Ocena internautów miejscowości Mogilany
Średnia ocena: 3.4
liczba ocen: 18
Ilość ulic: 56
Ilość kodów pocztowych: 1
Współrzedne geograficzne N: 49.938332
Współrzedne geograficzne E: 19.891939
Strefa numeracyjna: Kierunkowy 12
Liczba ludności: 2605
Tablice rejestracyjne: KRA
Dzielnica: Działy
Dzielnica: Moczydle
Dzielnica: Podekrze
Dzielnica: Podogrodzie
Dzielnica: Podstyrze
Dzielnica: Psiarnia
Dzielnica: Rzeczki
Dzielnica: Rzym
Dzielnica: Skrzyszów
Dzielnica: Zagórze
Dzielnica: Zagrody
Dzielnica: Żary
Dzielnica: Łobzów
Mogilany – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Mogilany. Miejscowość jest siedzibą gminy Mogilany.
W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.
Przez miejscowość przechodzi łącząca Kraków z Chyżnem droga krajowa 7 (fragment trasy europejskiej E77), stanowiąca na tym odcinku część zakopianki.
Miejscowość turystyczna. W Mogilanach znajdują się:
Istnieją trzy hipotezy wyjaśniające pochodzenia nazwy Mogilany:
Prace archeologiczne określiły istnienie osad ludzkich na terenie dzisiejszych Mogilan już w epoce brązu – w 1958 r., w pobliżu ówczesnej Zbiorczej Szkoły Gminnej archeolodzy natrafili na fragmenty naczyń ceramicznych z okresu kultury łużyckiej (1300-1400 p.n.e.) – znalezisko to przechowywane jest w Muzeum Archeologicznym w Krakowie.
Po tym okresie był to teren państwa Wiślan, część legendarnej Wielkiej Chrobacji (Belo Chrobaci) z księciem Krakiem na czele. W IX w. (między 873 a 883 r.) Morawianie podbili Wiślan, a św.Metody ochrzcił ich w obrządku słowiańskim (prawosławnym). Później nastali tu Czesi, a w czasach Bolesława Chrobrego cała Małopolska weszła w skład państwa polskiego.
Do końca XII w. okoliczne tereny stanowiły własność królewską – stacjonowała tutaj straż królewska. W zachodniej części dzisiejszych Mogilan istniała osada strażników przejścia granicznego (brony) zwanych bronaczami (do tej pory ta część Mogilan zwana jest Bronaczową). Wiódł tędy szlak handlowy przez Karpaty i Węgry na południe Europy.
W 1199 roku Mogilany przeszły w ręce prywatne – książę Leszek Biały podarował je swemu przyjacielowi, wojewodzie sandomierskiemu, Goworkowi. W 1231 r. wdowa po Goworku, Miłosława, darowała dobra mogilańskie wojewodzie krakowskiemu Teodorowi Gryficie.
Również w tym roku (1231) pojawiła się pierwsza pisemna wzmianka o Mogilanach (w dokumencie księżnej sandomierskiej Grzymisławy, żony Leszka Białego). Kolejny zapis ma miejsce w 1232 r. – villa nomine Mogilani, natomiast w latach 1470 – 1480 nazwa Mogilan pojawia się u Jana Długosza i brzmi ona już współcześnie: in parochia ecclesiae de Mogilany. W dokumentach z 1564 r. wymieniano Mogielany, ale już w 1581 r. Mogilany.
W roku 1243 kolejnymi właścicielami Mogilan (na 326 lat) zostali oo.cystersi z Ludźmierza (z lat 1238 i 1244 zachowały się dokumenty przekazania Mogilan zakonowi cystersów, potwierdzonego przez Henryka Brodatego i Bolesława Wstydliwego). To cystersi powołali samodzielną parafię w Mogilanach (przed 1325 r.) i wybudowali pierwszy drewniany kościół (przed 1440 r.), który przetrwał do początku XVII w.
Cystersi nie wytrzymali długo na niespokojnym pograniczu w Ludźmierzu i w 1245 r.przenieśli się do Szczyrzyca. Znaczna odległość od Mogilan sprawiała, że zarządzanie tym majątkiem było uciążliwe i kiedy pojawiła się możliwość zamiany dóbr, cystersi z niej skorzystali – 23 lutego 1560 roku opat cysterski, Jan Janowski, dokonał zamiany dóbr klasztornych – Mogilan, Włosani i Głogoczowa, na dobra wojewody sandomierskiego i kasztelana krakowskiego, Wawrzyńca Spytka Jordana, położone bliżej swej siedziby. Zauroczony położeniem Mogilan Spytek Jordan wzniósł w latach 1560-1567 na szczycie mogilańskiego wzgórza okazały drewniany pałac i otoczył go ogrodem oraz parkiem widokowym. Jako mecenas nauki i literatury Spytek Jordan gościł w nim m.in. Mikołaja Reja, Stanisława Orzechowskiego oraz wielu innych wybitnych twórców (pałac przetrwał do 1796 r., stopniowo rozbierany od 1764 r.). Po śmierci Wawrzyńca Spytka Jordana w 1568 r. włości mogilańskie przeszły na wdowę po nim, Annę z Sieniawskich (córkę hetmana wielkiego koronnego, Mikołaja Sieniawskiego).
Przez kolejne lata dobra mogilańskie, poprzez koligacje rodzinne i spadki, przechodziły z rąk do rąk, należały m.in. do Zborowskich i Borków. W rok po śmierci Wawrzyńca Spytka Jordana, w 1569 r., najmłodsza jego córka, Zofia, wyszła za mąż za Samuela Zborowskiego (mordercę i banitę ściętego w 1584 r.) – dobra mogilańskie przeszły wtedy na własność rodziny Zborowskich.
Pod koniec XVI w. Mogilany stały się własnością rodu Borków. W 1595 r. Mikołaj Borek z Trzcińca (herbu Wąż), ówczesny właściciel Mogilan ufundował szkołę parafialną (przetrwała do początku XVIII w.), a w 1604 r. rozpoczął budowę kościoła z cegły, który obecnie jest kościołem parafialnym w Mogilanach. Po śmierci Mikołaja jedna z jego córek, Krystyna, wyszła za mąż za Stanisława Jordana i w ten sposób w 1629 r. Mogilany powróciły ponownie do rodziny Jordanów. Zasłużoną postacią dla Mogilan jest syn Stanisława – Michał Jordan (jego zasługą jest m.in. wprowadzenie od 1662 r. metryk parafialnych (zapisów zaślubin, chrztów i zgonów) oraz dofinansowanie szkoły parafialnej z części dochodów z tutejszych targów). Michał zmarł w 1664 r. – kolejni potomkowie Jordanów, zaprzątnięci innymi sprawami, nie dbali o majątek mogilański, który coraz bardziej podupadał (przyczynił się do tego również potop szwedzki – wojska szwedzkie generała Roberta Douglasa spustoszyły okolice Krakowa, niszcząc przy tym Mogilany). Dopiero ostatni z rodu, Michał Stefan Jordan (późniejszy wojewoda bracławski), próbował zadbać o rodzinny majątek.
W 1761 roku zadłużone dobra mogilańskie zostały oddane w zarząd wierzycielom. Końcem XVIII w. właścicielami Mogilan byli kolejno: Potoccy, Lubomirscy, Massalscy, Taszyccy, Tarłowie. Lubomirscy, mający największe zastawy na majątku mogilańskim, wymusili na Stefanie Michale Jordanie ostateczną sprzedaż rodzinnego dziedzictwa w Mogilanach Józefowi Massalskiemu. Nowi właściciele w miejscu starego, drewnianego pałacu wystawili murowany klasycystyczny dwór – inicjatorką inwestycji była córka Józefa Massalskiego, Helena Apolonia, wydana za księcia Karola de Ligne. Podczas nieobecności małżonka nawiązała ona płomienny romans z W. Potockim, za którego wyszła po śmierci męża. Jej córka, Sydonia de Ligne Potocka (żona Franciszka hr. Potockiego) sprzedała włości mogilańskie w 1802 r.
Nowym właścicielem Mogilan został Józef (I) Nowina Konopka, łowczy sanocki i dziedzic Modlnicy. Konopkowie zasłynęli jako fascynaci nowinek technicznych. Za najwybitniejszego obywatela Mogilan uważa się absolwenta prawa i filozofii UJ Józefa Nowinę Konopkę, autora monografii Wieś Mogilany (wydanej w 1885 r. w Krakowie). Dzięki jego staraniom powstał w Mogilanach urząd pocztowy, odnowiono jarmarki, natomiast on sam wspomógł tutejsze rolnictwo i spisał obyczaje ludowe, ocalając je od zapomnienia. Na jego zaproszenie od 1870 r. w mogilańskim dworze przebywał Oskar Kolberg, który tu, a następnie w Modlnicy pracował nad kolejnymi tomami swojego „Ludu”. Józef Nowina Konopka uruchomił tu fabrykę maszyn rolniczych (działała od 1849 r. do 1873 r. – produkowano w niej m.in. pługi, młockarnie i obieraczki), których wystawy organizował w Mogilanach. W okresie międzywojennym jeden z Konopków prowadził w Mogilanach wzorcowe gospodarstwo rolne, w którym odbywały się praktyki studentów Akademii Rolniczej w Krakowie. W rękach rodziny Konopków Mogilany pozostawały do wybuchu II wojny światowej (1939 r.).
Zaraz na początku wojny Niemcy wywieźli mieszkańców pochodzenia żydowskiego – żaden z wywiezionych już nie powrócił. W czasie okupacji niemieckiej dwór mogilański przeszedł w bezpośredni zarząd hitlerowskiego starosty powiatu krakowskiego, który urządził tu swoją rezydencję. Na terenie Mogilan działała w konspiracji komórka Armii Krajowej.
Po wojnie ziemia dworska została rozparcelowana między chłopów, a dwór Konopków przeszedł na własność państwa.
Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja Apostoła
Obiekt sakralny z XVII w., rozbudowany w 1929 r. (kościół XVII-wieczny stał się wtedy nawą główną) oraz przebudowany w 1975 r. (wystrój obecnego wnętrza jest późnobarokowy i rokokowy). W 1604 r. ówczesny właściciel Mogilan, Mikołaj Borek z Trzcińca, rozpoczął budowę świątyni murowanej, krytej gontem, której konsekracji dokonał w 1608 r. sufragan krakowski, Paweł Dąbski. Skarbem tej świątyni jest późnobarokowy ołtarz główny (dawniej boczny) w kształcie serca, będący unikatem w skali europejskiej. Ołtarz zawiera pochodzące z dawnego ołtarza głównego późnogotyckie figury Matki Boskiej Bolesnej oraz św. Jana. Interesująca jest również oryginalna barokowa kaplica boczna, a także kamienna chrzcielnica (ok. 1610 r.), do okresu późnego baroku należy ambona z drugiego ćwierćwiecza XVIII w. Przy kościele znajduje się wolnostojąca dzwonnica z trzema dzwonami, wybudowana w 1850 r. Najmniejszy z dzwonów, niestety pęknięty, ufundował Mikołaj Borek w 1617 r. – na dzwonie tym umieszczono napis: opus Francisci Legustini MDCXVII Zacharias Plebanus Mogilansis.
Poprzedni obiekt w tym miejscu: wcześniejszy kościół Mogilany zawdzięczają oo. cystersom ze Szczyrzyca – pierwszą wzmiankę o tej świątyni zamieścił Jan Długosz w Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis. Był to kościół drewniany, wybudowany przed 1440 r., który przetrwał do początku XVII w. (prawdopodobnie spłonął) – jedyne, co po nim pozostało to późnogotycka rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego, odnaleziona na strychu w 1965 r.
Zespół dworsko-parkowy
Dwór późnoklasycystyczny, murowany, prostokątny, z portykami arkadowymi od zajazdu i od ogrodu, zwieńczonymi trójkątnym przyczółkiem. Wzniesiony został pod koniec XVIII w. z inicjatywy Heleny Apolonii Massalskiej (wykorzystano do jego budowy część materiałów budowlanych z rozbiórki pałacu Spytka Jordana). Zakupiony przez Konopków wraz z dobrami mogilańskimi w 1802 r., pozostawał własnością ich rodu do 1939 r. Przebudowany około 1840 r., rozbudowany o północną część początkiem XX w. Po II wojnie światowej uległ stopniowej dewastacji, wyremontowany w 1967 r. po przekazaniu go Polskiej Akademii Nauk, która przeznaczyła go na ośrodek konferencyjny.
Dwór położony jest w parku o renesansowym rodowodzie, jednak większość drzew pochodzi z końca XIX w. – szpalery grabowe, czy będący osobliwością owocujący kasztan jadalny.
Poprzedni obiekt w tym miejscu: w latach 1560-1567 Wawrzyniec Spytek Jordan wzniósł tu okazały drewniany pałac, przy budowie którego zatrudniony był sprowadzony z Włoch architekt – Bartolomeo Ridolfi. Przez pałac przewinęło się wielu wybitnych artystów, pisarzy i uczonych tego okresu. Budowla przetrwała do końca XVIII w.
Kapliczki przydrożne
W miejscowości znajduje się kilka zabytkowych kapliczek przydrożnych (typ słupowy, w podziale gzymsowym) powstałych w drugiej połowie XVIII w. Rzeźby i płaskorzeźby na nich przedstawiają świętych oraz sceny biblijne. Charakterystyczne dla tych w większości neogotyckich kapliczek jest połączenie sztuki ludowej i rzemieślniczego wykonania – powstawały one w miejscowych i okolicznych warsztatach kamieniarskich, a ich fundatorami były przeważnie osoby prywatne.
Nagrobki cmentarne
Nieliczne zabytkowe nagrobki pochodzą z XIX i początku XX w., niektóre z nich sygnowane są przez Wita Wisza – uznanego w tym okresie krakowskiego rzeźbiarza-rzemieślnika (twórcy m.in. ambony w Kościele Mariackim w Krakowie oraz ambony i niektórych ołtarzy bocznych w Kościele św. Józefa w Rynku Podgórskim).
Stara szkoła
Budynek wybudowany z inicjatywy ówczesnego proboszcza Walentego Piotrowskiego i przyszłego kierownika szkoły Józefa Piotrowskiego w 1905 r., rozbudowywany przez kolejne 4 lata, podczas I wojny światowej pełnił funkcję szpitala wojskowego. Obecnie mieści się w nim przedszkole samorządowe.
Piesze szlaki turystyczne przechodzące przez miejscowość:
Ostatnia data aktualizacji: 2012-03-16 23:19:37