Rytro

Rytro – wieś gminna w województwie małopolskim w powiecie nowosądeckim.

Położenie miejscowości

Położona jest w Beskidzie Sądeckim nad Popradem, u ujścia do niego Wielkiej Roztoki (Roztoczanki, Rytrzanki). Zabudowa wsi znajduje się wzdłuż przebiegającej nad Popradem drogi krajowej 87 i linii kolejowej 96 Tarnów – Leluchów, wciska się też w doliny Małej i Wielkiej Roztoki oraz przysiółki rozrzucone na zboczach wzgórz Połom i Mikołaska.

Poszczególne części wsi noszą nazwy: Cyrla, Centrum, Kuligówka, Majchry, Majerka, Mikołaska, Mikuty, Mosówka, Osiedle za Szkołą, Piaski, Podłubek, Połom Niżna, Połom Wyżna, Potok (dawniej Cygański Potok), Ubocz, Wilkówka, Zagórze (Za Górą).

Graniczy od pn. z Przysietnicą (bardzo krótki odcinek), Barcicami Górnymi i Wolą Krogulecką (gm. Stary Sącz), Życzanowem. Od wsch. z Suchą Strugą, od pd. z Obłazami Ryterskimi, a od zach. z Młodowem (bardzo krótki odcinek) i z Roztoką Ryterską.

Jest siedzibą gminy Rytro. W latach 1975-1998 miejscowość należała do ówczesnego województwa nowosądeckiego.

Historia

Dawne nazwy: castrum Ritter 1312, Ryttro 1446 (ta od niem. nazwy osobowej Ritter), Villa Rither (1564), Rytter (1575), Rytro (1886).

Swoje powstanie i nazwę wieś zawdzięcza zamkowi w Rytrze usytuowanemu na Górze Zamkowej (Zamczysko), nad Popradem (obecnie w granicach Suchej Strugi). Według tradycji biorącej początek z zapisu w "Księdze uposażeń diecezji krakowskiej" Jana Długosza z około 1475 r., około 1244 r. osiedlić się tu mieli niemieccy rycerze. Z tym faktem wiązana jest etymologia nazwy Rytro, wywodzona od niemieckiego słowa Ritter, czyli "rycerz".

W okresie kilku ostatnich lat, pod nadzorem konserwatora zabytków, sukcesywnie odsłaniano i rekonstruowano ruiny zamku usytuowanego wysoko nad nurtem Popradu. W centrum wsi znajduje się Zajazd PTTK "Pod Roztoką".

W 2005 roku oddano do użytku narciarzy sztucznie oświetlony i naśnieżany Ośrodek Narciarsko-Rekreacyjny Ryterski Raj na Jastrzębskiej Górze. Jest to w ostatnich latach największa inwestycja, w której udział oprócz osób prywatnych ma także gmina.

Od 2006 organizowany jest w Rytrze międzynarodowy Maraton Wyszehradzki z Podolińca na Słowacji do Rytra. Trasa jest atestowana przez Polski Związek Lekkiej Atletyki.

Zabytki

• ruiny zamku

• schron polowy (tradytor jednostronny) z 1939 roku.

Położony jest na północny zachód od centrum Rytra, na górze Połom w pobliżu Limasów (część przysiółka Połom Wyżna). Zbudowali go w sierpniu 1939 r. saperzy z 2 Brygady Górskiej Armii Karpaty. Do wybuchu wojny saperzy zdążyli dobudowaċ jeszcze umocnienia polowe od strony południowej i zachodniej, z których spodziewano się niemieckiego ataku. Niemcy przybyli jednak od północy przez Łącko i Stary Sącz, a umocnienia okazały się nieprzydatne.

Znani rytrzanie i osoby związane z Rytrem

• Antoni Ludwik Broszkiewicz (1872-1936). Artysta malarz. W latach 1932-1936 mieszkaniec Rytra. Na skatalogowane 58 prac malarskich, 13 poświęcone było Rytru i okolicy.

• Edmund Cieczkiewicz (1872- 1958). Artysta malarz. W latach 1948-1958 mieszkaniec Rytra. Zmarł tutaj 31 stycznia 1958 roku. Pochowany na miejscowym cmentarzu.

• Zygmunt Malik (1893 – 1941 ). Urodzony w Rytrze, major rezerwy WP. Uczestnik walk 1914-1921. Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy (nr 1868). Podczas okupacji komendant placówki ZWZ w Starym Sączu. Zginął w KL Auschwitz (Oświęcim) w 1941 roku.

• Józef Pogwizd (ur. 14 sierpnia 1940 roku w Rytrze). Artysta plastyk. Absolwent ASP Kraków. Plastyk wojewódzki 1977-1980. W latach 1995-2010 roku prezes ZPAP w Nowym Sączu.

• Stefan Pawlik (1924-1945). Partyzant AK. Patron Szkoły Podstawowej w Rytrze.

• Piotr Ryterski herbu Topór. (Piotr z Pisar i Rytra, zwany Chorążycem) (?- 1458). Rycerz, dworzanin królewski, od 1418 roku starosta ryterski.

• Ksiądz Józef Woźniacki (1909-1999). Ksiądz katolicki. Od 1945 do 1985 proboszcz i kanonik parafii św. Józefa Robotnika. Pochowany w Rytrze. Patron gimnazjum.

Na szczególną uwagę zasługują ryterscy biegacze i maratończycy, którzy stanowią bardzo liczną grupę. Reprezentują oni barwy gminy w kraju i za granicą. Startują m.in. w maratonie warszawskim, poznańskim, krakowskim, w Międzynarodowym Maratonie Pokoju w Koszycach na Słowacji i wielu, wielu innych sportowych imprezach. Do największych osiągnięć ryterskich biegaczy należy m.in. przebiegnięcie sztafetą Polski z południa na północ (ok. 800 km) w 2005 roku w ciągu niecałych 24 godzin, oraz przebiegnięcie trasy pielgrzymkowej z Rytra przez Tarnów do Częstochowy w 2006 roku.

6 grudnia 2011 roku w Rytrze rozpoczęły się zdjęcia do thrillera wojennego "Obława" w reżyserii Marcina Krzyształowicza. Obsadę filmu tworzą miedzy innymi: Marcin Dorociński, Maciej Stuhr, Sonia Bohosiewicz i Weronika Rosati

Piesze szlaki turystyczne

Rytro jest punktem wypadowym w Pasmo Radziejowej (w kierunku zachodnim) i w Pasmo Jaworzyny Krynickiej (w kierunku wschodnim).