Będkowice (województwo małopolskie)

Będkowice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Wielka Wieś.

Historia wsi Będkowice sięga średniowiecza. Na jej terenie, wznosząc się nad Doliną Będkowską znajduje się Sokola Skała, zwana również Sokolicą, gdzie w VIII-IX wieku istniało grodzisko. Jak wykazały badania archeologiczne przeprowadzone w 1909 roku przez polskiego archeologa Leona Kozłowskiego, późniejszego premiera II RP (1934-1935), oraz J. Czarnowskiego, nieopodal zbadanego przez nich grodziska na Sokolej Skale znajdowało się drugie - nad skałami Dębnik.

Pierwsza pisemna wzmianka o Będkowicach pochodzi z 1329 i wspomina o lokacji wsi Hutnica (dzisiejsze Szklary) na dobrach wsi Bantkowicz. Sama nazwa wskazuje, iż istnienie tej miejscowości można datować już na XI lub XII w. Z pierwotnego obszaru Będkowic powstały później samodzielne wsie Łazy i Kawiory. Kolejna pisemna wzmianka z 1341 mówi, iż we wsi było ponad dwudziestu dziedziców. Poszczególne części wsi należały do różnych właścicieli, którzy wciąż się zmieniali oraz ustawicznie prowadzili ze sobą spory i procesy o działy, spadki, miedze, lasy itp.

W 1708 właścicielka dóbr będkowskich Maria Józefa z Wesslów poślubiła królewicza Konstantego, syna Jana III Sobieskiego, a one same, jako część posagu weszły w skład dóbr królewskich.

Kolejnymi znanymi z imienia i nazwiska właścicielami wsi była rodzina Bzowskich. Ich samych upamiętnia znajdujący się na południowo wschodnim krańcu wsi Kopiec Bzowskich zwieńczony krzyżem. Znajduje się tam tablica upamiętniająca owych włodarzy: Hiacynta Janotę-Bzowskiego (1750-1808) oraz Kazimierza Janotę-Bzowskiego (1792-1862). Przy odpowiedniej widoczności kopiec jest dobrym punktem widokowym: widać z niego Kraków i panoramę Tatr.

W okresie zaborów Będkowice znajdowały się pod administracją rosyjską i leżały tuż przy granicy z galicyjską częścią monarchii austriackiej, a później austro-węgierskiej. W Dolinie Będkowskiej przebiegała granica między tymi dwoma zaborami, której strzegła nieistniejąca już dziś strażnica rosyjska.

W 1924 w Dolinie Będkowskiej powstał dwór Szaniec, wybudowany przez Janinę i Lecha Rościszewskich. W okresie II wojny światowej w Szańcu udzielono schronienia szeregowi osób wyznania mojżeszowego, którzy dzięki temu uratowali swoje życie, za co Rościszewscy zostali uhonorowani tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. W murach dworu funkcjonował przez pewien czas Uniwersytet Ludowy. Szaniec spłonął w 1990. Rościszewscy spoczywają na cmentarzu parafialnym w Będkowicach.

W latach 70. XX w. natrafiono w Dolinie Będkowskiej na ślady cmentarzyska z czasów kultury łużyckiej.

Zabudowania dworskie przetrwały w Będkowicach do początku XX w., później były sukcesywnie rozbierane. Na ich parceli wybudowany został m.in. kościół parafialny. We wsi istniał też kiedyś browar.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.

Turystyka

Wieś położona jest w bardzo atrakcyjnym turystycznie miejscu na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej w jej części zwanej Wyżyną Olkuską, w sąsiedztwie Ojcowskiego Parku Narodowego. Cały teren wsi wchodzi w skład Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie obejmującego piękne krajobrazowo doliny i wąwozy z licznymi skałami wapiennymi, jaskiniami, źródłami krasowymi i zabytkami kultury materialnej. Położenie miejscowości sprawia, że jest ona doskonałym punktem wypadowym do zwiedzania Doliny Będkowskiej i Kobylańskiej, znajduje się bowiem w środku między tymi dolinami. Przebiegające przez miejscowość szlaki turystyki pieszej i rowerowej umożliwiają zwiedzenie również pozostałych dolin. Jest też dobrym punktem wypadowym dla wspinaczy skałkowych, którzy stąd mają łatwe i bliskie podejścia na liczne i udostępnione do wspinaczki skały wschodniej strony Będkowskiej Doliny, w tym najwyższą w całej Jurze skałę Sokolica, na której odkryto pozostałości wczesnośredniowiecznego grodziska. W bezpośrednim sąsiedztwie wsi znajdują się też dwie udostępnione do zwiedzania jaskinie: Jaskinia Nietoperzowa i Jaskinia Wierzchowska Górna.

Szlaki turystyczne :

– z Kobylan przez Dolinę Kobylańską, Będkowice, fragment Doliny Będkowskiej, Dolinę Szklarki, rezerwat przyrody Dolina Racławki do Paczółtowic. – z Rudawy przez Radwanowice , Łączki Kobylańskie i całą długość Doliny Będkowskiej do Ojcowskiego Parku Narodowego.

Szlaki rowerowe

• zielony – z Bolechowic obok Bramy Bolechowickiej, przez Las Krzemionka, przysiółek Kawiory, górną część Doliny Będkowskiej i Doliny Szklarki do Jerzmanowic.
• rowerowy szlak brzozowy – z Kobylan przez Dolinę Kobylańską, Krzemionki, Zelków, przysiółek Gacki do Bolechowic i Zabierzowa.

Zobacz też

• Będkowice
• Parafia NMP Królowej w Będkowicach