Grybów

Grybów – miasto w południowo-wschodniej części województwa małopolskiego. Pod względem administracyjnym, jest jedną z 16 gmin powiatu nowosądeckiego. Miasto Grybów administracyjnie graniczy z gminą Grybów, której granice otaczają niemal całe miasto oraz na niewielkim odcinku we wschodniej części z gminą Ropa wchodzącą w skład powiatu gorlickiego. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa nowosądeckiego.

Geografia

Grybów położony jest na pograniczu Beskidu Niskiego i Pogórza Rożnowskiego, nad rzeką Białą. Otaczające miasto Góry Grybowskie wznoszą się na wysokość powyżej 700 m n.p.m., a średnia wysokość położenia miasta wynosi 360 m n.p.m. przy maksymalnej różnicy wzniesień 260 m.

Grybów ma powierzchnię 16,95 km², w tym: użytki rolne 63%, użytki leśne 20%. Miasto stanowi 1,1% powierzchni powiatu.

W okolicach miasta występują źródła wód mineralnych (solanki).

Demografia

W latach 1999–2004 liczba mieszkańców kształtowała się prawie na niezmienionym poziomie i wynosiła średnio 6170 osób, z czego ok. 51% stanowiły kobiety. Nieznaczny wzrost ludności zanotowano w 2002. Wyniósł on wówczas wg danych Narodowego Spisu Powszechnego 6228 osób. Obecnie (dane GUS na 31 grudnia 2008) liczba mieszkańców Grybowa wynosi 5994 osoby.

Miasto Grybów wyróżnia się najwyższym wskaźnikiem gęstości zaludnienia w powiecie nowosądeckim. Wynosi on 353,6 osób/km² i jest on znacznie wyższy zarówno od średniej gęstości zaludnienia powiatu (125 osób/km²), jak i od porównywalnych gmin: Łabowej (43 osób/km²), Nawojowej (144 osób/km²).

Historia

Miasto zostało założone w 1340 dla kolonistów ze Śląska i Niemiec. Zasadźcą był Hanco Dives, syn Jana Bogacza. Grybów ponowne otrzymał prawa miejskie w 1488. Był siedzibą starostwa niegrodowego, ośrodkiem handlowo-rzemieślniczym (głównie sukiennictwo). Istniała tu m.in. szkoła Wita Stwosza i może tutaj powstała słynna figura tzw. Madonny z Krużlowej. W czasie potopu szwedzkiego doszło do bitwy pod Czerwoną Górą (obecnie Orlik Grybowski nad rzeką Białą). Miasto było wielokrotnie niszczone nie tylko przez Szwedów, ale też w 1657 przez Węgrów.

Od XVII wieku odnotowuje się upadek gospodarczy miasta. W czasie konfederacji barskiej, latem 1768 powstańcy spychani przez wojska rosyjskie znaleźli się kilkadziesiąt kilometrów od Grybowa. W latach 1772–1918 Grybów znajdował się w zaborze austriackim. W 1863 w Grybowie powstało nielegalne biuro przyjmujące i ekwipujące ochotników udających się do powstania styczniowego, głównie uczniów gimnazjalnych. W okresie powstania styczniowego i później w latach 1866–1867 bywał w Grybowie Artur Grottger, (przyjeżdżający do swojej narzeczonej, Wandy Monné), a około 1900 przybyli do Grybowa Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer.

Od 1876 miasto posiada połączenie kolejowe. W okresie międzywojennym na terenie miasta występował drobny przemysł. W czasie okupacji niemieckiej od października do grudnia 1939 znajdował się tam obóz przejściowy dla jeńców polskich, a w latach 1944–1945 obóz pracy przymusowej dla Polaków i Żydów.

4 czerwca 2010 Grybów i okolice nawiedziła powódź, która spowodowała zalanie miasta w okolicach Piekiełka, między innymi ulicy Leszczynowej i Topolowej; zerwany został most przy rzeźni i szkole zawodowej. Na skutek podmycia torów za Grybowem w stronę Tarnowa do 9 lipca 2010 został zawieszony ruch pociągów na odcinku Stróże–Tarnów. W nocy stan rzeki podniósł się o 6 metrów. Powódź spowodowała spore zniszczenia infrastruktury, a także zalane domy i piwnice. Zniszczony został wodociąg. Padający deszcz zagroził także budynkom Politechniki Warszawskiej na ul. Chłodnej.

Etnografia okolic Grybowa

W 1869 okolice Grybowa opisał m.in. Wincenty Pol; "Na obszarze Wisłoki uderza nas fakt inny; całą tę okolicę, którą obszar Wisłoki, Ropy, Jasły, Jasełki i średniego Wisłoka zajmuje, osiedli tak zwani Głuchoniemcy od dołów Sanockich począwszy, to jest od okolicy Komborni, Haczowa, Trześniowa aż po Grybowski dział: Gorlice, Szymbark i Ropę od wschodu na zachód, ku północy aż po ziemię Pilźniańską która jest już ziemią województwa Sandomierskiego. Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi. Niektóre okolice są osiadłe przez Szwedów, ale cały ten lud mówi dzisiaj na Głuchoniemcach najczystszą mową polską dijalektu małopolskiego, i lubo z postaci odmienny i aż dotąd Głuchoniemcami zwany, nie zachował ani w mowie ani w obyczajach śladów pierwotnego swego pochodzenia, tylko że rolnictwo stoi tu na wyższym stopniu, a tkactwo jest powołaniem i głównie domowem zajęciem tego rodu".

Toponimika nazwy

Miasto zostało założone w 1340 przez króla Kazimierza Wielkiego dla kolonistów ze Śląska i Niemiec. Stąd pierwotnie występujące nazwy Grünberg, Grevenstadt, Grynberg i Grewensztat (1395). Na skrzyżowaniu szlaków handlowych na Ruś i Węgry. Z biegiem czasu ludność i nazwa miasta uległy polonizacji.

Zabytki

• Dwór Hoschów – dawnych właścicieli dóbr grybowskich, XIX wiek
• Stara Plebania – drewniany budynek z 1699, sytuowany na planie prostokąta, parterowy, otynkowany. Dach czterospadowy, pierwotnie kryty gontem, obecnie blachą cynkową. W 1926 rozbudowany o wschodnie skrzydło oraz kolumnowy portyk wejściowy. W zachodniej części budynku, w dużej sali, mieszczą się zbiory grybowskiego Muzeum Parafialnego. Do najcenniejszych zbiorów należy z pewnością gotyckie (ok. 1450), malowane na desce przedstawienie św. Zofii z trzema córkami, wykonane przez warsztat z Małopolski, oraz późnogotycki obraz Świętej Rodziny. Oprócz tych najstarszych obiektów znajduje się tutaj wiele XVIII i XIX-wiecznych obrazów, rzeźb, a także wyrobów rzemiosła artystycznego, m.in. naczyń liturgicznych.
• Neogotycki kościół pw. św. Katarzyny wybudowany w latach 1909–1914, siedziba parafii.
• Neogotycki ratusz wybudowany w 1902.

Osiedla mieszkaniowe

• Osiedle Śródmieście I
• Osiedle Śródmieście II
• Osiedle Biała Wyżna
• Osiedle Sośnie
• Osiedle Strzylawki

Edukacja

W Grybowie działają dwie szkoły podstawowe, jedno gimnazjum, jedno liceum ogólnokształcące (im. Artura Grottgera), Ośrodek Szkoleniowy Politechniki Warszawskiej oraz Zespół Szkół Zawodowych.

Gospodarka

Ze względu na strukturę użytkowania gruntów, jak i strukturę występujących na jego terenie podmiotów gospodarczych miasto posiada rolniczo-przemysłowy charakter. Znajdują się tu: zakład stolarki budowlanej, wytwórnia konstrukcji stalowych, drobne zakłady przemysłu spożywczego (m.in. Browar Grybów) oraz niewielki ośrodek wypoczynkowy.

Sport

Na Stadionie Miejskim w Grybowie (pojemność 500 miejsc, w tym 194 siedzących, wymiary boiska: 105 m x 63 m) swoje mecze rozgrywa piłkarski Ludowy Klub Sportowy "Grybovia". Założono go w 1921, aktualnie występuje w nowosądeckiej IV lidze. Barwy: biało-zielone. Najwyższym sukcesem sportowym klubu był występ w ówczesnej IV lidze (od zmian organizacyjnych w 2008 III liga).

Funkcję prezesa pełni Dariusz Gruca, trenerem jest Arkadiusz Bałuszyński.

Adres klubu: Grunwaldzka 47, 33-330 Grybów, tel. +18 445-00-69.

Transport

• Droga krajowa 28 Zator – Wadowice – Nowy Sącz – Gorlice – Biecz – Jasło – Krosno – Sanok – Medyka.
• Linia kolejowa 96 Tarnów – Leluchów; Dworzec PKP Grybów.

Szlaki piesze

• Grybów – Chełm (780 m n.p.m.) – Wawrzka (koniec niebieskiego szlaku turystycznego Biała – Grybów)
• Grybów – Jaworze (880 m n.p.m.)

Urodzeni w Grybowie

W Grybowie urodzili się m.in.:

• Andrzej Chronowski (polityk),
• Kamil Giżycki (pisarz i podróżnik),
• Aleksander Jachowicz (geolog),
• Andrzej Łatka (piłkarz),
• Tomasz Poręba (polityk),
• Andrzej Romanek (polityk).

Zobacz też

• Synagoga w Grybowie
• Stara Synagoga w Grybowie
• Cmentarz żydowski w Grybowie