Powiat nowosądecki

Powiat nowosądecki – powiat w Polsce (województwo małopolskie), utworzony w 1999 r. w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Nowy Sącz.

Graniczy z Republiką Słowacką, od wschodu z powiatem gorlickim, od północy z tarnowskim i brzeskim, a od zachodu z limanowskim i nowotarskim.

Gminy powiatu nowosądeckiego

W skład powiatu wchodzi 16 gmin:

• miejska:
  • Grybów,
• miejsko-wiejskie:
  • gmina Krynica-Zdrój,
  • gmina Muszyna,
  • gmina Piwniczna-Zdrój,
  • gmina Stary Sącz,
• wiejskie:
  • gmina Chełmiec,
  • gmina Gródek nad Dunajcem,
  • gmina Grybów,
  • gmina Kamionka Wielka,
  • gmina Korzenna,
  • gmina Łabowa,
  • gmina Łącko,
  • gmina Łososina Dolna,
  • gmina Nawojowa,
  • gmina Podegrodzie,
  • gmina Rytro.

Historia

Pierwsze wzmianki pisane, które mówią o kasztelanie sądeckim pochodzą z 1224 r.

W 1257 r. Bolesław Wstydliwy przekazał ziemię sądecką swojej żonie Kindze, która uwłaszczyła otrzymanymi dobrami sprowadzony do Starego Sącza zakon klarysek. Tutaj też przeniesiono z Podegrodzia siedzibę władz sądeckich. Kinga, a później Gryfina (wdowa po Leszku Czarnym) miały w tej ziemi uprawnienia książęce i tytułowały się paniami sądeckimi. Władza kasztelana została wtedy ograniczona do funkcji wojskowych. Sprawy administracyjno-sądowe nad podległą ludnością przyjęli natomiast urzędnicy Kingi i Gryfiny.

W 1292 r. król Wacław II przenosi miasto Sącz do wsi Kamienica, która leży nad bardziej znaczącym od Popradu, Dunajcem. Tak powstaje Nowy Sącz. Miasto szybko rozwija się dzięki licznym przywilejom, położeniu przy ważnych szlakach komunikacyjnych oraz usytuowaniu tu siedziby kasztelana i starosty.

Kres świetności przyniosły klęski żywiołowe i epidemie w I połowie XVII wieku oraz najazd Szwedów, którzy wkroczyli do Nowego Sącza w 1655 r.

W wyniku I rozbioru Polski Sądecczyzna znalazła się pod panowaniem austriackim. Utworzony został powiat sądecki, podległy okręgowi wielickiemu. Rozparcelowano też włości sióstr klarysek między nowo przybyłych na te tereny niemieckich kolonistów. Kolejna reforma administracyjna w miejsce powiatów i obwodów wprowadziła cyrkuły. Stolicą jednego z nich stał się Nowy Sącz, dzięki czemu miasto zyskało na znaczeniu.

W czasie I wojny światowej do miasta praktycznie bez walki wkroczyli Rosjanie, wyparci następnie przez wojska austro-węgierskie i Legiony Polskie. Okres międzywojenny nie przyniósł ze sobą ożywienia gospodarczego.

II wojna światowa dosięgła Sądecczyznę 6 września, kiedy to po zaciętych bojach Niemcy następnego dnia wkroczyli do Nowego Sącza. Wyzwolenie nadeszło 19 stycznia 1945.

Po wojnie ziemię sądecką włączono do województwa krakowskiego, a Nowy Sącz stał się siedzibą powiatu. W wyniku reformy administracyjnej w 1975 r. powstało województwo nowosądeckie, zniesione w 1999 r. Nowy Sącz znów stał się siedzibą powiatu.

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

Geografia

Większość powierzchni powiatu zajmują tereny górskie i wyżynne (pogórza), a także doliny rzeczne Dunajca z jego głównymi dopływami: Popradem i Kamienicą. Rzeki te rozdzielają główne pasma górskie Sądecczyzny: Beskid Sądecki, Beskid Niski i Beskid Wyspowy, otaczające Kotlinę Sądecką, która stanowi główne skupienie osadnicze regionu.

Lasy i tereny leśne zajmują 44% obszaru powiatu, w tym najwięcej w gminach górskich: Rytro (72,8%), Łabowa (70,8%), Piwniczna (63,6%), Muszyna (61,2%), Krynica (57%), Kamionka Wielka (46,2%), Łącko (42,8%), Nawojowa (41,6%).

Długość potoków i rzek sięga na ziemi sądeckiej 1900 km. Największą rzeką jest Dunajec a dalej: Poprad, Kamienica Nawojowska. Na terenie powiatu brak jest jezior naturalnych, ale na skutek działalności człowieka powstało sztuczne – jezioro Rożnowskie (nazwę swą wzięło od Pogórza Rożnowskiego), o długości dochodzącej do 20 km.

Znaczną część powiatu obejmuje Popradzki Park Krajobrazowy.

Gospodarka

Ważną rolę gospodarczą w regionie odgrywa rolnictwo; użytki rolne zajmują 47,1%, w tym 20,6% łąki i pastwiska, sady – 1,6%. Podmioty gospodarcze reprezentują najczęściej handel, usługi, produkcję i budownictwo; wiele firm zajmuje się prowadzeniem hoteli i restauracji. Kluczową dziedzinę gospodarki regionu stanowi turystyka.

Kultura i turystyka

Sądecczyzna spełnia prawie wszystkie wymagania turystów – można tu znaleźć góry, jezioro, ostępy leśne i pełne zabytków miasta, łemkowskie drewniane cerkiewki i monumentalne kościoły, a także najnowocześniejszą infrastrukturę sportową i szereg słynnych kurortów sanatoryjnych i uzdrowiskowych. Na terenie powiatu znajduje się ponadto wieś Kamianna – światowe centrum apiterapii.

W największych centrach sadowniczych (Łącku i Łososinie Dolnej), każdego roku w okresie kwitnienia sadów organizowane są Święta Kwitnącej Jabłoni, będące przeglądem kulturalnych i gospodarczych osiągnięć regionu. W imprezach tych biorą udział zespoły regionalne, orkiestry dęte oraz znani artyści scen polskich.

Religia

W powiecie nowosądeckim dominują kościoły rzymsko-katolickie, choć na terenie powiatu jest 5 zborów Świadków Jehowy (3 w Nowym Sączu, 1 w Krynicy-Zdroju i 1 w Długołęce).

Zobacz też

• Gwara sądecka
• Lachy Sądeckie