Szczyrzyc

Szczyrzyc – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, w gminie Jodłownik. W latach 1975−1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim.

Geografia

Położenie

Szczyrzyc leży w dolinie rzeki Stradomki, w jej górnym odcinku biegu na wysokości od 320–360 m n.p.m. Obszar ten leży na pograniczu Beskidu Wyspowego (Ciecień) i Pogórza Wiśnickiego (Górki Szczyrzyckie).

Od zachodu nad Szczyrzycem dominiuje zalesiony Ciecień, obok niego widać Księżą Górę i Grodzisko. Na wschodzie rozciągają się Górki Szczyrzyckie z Górą Świętego Jana o rozległych i płaskich wierzchowinach. Na południu widać szczyty Beskidu Wyspowego: Wierzbanowską Górę, Dzielec, Śnieżnicę, Łopień i Kostrzę.

Klimat

Klimat Szczyrzyca nosi cechy typu podgórskiego i górskiego. Opady atmosferyczne kształtują się tutaj w granicach 800 mm/rok. Długość okresu wegetacyjnego wynosi 190–225 dni. Ilość dni z pokrywą śnieżną to 80–100.

Warunki naturalne

Szczyrzyc znajduje się w obrębie tzw. jednostki tektonicznej Szczyrzyca. Cechuje się ona południkowymi rozciągłościami warstw i obecnością zapadliskowej formy Szczyrzyca w środku, przechodzącej w klinalne strefy od strony zachodniej i wschodniej. Zachodnia część zapadliska Szczyrzyca nazwana została monokliną Cietnia – Grodziska. Na południe od zapadliska Szczyrzyca znajduje się okno tektoniczne Skrzydlnej, w którym odsłaniają się dwa równoleżnikowo ułożone elementy antyklinalne.

Dorzecze Stradomki jest obszarem występowania wód podziemnych, znajdujących się na różnej głębokości w utworach fliszowych i zalegających na nich pokrywach glin zwietrzelinowych i innych.

Okolice Szczyrzyca odznaczają się urozmaiconą szatą roślinną. W dolinie Stradomki i na niewielkich stokach przeważają pola uprawne, sady i ogrody. Wyższe partie porośnięte są lasem. Niższe partie stoków i wzgórz porastają lasy jodłowo–bukowe. Wyżej lasy lipowo–grabowe oraz monokulturalne lasy świerkowe. Miejscami wierzchowiny pogórza porasta zespół boru mieszanego z sosną i dębem.

Z roślin chronionych występują:

• lilia złotogłów,
• storczyk – podkolan biały,
• rosiczka okrągłolistna,
• ziemowit jesienny.

Historia

Miejscowość jest wymieniona w książce Michała Balińskiego i Tymoteusza Lipińskiego Starożytna Polska pod względem historycznym, geograficznym i statystycznym – wydanie Warszawa 1844 r. nakładem S. Orgelbranda. W publikacji tej wspomina się między innymi, że miejscowość była w XIV wieku siedzibą powiatu.

We wsi znajduje się opactwo cystersów, założone ok. 1234. W 1259 klasztor był najechany przez tatarów, w pierwszej połowie XVII wieku klasztor został przebudowany, jednak w XVIII wieku był dwukrotnie ograbiony. W 1765 Klasztor wraz kościołem niemal całkowicie spłonął. W 1798 roku przy klasztorze powstało gimnazjum, które władze komunistyczne w 1955 roku zamknęły. Władze komunistyczne przejeły także część ziem klasztoru, tworząc z nich PGR (PGR Jodłownik; w Szczyrzycu do tego PGRu należały gospodarstwo Dobroniów i Godusza).

W lipcu 1984 roku obdyła się koronacja obrazu Matki Boskiej Szczyrzyckiej. Na mszę koronacyjną przybyło kilkadziesiąt tysięcy pielgrzymów. Przy klasztorze w starym spichlerzu z XV wieku działa muzeum posiadające unikatowe eksponaty między innymi mapę świata z XIII wieku.

W pierwszych dniach II wojny światowej doszło do pacyfikacji Szczyrzyca przez Niemców - zamordowano w bestialski sposób 39 mieszkańców przysiółka Wadzyń. W 1944 roku doszło do pacyfikacji przysiółka Smykań - za pomoc partyzantom AK. Po II wojnie światowej opactwo uhonorowane zostało orderem Virtuti Militari.

Religia

Od 1238 roku na terenie Szczyrzyca istniała samodzielna parafia, ufundowana przez jeden z rodów rycerskich. W 1244 przejęli ją Cystersi i gospodarują nią aż do dziś.

W opactwie szczyrzyckim znajduje się Sanktuarium Matki Bożej Szczyżyckiej Matki Pokoju i Dobroci, które jest miejscem kultu cudownego obrazu Matki Bożej.

Turystyka

Szlaki turystyczne

- ze Szczyrzyca przez Pogorzany, obok Diablego Kamienia na grzbiet łączący Ciecień z Grodziskiem
- ze Szczyrzyca przez Janowice do Stróży
- ze Szczyrzyca na szczyt Ciecienia

Zabytki

• opactwo cystersów z ok. roku 1234, z muzeum klasztornym oraz zabytkowym kościołem.
• Diabli Kamień
• cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej, znajdujący się w centralnej części Szczyrzyca, przy skrzyżowaniu dróg Szczyrzyc/Jodłownik/Skrzydlna (za kapliczką).
• Browar klasztorny w Szczyrzycu

W Szczyrzycu mieściło się również braksatorium - browar założony przez cystersów w 1628 r. Zakonnicy sami wyrabiali piwo do 1925 r., kiedy browar został wydzierżawiony. W okresie PRL-u browar został znacjonalizowany. W 1982 r. produkcja wynosiła 22 tys hl piwa rocznie sprzedawanego w Dobrej, Limanowej, Rabce, Myślenicach, Dobczycach i Krakowie. W 1993 r. cystersi odzyskali browar, jednakże ze względu na brak funduszy na modernizację i rozwój wstrzymali produkcję w 1997 r. W latach 2004-2009 Browar Kielce warzył piwo Frater na podstawie receptury ze szczyrzyckiego klasztoru.

Produkcja piwa w Szczyrzycu wznowiona została w 2009 r. w minibrowarze Marysia obok klasztoru.

Kultura

Szczyrzyc jest ośrodkiem kultury ludowej, co roku odbywa się tu festiwal piosenki ludowej a w samym Szczyrzycu działa od 1926 roku regionalny zespół pieśni i tańca Szczyrzycanie oraz dziecięcy - Mali Szczyrzycanie

We wsi działa klub piłkarkski LKS Orkan Szczyrzyc założony w 1949 roku, występujący obecnie w IV lidze.

W Szczyrzycu znajduje się nie działający Dom Pracy Twórczej Polskiej Akademii Nauk, przekazany PAN przez rodzinę Koniecznych.

Ludzie związani ze Szczyrzycem

• ks. Antoni Matejkiewicz - kapelan Wojska Polskiego
• Władysław Gębik - doktor nauk filozoficznych

• Zbigniew ze Szczyrzyca (1328-1356) - czołowy możnowładca Krolestwa w czasach Kazimierza Wielkiego
• Władysław Orkan - artysta (pisarz)
• Zygmunt Konieczny - artysta (kompoztytor)
• Jadwiga Konieczna - prof. dr. hab emerytowana Katedry Iberystyki UJ
• Leszek Konieczny - prof. dr hab emerytowany dziekan Katedry Biochemii Lekarskiej CM UJ
• Michał Krupiński - ekonomista

Zobacz też

• Arka Smaku i czerwona krowa
• Piwo Frater
• Browar Gryf