Mariacki). Pomiędzy Krakowem a Wawelem istniała osada Okół, dawne podgrodzie, która została wcielona do Krakowa przez króla Władysława Łokietka po buncie wójta Alberta. W 1320 w katedrze wawelskiej miała miejsce koronacja Władysława Łokietka, kończąca symbolicznie okres rozbicia dzielnicowego. Odtąd, aż do 1734, Kraków był miejscem koronacji królów Polski.

W XIV wieku na przedmieściach Krakowa powstały dwa kolejne miasta: na południu Kazimierz (1335) i na północy Kleparz (1366).

Jako stolica jednego z mocarstw europejskich w XV i XVI w., Kraków rozwijał się pod względem architektonicznym, handlowym, rzemieślniczym, kulturalnym i naukowym. Kompleks zamkowy na Wawelu przebudowano i rozbudowano w stylu renesansowym. Odnowiono powstały w 1364 uniwersytet. Zbudowany został również Barbakan razem z okręgiem murów miejskich.

Dzieje nowożytne (XVI – XIX wiek)

Po unii polsko-litewskiej i powstaniu Rzeczypospolitej Obojga Narodów Kraków znalazł się na uboczu wielkiego państwa. Sejmy i elekcje nowych monarchów odbywały się pod Warszawą, położoną mniej więcej w połowie drogi między stolicami Korony i Litwy. Od 1596 rozpoczął się proces przenoszenia dworu królewskiego Zygmunta III Wazy z Krakowa do Warszawy, zakończony ok. 1611 r. Warszawa uzyskiwała tytuł miasta rezydencjalnego Jego Królewskiej Mości a Kraków do ostatniego rozbioru Polski pozostawał formalną stolicą Rzeczypospolitej. Katedra na Wawelu pozostała miejscem koronacji i pochówków królów Polski, zaś Kraków – stołecznym i królewskim miastem, w którym funkcjonowały pozostałe instytucje stołeczne takie jak np. skarbiec koronny. Nawet w czasach późniejszych wezyr turecki Kara Mustafa, pisał w korespondencji do związanego z Wilanowem Jana III Sobieskiego: "zniszczę Twój Kraków...".

Wraz z upadkiem Rzeczypospolitej rozpoczął się upadek Krakowa. Zniszczenia wojenne mocno nadszarpnęły pozycję miasta i zahamowały jego rozwój. Po raz pierwszy Kraków został zniszczony przez obce wojska w 1655, podczas "potopu szwedzkiego" (przedmieścia ucierpiały jednak mocno już w 1587, podczas próby zdobycia miasta przez arcyksięcia Maksymiliana III Habsburga). W latach 1656-1657 miało miejsce kolejne oblężenie miasta, bronionego wówczas przez Szwedów.

W XVIII w. Kraków był zdobywany przez wojska pruskie, szwedzkie, austriackie i rosyjskie. 24 marca 1794 na rynku krakowskim przysięgę Narodowi złożył naczelnik Tadeusz Kościuszko rozpoczynając tym samym powstanie. Po III rozbiorze Polski Kraków zajęli Austriacy. Aleksander Rożniecki – dowódca kawalerii uczestnicząc w wojnie austriacko-polskiej, począwszy od Raszyna, z oddziałem – forpocztą, dotarł do Krakowa 14 lipca 1809 r. (dzień przed ks. Poniatowskim) i przełamał ostatni opór Austriaków przed zwycięskim wkroczeniem księcia. 14 października 1809 r., na mocy traktatu z Schönbrunn, Kraków i Podgórze zostały przyłączone do Księstwa Warszawskiego jako stolica departamentu. W latach 1815-1846 stanowił stolicę niewielkiego powierzchniowo, formalnie niepodległego państwa – Rzeczypospolitej Krakowskiej. W tym okresie rozpoczęła się gruntowna modernizacja i przebudowa miasta, które wciąż tkwiło w średniowiecznym układzie urbanistycznym. Zburzono większość murów miejskich, zasypano fosę, na miejscu której powstał park – Planty. Po powstaniu krakowskim, zorganizowanym przeciwko dominacji austriackiej ale i faktycznie przeciwko trzem zaborcom naraz (czyli tzw. "państw opiekuńczych" Rzeczypospolitej Krakowskiej), miasto zostało w 1846 r. zaanektowane przez Austrię, w której granicach pozostawało aż do 1918. Nazwę Rzeczpospolita Krakowska zastąpiono nową: Wielkie Księstwo Krakowskie. Odtąd cesarz austriacki używał tytułu Wielki Książę Krakowa.

W 1850 wielki pożar zniszczył ok. 10% powierzchni miasta.

Historia najnowsza (XX wiek)

W latach 1910-15 ogłoszono i częściowo wprowadzono plan regulacyjny Wielkiego Krakowa, w ramach którego włączono w granice administracyjne Krakowa znajdujące się w jego otoczeniu miasta, osady i wsie. W 1915 nastąpiło połączenie Krakowa z Podgórzem, miastem założonym w 1784 na przeciwległym brzegu Wisły. 6 sierpnia 1914 r. wyruszyła z Krakowa I Kompania Kadrowa z Józefem Piłsudskim na czele. Było to pierwsze polskie wojsko od czasów rozbiorów Polski. I Kompania przekroczyła granicę Kongresówki z zamiarem wyzwolenia pozostałej części Rzeczypospolitej. Z początkiem 1918 r. wzmogły się w Krakowie nastroje niepodległościowe, czego wyrazem była manifestacja w dn. 20 stycznia. Sytuację pogorszyło ogłoszenie 11 lutego postanowień traktatu brzeskiego. Demonstracje rozpoczęły się 12 lutego od zdemolowania konsulatu pruskiego, a 18 lutego odbyła się wielka manifestacja protestacyjna na Rynku Głównym. Strajk podjęli kolejarze, którzy zatrzymali w okolicach Chrzanowa pociąg z wojskiem skierowanym do miasta przez zaniepokojone władze austriackie. Na ogrodzeniu parceli na rogu Rynku Głównego i ul. św. Jana oraz na drzewach wzdłuż linii A-B pojawiły się plakaty z napisami godzącymi w zaborcę, które zdjęto dopiero pod groźbą użycia broni. 12 października, w odpowiedzi na manifest Rady Regencyjnej, krakowska Rada Miejska odbyła uroczyste posiedzenie, podczas którego w pełni poparła jego treść. 15 października delegaci polscy w wiedeńskim parlamencie złożyli deklarację, iż odtąd uważają się za obywateli wolnej i zjednoczonej Polski. Wydział Krajowy zwołał następnie w Krakowie posłów sejmowych i do Rady Państwa, którzy 28 października powzięli uchwałę głoszącą, że ziemie polskie w obrębie byłej monarchii austriackiej należą już do Państwa Polskiego, oraz że dla ziem tych tworzy się Komisję Likwidacyjną. 28 X 1918 powstała w Krakowie Polska Komisja Likwidacyjna z Wincentym Witosem na czele i przejęła pełnię władzy w mieście. Kraków, w wyniku masowej akcji rozbrajania żołnierzy austriackich stał się pierwszym (obok Tarnowa) wolnym od władzy zaborczej miastem Rzeczypospolitej. 31 października po południu pojawiły się w mieście afisze informujące krakowian o tym radosnym fakcie.

W dwudziestoleciu międzywojennym, tuż po odzyskaniu niepodległości, polskie władze centralne uznały wawelski zamek za gmach reprezentacyjny Rzeczypospolitej, oddany do użytku Naczelnika Państwa, a następnie dla Prezydenta RP – uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 r., zespół urbanistyczny na Wawelu stał się jedną z oficjalnych Rezydencji Prezydenta Polski. Do dzisiaj zachował się apartament Prezydenta RP Ignacego Mościckiego.

Wojska niemieckie zajęły miasto 6 dni po rozpoczęciu II wojny światowej. W czasie okupacji hitlerowskiej (1939-1945) funkcjonowało ono jako stolica Generalnego Gubernatorstwa. Okupant niemiecki zamknął w getcie, a następnie wymordował żydowską ludność miasta (przed wojną Żydzi stanowili 25% wszystkich mieszkańców, po wojnie – niewiele ponad 2%). Wywieziono do Niemiec wiele dzieł sztuki, z których duża część nie powróciła do kraju. Kraków odniósł niewielkie straty podczas bombardowania miasta przez lotnictwo Armii Czerwonej.

W 1939 r. powstała w Krakowie pierwsza w Polsce organizacja konspiracyjna podczas II Wojny Światowej, Organizacja Orła Białego. Oprócz Krakowskiego Okręgu Armii Krajowej, działała m.in. organizacja harcerska "Szare Szeregi", której naczelnictwo mieściło się w Krakowie po upadku Powstania w Warszawie.

Kraków miał się stać miastem niemieckim nie tylko z nazwy i składu narodowościowego ludności, ale także z wyglądu zewnętrznego. W tym celu okupant planował zniszczenie polskiego dorobku kulturowego i wyeksponowanie własnej tradycji historycznej. Urbanistyczne "porządkowanie" miasta Niemcy zaczęli od wyburzeń w rejonie Wawelu – ówczesnej siedziby gubernatora dr Hansa Franka. W l. 1940 – 41 rozebrano np. kamienicę czynszową zw. "Dębno" u zbiegu ul. Grodzkiej i ul. Podzamcze. Na Kazimierzu zburzono też kilka kamienic, aby odsłonić widok na kościół Bożego Ciała. Pewne zmiany wprowadzono i na samym Wawelu (np. nowy wjazd i brama). Szczególnym zainteresowaniem niemieckich budowniczych cieszyła się jednak zachodnia dzielnica miasta. Spektakularnym osiągnięciem urbanistyki germańskiej miała być reprezentacyjna dzielnica rządowa (Regierungsviertel). Planowano mianowicie wzniesienie na Błoniach ogromnego, monumentalnego kompleksu gmachów rządowych, nad którym w dalszej perspektywie miały dominować pomniki chwały niemieckiego oręża. Już w 1941 r. Hans Frank polecił zrównać z poziomem terenu kopce Kościuszki i Piłsudskiego, aby na ich miejscu mogły stanąć owe monumenty, ale do realizacji tego planu nie doszło. Okupanci nie zdążyli również rozbudować ratusza, ani też przebudować Rynku Głównego w duchu germańskim. Pozostały tylko plany i szkice. Pomimo to przeprowadzano w Krakowie akcje sabotażowe i likwidacyjne (np. zamach na wyższych oficerów SS Krügera i Koppego raz nieudany zamach na Hansa Franka) i panowały nastroje powstańcze. Dowództwo Armii Krajowej nie zdecydowało się jednak ostatecznie na ogłoszenie powstania w Krakowie zarówno z uwagi na niewielką liczbę uzbrojenia Polaków w samym mieście i niemożność znaczącego ich dozbrojenia przez tę część Krakowskiego Okręgu AK, który działał poza miastem jak również w wyniku znacznego rozbicia struktur AK w Krakowie w czasie wielkiej łapanki (tzw. "czarna niedziela") w obrębie której w ciągu jednego dnia aresztowano i wywieziono do obozu koncentracyjnego w Płaszowie 15 tys. krakowian. 18 stycznia 1945 wojska 1. Frontu Ukraińskiego pod dowództwem marszałka Iwana Koniewa wyzwoliły miasto (jednak zasługi Armii Czerwonej dla ocalenia miast od zniszczeń to wymysł PRL-owskiej propagandy). Kraków był jedynym większym polskim miastem, które nie odniosło podczas wojny większych strat substancji materialnej, zaś w 1945 roku był najludniejszym miastem w Polsce.

W okresie powojennym miał miejsce silny rozwój terytorialny i ludnościowy miasta. W 1951 przyłączono do Krakowa Nową Hutę, która według pierwotnych planów miała stanowić oddzielne miasto. Do dzisiaj jednym z historycznych miejsc w tej dzielnicy jest plac Ratuszowy, gdzie w zamysłach budowniczych "socjalistycznego miasta" miała zostać wzniesiona ta instytucja. Od 1 stycznia 1957 do 31 maja 1975 miasto Kraków stanowiło oddzielne samodzielne województwo.

Kalendarium współczesnych wydarzeń (XX – XXI wiek)

• Pierwszy szczyt Grupy Wyszehradzkiej na terenie Rzeczypospolitej Polskiej odbył się w 1991 r. w Krakowie czyli tuż po jej powstaniu a przyjęte wówczas podczas tego spotkania tezy, zapisano w postaci tzw. Deklaracji Krakowskiej. Następny szczyt Grupy Wyszehradzkiej w Polsce odbył się również w Krakowie w 1993 r.
• W 2000 roku Kraków uzyskał tytuł Europejskiej Stolicy Kultury.
• W czerwcu 2007 Kraków obchodził 750 rocznicę lokacji miasta.
• W 2009 r. odbył się w Krakowie szczyt Ministrów Obrony państw NATO, pierwsze tego rodzaju spotkanie na terenie Polski.
• 18 kwietnia 2010 roku w Kościele Mariackim odbyła się uroczystość pogrzebu zmarłego tragicznie prezydenta Polski Lecha Kaczyńskiego wraz z jego żoną Marią, których trumny następnie pochowano w jednej z krypt Katedry na Wawelu.
• W dniach 2–4 października 2011 r. w Krakowie gościł europejski szczyt gospodarczy pn. Forum Rynku Wewnętrznego (Single Market Forum – SIMFO).
• Podczas polskiej prezydencji w strukturach Unii Europejskiej, Kraków został wyznaczony jako jedno z miast goszczących w tym czasie spotkania międzypaństwowe w ramach UE.
• Od 7 grudnia 2011 r. obowiązuje uchwała Rady Miasta Krakowa o utworzeniu Parku Kulturowego Stare Miasto, chroniąca Stare Miasto, wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Architektura

Polityka i administracja

Samorządność miejskiego Krakowa sięga początków lokacji miasta w 1257, choć pierwsze oficjalne wzmianki o radzie miejskiej pochodzą z 1264. Zgodnie ze współcześnym ustrojem kraju Kraków jest miastem na prawach powiatu. Samorządowym organem władzy w Krakowie, sprawującym także funkcje kontrolne, złożonym z radnych pochodzących z wyboru, działającym na podstawie przepisów o samorządzie gminnym oraz o samorządzie powiatowym jest Rada Miasta Krakowa. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta 43 radnych na czteroletnią kadencję. Pracami Rady kieruje wybierany spośród jej członków przewodniczący.

Prezydent Krakowa urzęduje w Pałacu Wielopolskich przy placu Wszystkich Świętych.

Urząd Miasta Krakowa, czyli krakowski magistrat realizuje ustawowe powinności Gminy Miejskiej Kraków, czyli tak zwane zadania własne i zadania zlecone przez rząd. Magistrat podlega bezpośrednio pod Prezydenta Krakowa.

Miasta partnerskie

Miasto prowadzi współpracę międzynarodową z licznymi miastami partnerskimi i bliźniaczymi, w tym:

Miasta bliźniacze:

Miasta partnerskie:

Współpraca miast bez umowy:

• 16 kwietnia 1997 r. Rada Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa, podjęła Uchwałę o współpracy partnerskiej z czeczeńską stolicą Groznym. W związku z działaniami wojennymi, prowadzonymi na terenie Czeczenii, umowa ta nie została nigdy parafowana przez władze Groznego. Na terenie Krakowa znajdowały się niektóre instytucje tej nieuznawanej Republiki oraz Czeczeński Ośrodek Informacyjny (siedziba przy Rynku Głównym), traktowany przez zainteresowanych jako swoista Ambasada Czeczenii w Polsce.

Nazwę Krakow noszą także 4 miejscowości w USA (m.in. w Wisconsin, Missouri), 1 w Kanadzie (koło Edmonton, Alberta), 1 w Australii (Cracow koło Theodore w pobliżu Rockhampton, Queensland) i 1 w Niemczech (w Meklemburgii-Pomorzu Przednim). W Czechach (powiat Rakovník) znajduje się wieś Krakov.

Gospodarka Krakowa

Na przestrzeni swych dziejów Kraków zawsze był i współcześnie nadal jest lokalnym, regionalnym i ponadregionalnym biegunem wzrostu społeczno-gospodarczego.

W końcu grudnia 2009 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Krakowie obejmowała ok. 16,0 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 4,2% do aktywnych zawodowo.

Kraków jest największym polskim ośrodkiem outsourcingu. W Krakowie i najbliższych okolicach działa około 40 firm sektora obsługi procesów biznesowych. Zajmują się one obsługą księgową, podatkową, informatyczną czy finansową spółek tego samego koncernu lub wielu firm.

Są wśród nich m.in.

• Accounting Plaza Central Europe,
• Capgemini Polska,
• HCL Poland,
• AON Hewitt,
• Hitachi Data Systems,
• IBM BTO Bussines Consulting Services,
• Shell Polska i
• State Street Services Poland.

Branża ta zatrudnia 16 tysięcy osób, w najbliższych latach planowany jest wzrost zatrudnienia. Kraków w raporcie "Top 50 Emerging Global Outsourcing Cities", opublikowanym przez firmę consultingową Tholons znalazł się na 4. miejscu na świecie i pierwszym w Europie Środkowo-Wschodniej jako atrakcyjne miejsce lokalizacji dla firm BPO. Kraków poprawił swój wynik z ubiegłego roku (wówczas zajął 5. miejsce) oraz sprzed dwóch lat (16. miejsce), wyprzedził również w tegorocznym rankingu m.in. Pragę i Budapeszt (odpowiednio 12. i 22. miejsce).

Kraków został uznany za cenione przez inwestorów miejsce lokowania inwestycji w centra usług finansowo-księgowych, wielojęzyczne centra obsługi klienta oraz centra usług rekrutacji i zarządzania zasobami ludzkimi.

Transport

Na podstawie zbieranych od 2006 anonimowych danych o podróżach z urządzeń nawigacyjnych firmy TomTom, producent w 2010 obliczył, że wśród 59 miast Europy Kraków zajmuje 30. miejsce pod względem największego udziału głównych dróg (21,2%), na których prędkość poruszania bywa mniejsza niż 70% ograniczenia prędkości.

Tranzyt

Kraków jest węzłem komunikacyjnym. Przez miasto przechodzą drogi krajowe i europejskie: 7E77 , 44, 75, 79, 94, a w relacji wschód-zachód, południowym obejściem miasta, przebiega autostrada A4E40 .

W obrębie miasta znajduje się 14 mostów na Wiśle, łączących dzielnice południowe z północnymi (11 drogowych i 3 kolejowe).

Przez Wisłę w Krakowie przebiega Droga Wodna Górnej Wisły – śródlądowy szlak żeglugowy.

Lotniska

Kraków Airport im. Jana Pawła II (nazwa ta obowiązuje od 4 września 2007) jest drugim najruchliwszym lotniskiem w Polsce – w roku 2007 obsłużył ponad 3 mln pasażerów. Posiadające jedną 2550-metrową drogę startową lotnisko jest ulokowane w Balicach, 11 km na zachód od centrum miasta i pozostaje współużytkowane jako wojskowa baza lotnicza.

Krakowski port lotniczy oferuje połączenia z ponad 59 miastami na świecie i posiada dwa terminale: T1 międzynarodowy i T2 krajowy. Posiada jedyne w Polsce połączenie kolejowe z centrum miasta, obsługiwane szynobusami "Balice Ekspres". Jego przydatność była w przeszłości kontestowana, ze względu na znaczne oddalenie między stacją końcową a terminalem lotniska (kilkaset metrów). W chwili obecnej sytuacja uległa poprawie dzięki darmowemu autobusowi kursującemu wahadłowo pomiędzy nimi. Docelowo linia kolejowa ma zostać odpowiednio przedłużona.

Na granicy administracyjnej miasta Krakowa w Pobiedniku Wielkim znajduje się lotnisko sportowe z trawiastym polem wzlotów: Lotnisko Kraków-Pobiednik, zarządzane przez Aeroklub Krakowski. W ramach aeroklubu działają sekcje samolotowa, szybowcowa, spadochronowa, balonowa i modelarska.

Lotnisko Kraków-Rakowice-Czyżyny przy Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, pierwsze lotnisko Krakowa i jedno z najstarszych lotnisk wojskowych na świecie, czynne od 1912 do 1960, rozformowane i częściowo zabudowane osiedlem i ulicami, zostało wskrzeszone latem 2003 na potrzeby pikniku lotniczego przez Muzeum Lotnictwa Polskiego, położone na dawnym terenie lotniska. Odbywający się pod koniec czerwca Małopolski Piknik Lotniczy stał się corocznym międzynarodowym festynem, podczas którego samoloty do 7500 kg i śmigłowce ponownie korzystają z betonowej drogi startowej na kierunku 26 o wymiarach 720 × 60 m.

Komunikacja miejska

Pierwsza linia szynowego tramwaju konnego powstała w Krakowie w 1882 roku, zastępując funkcjonującą od co najmniej kilkunastu lat linię omnibusową. W roku 1927 uruchomiono pierwszą linię autobusową. Obecnie autobusy miejskie są w większości własnością Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego S.A. w Krakowie, na czterech liniach kursują pojazdy należące do firmy Mobilis. W sumie obsługą objęte jest 71 linii miejskich dziennych, 60 podmiejskich, 11 nocnych (w tym trzy aglomeracyjne), 5 przyspieszonych (w tym dwie aglomeracyjne) i 7 dodatkowych (wspomagających). W 2008 roku Kraków otworzył tunel (Krakowski Szybki Tramwaj). Jest to pierwszy w Polsce tunel, w którym może poruszać się tramwaj. W 2009 roku w Krakowie na Wiśle uruchomiono tramwaj wodny.

Kolej

Kraków jest jednym z większych w Polsce węzłów kolejowych. Posiada szybkie połączenia z Warszawą i Gdańskiem (PKP InterCity), dodatkowo połączenie EuroCity z Wiedniem oraz EuroCity Wawel z Wrocławiem, Berlinem i Hamburgiem.

Dworzec Kraków Główny położony jest w ścisłym centrum miasta – przy ul. Lubicz na północny wschód od Rynku. Wraz z Regionalnym Dworcem Autobusowym przy ul. Bosackiej i zespołem komunikacji miejskiej (autobusy, podziemny szybki tramwaj) oraz kolejką szynobusową do lotniska w Balicach, tworzy on kompleks zwany Krakowskim Centrum Komunikacyjnym.

Dworcem jest również Kraków Płaszów, położony w południowo-wschodniej części miasta. Zapewnia on częste i szybkie połączenia z Rzeszowem, Tarnowem, Przemyślem, Skawiną, Kalwarią Zebrzydowską i Suchą Beskidzką. Inne stacje znajdują się w takich dzielnicach jak Łobzów, Mydlniki, Bieżanów, Prokocim czy Łagiewniki. Nowa Huta pozbawiona jest kolejowej komunikacji pasażerskiej, choć istnieje tu największa w Krakowie stacja przeładunkowa.

Połączenia kolejowe wewnątrz aglomeracji krakowskiej obsługiwane są przez szynobusy oraz EZT. Obsługują one trasy do Krzeszowic, Trzebini, Wieliczki, Skawiny i Portu Lotniczego w Krakowie-Balicach. Stanowią alternatywę dla często zakorkowanych w szczycie przewozowym dróg. W ofercie Przewozów Regionalnych znajdują się czasowe bilety strefowe na wielokrotne przejazdy koleją w aglomeracji krakowskiej.

Edukacja i nauka

W Krakowie znajdują się liczne placówki oświatowe, w tym: 187 przedszkoli, 162 szkoły podstawowe, 50 gimnazjów, 31 liceów ogólnokształcących, 27 zespołów szkół zawodowych (w skład których wchodzą technika, licea profilowane i szkoły zawodowe), 23 szkoły wyższe, 20 instytutów, 7 szkół muzycznych oraz placówki oświatowe innego typu (szkoły sportowe, centra kultury, punkty kursów językowych itp.).

Jednostki ogólnopolskie

• Narodowe Centrum Nauki
• Polska Akademia Umiejętności (w tym Biblioteka Naukowa PAU i PAN)
• Oddział Polskiej Akademii Nauk w Krakowie (w tym Archiwum Nauki PAN i PAU)

Główne jednostki naukowe-dydaktyczne

W Krakowie istnieją 23 szkoły wyższe, w tym 10 uczelni publicznych, 2 uczelnie kościelne (uczelnie prywatne z przywilejami uczelni publicznych) oraz 11 pozostałych uczelni prywatnych (w tym jedna o statusie akademii).

Wykaz krakowskich uczelni publicznych przedstawia się następująco:

uniwersytety ogólne:

uniwersytety przymiotnikowe:

politechniki:

akademie:

pozostałe:

uczelnie kościelne o uprawnieniach uczelni publicznych:

uczelnie niepubliczne:

Główne jednostki badawcze

• Instytut Farmakologii PAN
• Instytut Fizyki Jądrowej PAN
• Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni im. Jerzego Habera PAN
• Instytut Mechaniki Górotworu PAN
• Instytut Ochrony Przyrody PAN
• Instytut Języka Polskiego PAN
• Instytut Metalurgii i Inżynierii Materiałowej PAN
• Instytut Zootechniki – Państwowy Instytut Badawczy
• Instytut Botaniki im. Władysława Szafera PAN
• Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
• Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN
• Instytut Archeologii i Etnologii PAN o/Kraków
• Instytut Fizjologii Roślin im. Franciszka Górskiego PAN
• Instytut Matematyczy PAN
• Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt w Krakowie
• Obserwatorium Sejsmologiczne Instytutu Geofizyki PAN
• Ośrodek Badawczy w Krakowie Instytutu Nauk Geologicznych PAN
• Pracownia Instytutu Sztuki PAN
• Pracownia Języka Prasłowiańskiego Instytutu Slawistyki PAN
• Pracownia Krakowska Instytutu Historii Nauki PAN
• Pracownia Słownika Historyczno-Geograficznego Małopolski w Średniowieczu PAN
• Zakład Bibliografii Bieżącej PAN
• Zakład Geomorfologii i Hydrologii Gór i Wyżyn PAN
• Zakład Polskiego Słownika Biograficznego PAN
• Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Mikroelektroniki Hybrydowej i Rezystorów – oddział zamiejscowy Instytutu Technologii Elektronowej
• Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie

Komercjalizacja badań naukowych

Krakowski Park Technologiczny Sp. z o.o. jest spółką zarządzającą Specjalną Strefą Ekonomiczną. Spółka została założona przez trzy największe uczelnie krakowskie: Politechnikę Krakowską, Akademię Górniczo-Hutniczą i Uniwersytet Jagielloński. Wśród założycieli były także władze miasta i województwa. Krakowska strefa przeznaczona jest głównie dla firm z sektora zaawansowanych technologii (elektronika, informatyka, telekomunikacja, biotechnologie), jednak swoje miejsce znalazły tu również firmy z innych branż, które poszukiwały dogodnych warunków inwestycyjnych (np. poligrafia, motoryzacja, logistyka). Do najbardziej znanych firm z branży motoryzacyjnej, które zainwestowały na terenie strefy w podkrakowskich Niepołomicach należą MAN oraz Nidec Motors.

16 grudnia 2009 zarząd Europejskiego Instytutu Technologicznego ogłosił, iż w konkursie w ramach KIC – (Knowledge and Innovation Community) w obszarze Zrównoważonej Energii (ang. Sustainable Energy) zwyciężył węzeł – CC PolandPlus – koordynowany przez Akademię Górniczo-Hutniczą w Krakowie. W skład polskiej części konsorcjum wchodzą również: Uniwersytet Jagielloński, Politechnika Śląska, Uniwersytet Śląski, Politechnika Wrocławska, Główny Instytut Górnictwa, IChPW, Tauron, ZAK Kędzierzyn, LOTOS, PGNiG. W projekcie uczestniczą też uczelnie i przedsiębiorstwa z Niemiec, Holandii, Francji, Hiszpanii i Szwecji. Udział w projekcie pozwala na tworzenie zupełnie nowych technologii i ich transfer do biznesu. Obszarem badań polskich naukowców będą czyste technologie węglowe. Na badania wykorzystywane w biznesie przypadnie 120 mln euro rocznie.

Centra Węzła Wiedzy i Innowacji – KIC Inno Energy: CC Germany: Karlsruhe, CC Alps Valleys: Grenoble, CC Benelux: Eindhoven / Leuven, CC Iberia: Barcelona, CC PolandPlus: Krakow, CC Sweden: Sztokholm

Krakowski oddział działa na mocy porozumienia o współpracy podpisanego przez Uniwersytet Jagielloński i niemieckie Towarzystwo Maxa Plancka w lipcu 2010 roku. Po polskiej stronie w realizację tej umowy zaangażowane jest powstające Małopolskie Centrum Biotechnologii o charakterze parku naukowo-badawczo-rozwojowego oraz Wydział Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ. Krakowskie laboratorium jest jedną z nielicznych placówek Towarzystwa Maxa Plancka zlokalizowanych poza granicami Niemiec.

Sport

W 1869 roku wprowadzono w Galicji (a więc również w Krakowie) wychowanie fizyczne do szkół. W 1889 roku prof. dr Henryk Jordan założył w Krakowie Park Zabaw i Gier, gdzie tutejsza młodzież mogła swobodnie poznawać i uprawiać sport. Przełomowym okresem, w historii krakowskiego sportu był rok 1906, kiedy powstały najstarsze obecnie kluby piłkarskie w Polsce: Cracovia i Towarzystwo Sportowe Wisła. W tym samym czasie powstał Klub Sportowy Juvenia – początkowo również piłkarski, znany obecnie głównie z sekcji rugby. W 1919 r. powstał Wojskowy Klub Sportowy "Wawel Kraków". Właśnie w Krakowie, jeszcze w czasie zaborów, powstał Związek Polskiej Piłki Nożnej dla Galicji (1911 r.). Historia polskiej lekkoatletyki, rozpoczęła się w Krakowie, powołaniem w 1867 roku Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół". W połowie 1919 r., rozpoczęto w tym mieście, tworzenie struktur Polskiego Związku Lekkiej Atletyki, oraz powstał komitet organizacyjny Polskiego Związku Narciarskiego (obecną jego siedzibą jest Kraków). Również W Krakowie, w 1919 r., powołano do życia Polski Komitet Olimpijski, początkowo pod nazwą Polski Komitet Igrzysk Olimpijskich.

Krakowscy sportowcy odnoszą sukcesy na arenach krajowych i międzynarodowych, lecz wciąż potrzeba budowy odpowiednich obiektów sportowych, które pozwoliłyby na dalszy rozwój i krzewienie kultury fizycznej wśród młodzieży. W roku 2002 powstał w Krakowie tor kajakarstwa górskiego – jeden z najnowocześniejszych europejskich obiektów tego typu (obiekt o charakterze olimpijskim). Organizowane są tam spływy kajakowe oraz pontonowe (rafting).

Turystyka

Ruch turystyczny w Krakowie

W 2006 r. został wymieniony wśród 5 najbardziej popularnych miast Europy, w 2007 r. uzyskał miano "najmodniejszego miasta świata" według amerykańskiej agencji internetowej Orbitz, wyznaczającej trendy w światowej turystyce.

Kraków i Małopolska jest jednym z najpopularniejszych turystycznych regionów Polski. Województwo małopolskie odwiedza 14,5% ogółu turystów spędzających wakacje w Polsce, co daje mu drugie miejsce po województwie zachodniopomorskim. Jednocześnie w Małopolsce znajduje się największa w Polsce liczba turystycznych obiektów noclegowych (894, 12,8% wszystkich obiektów w Polsce), z czego 63% przypada na Kraków. W 2011 Kraków odwiedziło 8,6 miliona gości, co stanowiło wzrost w porównaniu z poprzednimi latami, gdy turystów było 8,1 mln (2010), 7,3 mln (2009) oraz 7,4 mln (2008). W pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku liczba osób odwiedzających Kraków systematycznie rosła. W roku 2003 miasto odwiedziło 5,5 mln osób.

Ważną rolę w ostatnim dziesięcioleciu zaczyna odgrywać turystyka religijna, pielgrzymkowa i turystyka śladami kultury żydowskiej.

Większość osób odwiedzających Kraków to turyści krajowi, przyjeżdżający z Polski. W roku 2010 turystów krajowych było 6 mln, natomiast zagranicznych 2,1 mln, na łączną sumę 8,1 mln osób. Spośród turystów zagranicznych Kraków najczęściej odwiedzają Brytyjczycy (25% turystów zagranicznych), Niemcy (11,9%), Francuzi (7,8%) i Amerykanie (6,9%). Większość osób odwiedzających Kraków to turyści indywidualni (63% ogółu gości).

Główne atrakcje turystyczne Krakowa

• Zamek Królewski na Wawelu
  • Katedra Wawelska
• Stare Miasto – od 1978 wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO
  • Rynek Główny
  • Sukiennice
  • Kościół Mariacki
• Kolegiata św. Anny
• Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Kazimierz – od 1978 wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO
  • Cmentarz Remuh
• Kopiec Kościuszki

Trasy turystyczne w Krakowie

W Krakowie wyznaczono kilkanaście oficjalnych tras turystycznych, większość z nich ma historyczne konotacje. Są to:

Kultura

Kraków jest ośrodkiem kulturalnym i turystycznym Europy. Obszar zabytkowego Starego Miasta oraz Kazimierza wpisano w 1978 r. na pierwszą listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO. W roku 2000 Kraków otrzymał tytuł Europejskiej stolicy Kultury. W 2008 r. odwiedziło go blisko 7,5 miliona turystów, w tym ponad 2 miliony cudzoziemców. W Krakowie swe siedziby mają instytucje kulturalne o znaczeniu ogólnopolskim.

Teatry

W Krakowie istnieje 11 dużych teatrów oraz szereg mniejszych, często wystawiających swoje sztuki w małych nastrojowych piwniczkach. Znajduje się tu także pierwszy polski teatr stały, publiczny i zawodowy, Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, jeden z najstarszych w Polsce. W 2008 r. wzniesiono budynek Opery Krakowskiej przy ul. Lubicz. Zespół Opery występował wcześniej w budynku Teatru im. J. Słowackiego. W mieście działa również filharmonia im. Karola Szymanowskiego.

Muzea i galerie

Biblioteki

Kraków posiada 5 bibliotek publicznych: 4 miejskie i 1 wojewódzką oraz 2 biblioteki: przy Ośrodku Kultury im. C. K. Norwida i Regionalnym Ośrodku Edukacji Ekologicznej. Poza tym na terenie miasta działa 16 bibliotek naukowych (głównie przy uczelniach i instytutach naukowych) m.in. Biblioteka Jagiellońska, Biblioteka Czartoryskich, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Hugona Kołłątaja, Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk.

Muzyka w Krakowie

Krakowskie tradycje i imprezy kulturalne

W Krakowie odbywają się liczne imprezy i festiwale studenckie, w tym:

• Juwenalia – coroczne święto studentów, trwa od kilku do kilkunastu dni w maju (czasem na początku czerwca). Elementami obchodów są pochody studenckie i wręczenie żakom klucza do bram miasta. Juwenaliom towarzyszą liczne koncerty, występy i zabawy.
• Festiwal nauki w Krakowie – impreza organizowana przez wszystkie krakowskie państwowe uczelnie wyższe, przy udziale licznych instytucji. Celem jest zaprezentowanie działalności naukowej i dydaktycznej niektórych szkół poprzez panele dyskusyjne, prezentacje z doświadczeniami i część kulturalną (koncerty, występy artystyczne).
• MediaTory – Studenckie Nagrody Dziennikarskie, przyznawane corocznie przez studentów dziennikarstwa z dwunastu uniwersytetów z całej Polski.

Filmy i seriale kręcone w Krakowie

W Krakowie nakręcono zdjęcia do kilkunastu filmów (zarówno polskich i zagranicznych) oraz seriali telewizyjnych. Wśród nich znajdują się znane produkcje kinematografii, jak np. Lista Schindlera Stevena Spielberga czy też Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy. Szczególne zainteresowanie u reżyserów krakowskimi plenerami można zaobserwować w pierwszych latach XXI wieku.

Pomniki w Krakowie

Media

Do gazet o zasięgu ogólnopolskim, wywodzących się z Krakowa należą Przekrój oraz Tygodnik Powszechny. W Krakowie swoje siedziby mają ponadto dwa znaczące portale internetowe Onet i Interia oraz najpopularniejsze radio w Polsce RMF FM.

Prasa

Regionalną gazetą wydawaną codziennie jest Dziennik Polski. Wydawanych jest osiem gazet lokalnych obejmujących swym zasięgiem województwo małopolskie i podkarpackie.

Stacje radiowe

W Krakowie nadaje kilkanaście rozgłośni radiowych. Również mieści się tu siedziba ogólnopolskiego Radia RMF FM, RMF Classic i RMF Maxxx oraz regionalnego Radio Kraków.

Stacje telewizyjne

Miasto jest siedzibą regionalnej telewizji województwa małopolskiego TVP Kraków. Przy ul. płk. Dąbka 2 znajduje się budynek lokalnego oddziału telewizji TVN (dawniej TV Wisła oraz TVN Południe), zaś w biurowcu przy ul. Ludwinowskiej mieści się krakowska redakcja TVN24 oraz Faktów TVN.

Wspólnoty wyznaniowe

• Buddyzm: Szkoła Zen Kwan Um w Polsce; Sanga Zen uczniów Mistrza Kaisena; Przyjaciele Zachodniej Wspólnoty Buddyjskiej; Związek Buddyjski Tradycji Karma Kamtzang;Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu.
• Judaizm: Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie. W Krakowie przed II wojną światową funkcjonowało co najmniej 90 synagog, z czego dzisiaj czynne są 2, ale tylko w synagodze Remuh regularnie odbywają się nabożeństwa.
• Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich
• Kościół Polskokatolicki w RP – dwie parafie; Kościół Starokatolicki Mariawitów i Kościół Katolicki Mariawitów - jedna wspólna placówka.
• Kościół Remonstrantów Polskich
• Kościół rzymskokatolicki funkcjonuje w trzech obrządkach (rytach):
  • łacińskim (120 kościołów, w tym 44 kościoły parafialne, 4 kościoły rektoralne oraz 1 parafia wojskowa),
  • bizantyjsko-ukraińskim (jedna parafia),
  • ormiańskim - jedna parafia.
• Kościoły protestanckie: Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP; Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP; Kościół Ewangelicko-Metodystyczny w RP; Kościół Chrześcijan Baptystów; Kościół Adwentystów Dnia Siódmego; Kościół Boży w Chrystusie; Kościół Ewangeliczny "Misja Łaski"; Kościół Zielonoświątkowy w RP; Kościół Jezusa Chrystusa.
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny - jedna parafia.
• Świadkowie Jehowy
  • posiadają 36 zborów (w tym zbór anglojęzyczny, zbór języka migowego oraz grupa rosyjskojęzyczna), spotykające się w kilkunastu Salach Królestwa.
• Świecki Ruch Misyjny "Epifania"
• Wolni Badacze Pisma Świętego

Osoby związane z Krakowem

Zobacz też

• Występowanie frazy: w hasłach zawierających "Krakowa" lub "Krakowie lub "krakowskie" lub "krakowska".