Łomnica-Zdrój

Łomnica-Zdrój – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Piwniczna-Zdrój. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim. Wieś ma charakter turystyczny.

Nazwa Łomnica najprawdopodobniej pochodzi od łomów, połamanych drzew w pobliskich lasach, przez które miał przedzierać się król Kazimierz Wielki. Zostało to odzwierciedlone w nieoficjalnym herbie wsi, przedstawiającym złamane drzewo, dzban i kran. Według E. Pawłowskiego nazwa ma pochodzić od rwącego potoku "łamiącego skały" lub "łamiącego się o skały".

Geografia

Łomnica-Zdrój leży w Beskidzie Sądeckim, nad Popradem, wzdłuż ujściowego odcinka potoku Łomniczanka. Wieś otaczają lesiste masywy górskie. Od zachodu wznoszą się Kicarz (704 m n.p.m.) i Groń (641 m n.p.m.), od wschodu Drapa (803 m n.p.m.) wchodząca w skład pasma Kiczory, natomiast od północy Parchowatka (1005 m n.p.m.), a dalej główny grzbiet Jaworzyny Krynickiej z kulminacjami Pisanej Hali (1043 m n.p.m.) i Wierchu nad Kamieniem (1083 m n.p.m.).

Wieś graniczy z miastem Piwniczna-Zdrój, a także z wsiami: Kokuszką, Barnowiec i Składziste (gmina Piwniczna-Zdrój), Złotne (gmina Nawojowa), (gmina Łabowa) i Wierchomlą Wielką. Na niewielkim odcinku (Poprad) graniczy ze Słowacją.

Historia

Pierwsza wzmianka o Łomnicy pochodzi z pergaminów królewskich, które dowodzą, że Łomnica była lokowana wcześniej niż miasto Piwniczna-Zdrój. Była wsią królewską, założoną przez króla Kazimierza Wielkiego. Tak zwana Stara Łomnica (Łomnica antiquam) rozwijała się od strony Majerza w górę Łomniczanki.

Nowa Łomnica (Łomnica novae radicus), powstała w średnim biegu Łomniczanki, lokowana została w 1570. Obie Łomnice pozostawały aż do rozbiorów własnością królewską, w administracji starostów sądeckich, przy czym Stara Łomnica podlegała im pośrednio jako własność miasta Piwnicznej. Zamieszkane były przez ludność polską. Była to graniczna wieś polska, od Wierchomli zaczynała się Łemkowszczyzna skolonizowana przez element wołosko-ruski.

W 1770 Łomnica znalazła się w Cesarstwie Austrowęgierskim. Od 1785 należała do sądeckich kameralnych dóbr państwowych (K.k Cameral Amt). W czasach autonomii galicyjskiej i do 1933 była gminą jednowioskową, po 1934 należała do gminy zbiorowej Piwniczna. W latach 1954-1961 była samodzielną gromadą. Od 1961 była gromadą GRN Piwniczna-Wieś, od 1973 jest sołectwem.

W 1410 w Łomnicy miały miejsce potyczki rycerstwa polskiego oraz pospolitego chłopskiego ruszenia z oddziałami Zygmunta Luksemburczyka, dowodzonymi przez Ścibora ze Ściborzyc, herbu Ostoja (1347-1414). Wojska Luksemburczyka łupiły Małopolskę, podczas gdy polskie rycerstwo walczyło pod Grunwaldem i pod Koronowem. Napotkawszy opór, zaczęły się wycofywać na górne Węgry (dzisiejszą Słowację), gdzie zostały ostatecznie rozgromione.

Około XVI wieku mieszkańcy zajęli się wypasem owiec i kóz, co urozmaiciło dotychczasowe rolnictwo oparte na uprawie zbóż i hodowali bydła i przyczyniło się do wzrostu zamożności łomniczan. Przed wojną groziło okolicznym górom całkowicie wylesienie ze względu na intensywny rozwój rolnictwa. Wówczas Łomnica charakteryzowała się największą liczbę biedoty wiejskiej (tzn. komorników przypadających na jedno gospodarstwo) w ziemi sądeckiej.

Rozwój Łomnicy jako uzdrowiska rozpoczyna się w 1910, kiedy po raz pierwszy ujęto znajdujące się tutaj źródła. W 1924 utworzono w willi dr. Ziarki dom kąpielowy, a w 1928 małe łazienki z kąpielami borowinowymi i mineralnymi. Powódź w 1939 zniszczyła zakład kąpielowy, którego już nie odbudowano, lecz był wręcz coraz bardziej niszczony.

W XVI wieku Łomnica graniczyła z Państwem Muszyńskim. Wieś dwukrotnie całkowicie wymierała, przypuszczalnie z powodu epidemii lub głodu. Ponowne lokacje miały miejsce w XV wieku i pod koniec XVI wieku. W latach 1912-1915 wzniesiono nowy kościół. Około 1890 w Łomnicy została wybudowana szkoła podstawowa. W 1989, ze względu na rosnącą liczbę uczniów, założono w centralnej części wsi nową szkołę. W późniejszych latach dobudowano do szkoły podstawowej gimnazjum publiczne.

Transport i turystyka

Łomnica-Zdrój położona jest na trasie Nowy Sącz – Muszyna, przez wieś przebiega linia kolejowa.

Łomnica to całoroczna wieś turystyczna. Szlaki turystyczne prowadzą na szereg szczytów: Kicarz, Łabowska Hala, Parchowatka, z których można obserwować Beskid Sądecki, Tatry i Pieniny. Zimą czynna jest stacja narciarska w sąsiedniej Wierchomli. Górna część Łomnicy obfituje w szczawy. Wieś posiada bazę noclegową.

W górnej części wsi znajdują się liczne źródła wód mineralnych. Jest ich tyle, że częto mieszkańcom trudno było o studnię ze zwykłą wodą. Jedno z takich źródeł znajduje się przy niebieskim szlaku turystycznym na Łabowską Hale (woda mineralna wypływa z niego rurką).

Przyroda

W Łomnicy znajdują się dwa pomniki przyrody nieożywionej:

• wodospad na potoku Łomniczanka – spadający ze stromo nachylonej ławicy piaskowca potok tworzy piękny wodospad o wys. ok. 3 m i długości progu ok. 7 m, a u podstawy jest kocioł eworsyjny o gł. do 1,6 m. Możliwe jest, że próg wodospadowy zostanie kiedyś rozczłonkowany wzdłuż spękań ciosowych przez erozyjne działanie wody, która już teraz spływa trzema strugami. Poniżej wodospadu znajdują się źródła wód mineralnych typu szczaw wodorowęglanowo, wapniowo – magnezowych. Kilka źródeł jest ujętych i wykorzystywanych przez mieszkańców. Obszar chroniony od 1982 roku
• skałka piaskowcowa "Łomniczanka" pochodzenia erozyjnego o dł. 9 m, i wys. 3,5 m, zbudowana z piaskowca ogniwa krynickiego i charakteryzująca się ciekawymi strukturami procesu wietrzenia. Skałka została objęta ochroną w 1998 roku i znajduje się nad potokiem Łomniczanka, w pobliżu Pomnika Pamięci

Gwara łomniczańska

• Przed „o” na początku wyrazu stawiamy „ł” np. orać-łorać, opylić-łopylić, .
• Często zamieniamy „sz” na „s” np. nasze-nase, szurać-surać.
• Często zamieniamy „cz” na „c” np. czasu-casu, czekać-cekoć.
• Zamieniamy „a” na „o” np. gadać-godać, kochać-kochoć.

Gwara łomniczańska jest również wyposażona w wiele innych zwrotów, określeń itp., które zostały nadane przez mieszkańców bez zasad takich jak powyżej a również wiele różnych wyrazów, które były wykorzystywane tylko w gwarze łomniczańskiej.

Łomnica zyskała też popularność dzięki lokalnym pierogom zwanymi "łomnicańskimi" lub "mordoniami". Co roku w wakacje odbywa sie święto pieroga "łomnicańskiego".

Bibliografia