Kamienica (powiat limanowski)

Kamienica – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, będąca siedzibą gminy Kamienica. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa nowosądeckiego.

Położenie

Kamienica położona jest w malowniczej dolinie między Gorcami a Beskidem Wyspowym, w dolinie potoku Zbludza i rzeki Kamienicy Gorczańskiej. Przez Kamienicę przebiega droga Mszana Dolna-Krościenko nad Dunajcem oraz do Limanowej (przez Przełęcz Ostra-Cichoń).

Historia

Kamienica została lokowana w 1330 roku na obszarze nieurodzajnych lasów, aby zwiększyła się z nich korzyść dla klasztoru Klarysek, jak wynika z wystawionego w tym roku dokumentu lokacyjnego podpisanego przez ksienię klasztoru Katarzynę Odolany. Próby przeniesienia lokacji na okres wcześniejszy, tj. na 1297 rok (lokowana jakoby przez Gryfinę, wdowę po Leszku Czarnym), jak również twierdzenia, że wcześniejsza wieś przed Kamienicą rzekomo nosiła nazwę Przebyta, czy też Prezbita nie znajdują uzasadnienia w tekstach źródłowych. Dla zapewnienia dobrego rozwoju nowym osadnikom nadano 18-letni okres wolnizny od wszelkich powinności, opłat i obciążeń na rzecz klasztoru. Kamienica, przez kilka wieków należała do klasztoru Klarysek w Starym Sączu. Po konfiskacie dóbr zakonnych w 1782, władze austriackie przekazały wieś w zarząd rodzinie Szalayów ze Szczawnicy.

Istnienie na terenie wsi Kamienica parafii i drewnianego kościoła parafialnego pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Dziewicy potwierdza Jan Długosz. Swoistą plagą tamtych czasów były nawiedzające wieś liczne zarazy oraz plaga zbójnictwa, któremu sprzyjały warunki naturalne tej okolicy. W roku 1656 niektórzy Kamieniczanie organizowali wyprawy celem zastraszenia i obrabowania innowierców i potencjalnych stronników króla szwedzkiego. Z kolei wielu gwałtów i grabieży na mieszkańcach wsi dopuszczały się grasujące w tych okolicach w wieku XVII i XVIII wojska polskie i obce.

W wieku XIX właścicielem wsi został Maksymilian Marszałkowicz (1806-1878) – przemysłowiec, działacz polityczny i społeczny, który budował tu tartaki i papiernie (w papierni tej pracował przez 2 lata przywódca powstania chochołowskiego Jan Kanty Andrusikiewicz), a w Szczawie hutę żelaza. Zgromadził okazałą bibliotekę i doprowadził do tego, że Kamienica stała się znanym w całej Galicji ośrodkiem kultury i azylem dla prześladowanych patriotów. W roku 1836 urodził się w Kamienicy przyszły historyk – Ludwik Kubala, tutaj powstała też książka pt. Światek Boży i życie na nim Szczęsnego Morawskiego (1871).

Przełom wieku XIX i XX, podobnie jak w większości wsi galicyjskich, przyniósł problem stałej i tymczasowej emigracji zarobkowej najuboższych mieszkańców Kamienicy, której celem były zwłaszcza Węgry i USA.

W roku 1907 Kamienica wraz ze Szczawą i Zasadnem przeszła na własność Towarzystwa Akcyjnego Fabryki Celulozy w Zsolna na Węgrzech (dzisiaj Żylina na Słowacji), a w roku 1923 w ręce akcyjnego Towarzystwa Górniczo-Przemysłowego „Saturn” założonego przez przemysłowców łódzkich, m.in. Karola Scheiblera, z siedzibą w Czeladzi. Niestety „następcy" Marszałkowicza prowadzili rabunkową gospodarkę niszczącą kamienickie lasy.

W okresie I wojny światowej Kamienica nie była objęta działaniami wojennymi, ale wielu mieszkańców wsi zostało przymusowo wcielonych do armii austriackiej, a wieś została objęta koniecznością świadczenia przymusowych kontyngentów dla tejże armii. 18 lutego 1918 zorganizowano we wsi manifestację na rzecz odrodzenia i niepodległości Polski, w której wzięła udział większość mieszkańców, a od połowy roku rozpoczęły się powroty ocalałych kamieniczan z niewoli rosyjskiej i innych frontów wojennych. Swoistym spadkiem po okresie zaborów i wojny było przysłowiowe galicyjskie ubóstwo mieszkańców wsi – zacofanie edukacyjne i gospodarcze, braki odzieży, niedożywienie w okresach przednówków.

25 marca 1931 roku spłonął doszczętnie miejscowy drewniany kościół parafialny, będący siedzibą parafii Przemienienia Pańskiego i Nawiedzenia NMP. Od tego momentu podjęto starania o zebranie w skali ogólnopolskiej stosownych środków pieniężnych i wybudowanie nowego kościoła murowanego, który powstał w latach 1932-1937.

W okresie II wojny światowej Kamienica stanowiła ośrodek działań partyzanckich, w odwecie hitlerowcy odpowiadali szeregiem obław i pacyfikacji (aż 18-krotnie), w roku 1944 wykonano tu zbiorową egzekucję za aktywne wspieranie oddziałów AK. Wieś została odznaczona w roku 1986 Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy za walkę z okupantem hitlerowskim w czasie II wojny światowej.

W okresie stalinowskim nie zabrakło w Kamienicy prowokatorów z Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, którzy spreparowali spisek antykomunistyczny w postaci rzekomej organizacji podziemnej Odwet Górski, na czele której mieli stać jakoby księża z Kamienicy. Zostali oni aresztowani w roku 1952 i po poddaniu pokazowemu procesowi w Krakowie osadzeni w więzieniu, gdzie pozostawali do roku 1956.

Okres PRLu przyniósł elektryfikację (1960) wsi, a także wiele inwestycji w zakresie drogownictwa i w sferze użyteczności publicznej, jak np. budynek administracyjno-handlowy (1958), rozbudowa budynku szkolnego (1959), restauracja Jodełka (1960), piekarnia (1968), masarnia i ubojnia, wodociąg i kawiarnia (1972), wiejski dom towarowy (1976) i in. W roku 1977 zapoczątkowano organizację corocznej imprezy kulturalno-artystycznej w Kamienicy – Dni Gorczańskich.

Obecnie miejscowość jest siedzibą władz gminy Kamienica, do której należą również: Szczawa, Zasadne i Zalesie.

Turystyka

Położenie Kamienicy w dolinie między Beskidem Wyspowym i Gorcami, czyni z miejscowości doskonałą bazę wypadową na teren tych gór.

Szlaki turystyczne – z rynku w Kamienicy, przez dolinę Ochotnicy na Lubań, przez Zbludzę na szczyt Modyni i przez przełęcz Ostra-Cichoń do Limanowej – szlak konny – oznaczony na pomarańczowo, prowadzi z Kamienicy na szczyt Gorca, następnie na Turbacz i Mogielicę i z powrotem do Kamienicy. Zabytki

• pałac w Kamienicy – zbudowany w latach 1830-1840, murowany, parterowy, wzniesiony w stylu późnoklasycystycznym, z czterospadowym dachem, kolumnadą pośrodku i dwoma piętrowymi skrzydłami.
• park przypałacowy – z pięknym starodrzewem, wśród którego znaleźć można m.in. tuje, sosny wejmutki, limba, choina kanadyjska, dąb czerwony, świerk bałkański i wiele drzew pospolitych.
• XIX-wieczny dwór murowany, nakryty czterospadowym dachem gontowym.
• cmentarz parafialny z zabytkową kaplicą rodziny Szalayów i grobami partyzantów i ofiar represji hitlerowskich.
• Izba Regionalna.