Stróże (powiat nowosądecki)

Stróże - (województwo małopolskie, powiat nowosądecki, gmina Grybów) wieś położona w odległości 4 km na północ od Grybowa, nad Białą. W latach 1973-1976 miejscowość była siedzibą gminy Stróże. Stróże leżą przy drodze wojewódzkiej 981.

Wieś liczy około 2 500 mieszkańców . Znajduje się tutaj węzłowa stacja kolejowa (rozchodzą się stąd linie kolejowe w kierunku Tarnowa, Nowego Sącza i Jasła) oraz Muzeum Pszczelarstwa. Stróże posiadają, mieszczący ponad 1000 osób, stadion, na którym swoje mecze rozgrywa - KS Kolejarz Stróże.

Historia

Nazwa Stróże pochodzi najprawdopodobniej od słowa „stróża", które oznaczało w dawnej Polsce obowiązek ludności do okresowego stróżowania w grodach panującego, a później przekształciło się w oddawanie daniny w zbożu.

Bolesław Chrobry przy ważnych szlakach, traktach prowadzących z Zakarpacia (wówczas Węgry) w głąb kraju, budował grody w celu obrony granic (przejść granicznych). Taki gród nosił nazwę „stróża" lub „strażą", od załogi warty stacjonującej w grodzie. W czasach Bolesława Chrobrego nie było gościńców ani umocnionych dróg, dlatego trakty prowadziły brzegami dolin rzek. W tym wypadku rzeka Biała, płynąca przez Stróże z południa na północ, stanowiąca prawy dopływ Dunajca a mająca swe źródło w Karpatach, posiadała wyjątkowo dogodny do celów obronnych i strażniczych układ topograficzny.

Najstarsza wzmianka źródłowa o Stróżach pochodzi z roku 1288 i znajduje się w dokumencie Leszka Czarnego, który miał nadać klasztorowi tynieckiemu pozwolenie zakładania miast na prawie niemieckim i wsie podległe klasztorowi uwolnić spod jurysdykcji urzędów świeckich. Powyższa wzmianka świadczy o istnieniu miejscowości Stróże na przełomie XIII i XIV wieku. Podlegała ona klasztorowi Benedyktynów tynieckich i według ówczesnego zaludnienia wsi należących do tego klasztoru, mogła w XIII wieku liczyć nie mniej niż 10-15 osadników. Stróże nie były osadzone na prawie niemieckim, nie spotykamy w niej bowiem urzędu sołtysa i sądownictwa przez niego sprawowanego. Ustrój gospodarczo prawny opierał się na prawie polskim, później zaś upodobnił się do wsi kolonizacyjnych na prawie niemieckim, z tą różnicą że miał sądownictwo patrymonialne, tj. sprawowane przez pana wsi.

Na przełomie XIV i XV wieku Stróże pozostawały przechodnią własnością Stanisława Jeżowskiego herbu Strzemię, a następnie jego synów: Spytka i Mikołaja Jeżowskich. W nieokreślonych okolicznościach część Stróż przeszła pod władanie Stanisława Szalowskiego herbu Arzemio i Mikołaja Moykowskiego. Z tego też okresu pochodzą nazwy różnych dzielnic w Stróżach. Za panowania Władysława IV szerzyły się bunty przeciw uciskowi fizycznemu i moralnemu. Poddaństwo chłopów polegało w tym czasie na ograniczeniu osobistej wolności i stosunku prawnego do posiadania ziemi oraz sądownictwa. Kmieć był własnością dziedzica, który mógł rozporządzać nim jak przedmiotem, sprzedając go czy oddając w zastaw. W tym czasie wzrósł wymiar robót pańszczyźnianych, nękających wszystkich chłopów, co doprowadziło do emigracji ze Stróż kilku z nich wraz z rodzinami i dobytkiem na Węgry. Po poprawie sytuacji gospodarczej i zaprzestaniu ucisku, rodziny te wróciły do Stróż, otrzymując przydomek „Węgry".

Na skutek zmiany ustroju administracyjnego i samorządowego (1 sierpnia 1934 roku), gminy jednostkowe (wiejskie) Stróże Wyżne i Stróże Niżne zostały wcielone do Gminy Zbiorowej Bobowa, a zlikwidowane gminy otrzymały pierwotne nazwy "wsi". Na ich czele stał jeden sołtys (Władysław Forczek - mistrz ślusarski, prowadzący własny warsztat rzemieślniczy). Jego kadencja trwała aż do 1 stycznia 1956 roku, kiedy to funkcjonować zaczęły Prezydia Gromadzkich Rad Narodowych (PGRN), zmieniła się również nazwa naszej osady na Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej Stróże, do którego to Prezydium zostały wcielone wsie takie jak: Polna, Wyskitna, Berdechów-Bugaj oraz wieś Gródek koło Grybowa. Taki stan rzeczy trwał do 1971 roku, ponieważ Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej Stróże zmieniło nazwę na Gmina Stróże z przyłączonymi do niej wsiami: Stróże, Polna, Wyskitna i Berdechów-Bugaj. Nowo powstała gmina miała krótką żywotność, w związku ze znikomą ilością areału oraz małą ilością mieszkańców. Dlatego też 1 maja 1975 roku została zlikwidowana i wcielona do Gminy Zbiorowej Grybów, a wieś Stróże pozostała od tej daty samoistną wsią, na czele której stoi sołtys z samorządem wiejskim.

Dnia 23 grudnia 1958 roku dzięki staraniu mieszkańców, oraz jednego z jej mieszkańców - wojewódzkiego planisty "elektryfikacji" Adama Wiatra, z wygospodarowanych przez niego materiałów niezbędnych do wykonania sieci elektrycznej, pierwszy raz zabłysły żarówki. Do tego czasu posługiwano się światłem gazowym, naftowym itp.

W następstwie rozwijającego się w szybkim tempie przemysłu rolnego, budowlanego i fabrycznego, władze administracyjne, tak wojewódzkie, jak i powiatowe w latach 60. przystąpiły do modernizacji dróg o powierzchni bitumicznej, zarazem prostując enklawy i poszerzając je odpowiednio. Na terenie Stróż wybudowano trzy mosty: jeden na granicy: Stróże-Wilczyska, nad potokiem Polnianka, dwa zaś, wraz z przepustami strumykowymi, w centrum Stróż - nad potokami Wyskidzianka i Słopnianka. W roku 1983, po częściowej regulacji rzeki Biała na terenie Stróż, rozpoczęły się starania mieszkańców oraz mieszkańców przysiółka Zawodzie na czele z sołtysem Bolesławem Dywanem i radnym gminy Józefem Matusikiem o rychłe przystąpienie do realizacji budowy mostu nad rzeką Białą, łączącego centrum wsi z przysiółkiem oraz z wsiami Białą Niżna i Siołkową. Wyżej wymieniony most (długości 75 metrów) został oddany do eksploatacji 30 czerwca 1983 roku, po dziesięciu latach od zerwania przez powódź poprzedniego mostu.

Po stu dziesięciu latach istnienia odcinka linii kolejowej 96 Tarnów-Nowy Sącz-Leluchów władze PKP przystąpiły w roku 1981 do elektryfikacji wspomnianego odcinka - pierwsza trakcja pociągu elektrycznego prowadziła przez Stróże do Grybowa. Od 01.06.2010 szlak kolejowy Stróże-Jasło jest obsługiwany Zastępczą Komunikacją Autobusową na odcinku Stróże-Gorlice Zagórzany-Biecz z obsługą przystanku Gorlice.

Obecnie Stróże są prężnie rozwijającą się miejscowością z doskonałą bazą hotelową i gastronomiczną.W miejscowości znajduje się przedszkole z oddziałami integracyjnymi , szkoła podstawowa im. Króla Bolesława Chrobrego , oraz gimnazjum . W szkołach znajdują się dobrze wyposażone sale dydaktyczne , sale komputerowe oraz językowe,hala sportowa oraz boiska do siatkówki , piłki nożnej , koszykówki , tenisa obok szkoły.Uczniowie szkół są częstymi laureatami konkursów i olimpiad wojewódzkich a nawet ogólnopolskich.Do takich sukcesów należy dodać udział w nagraniu konkursu dla gimnazjalistów pt. Euro Quiz emitowanym przez TVP2.Skład gimnazjum ze Stróż reprezentowali Dawid Warzecha, Mateusz Niemas , Maciej Tarasek.

04.06.2010 Stróże i okoliczne miejscowości nawiedziła powódź, która spowodowała ogromne zniszczenia infrastruktury drogowej i kolejowej a także konieczność ewakuacji aż 76 osób.

Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym

17 marca 1998 roku, z inicjatywy obecnego prezesa Stanisława Koguta została utworzona Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym w Stróżach. Na początku Fundacja opierała swą działalność na Szkołę Podstawową. W 1999 roku oddano do użycia halę sportową przystosowaną do potrzeb osób niepełnosprawnych, oraz 3 sale komputerowe. Zmodernizowane zostały także boisko i kort tenisowy. W niedługim czasie został oddany do dyspozycji dworzec PKP przystosowany dla osób niepełnosprawnych. Pojawiła się także cała infrastruktura na terenie miejscowości - chodniki, parkingi. Obecnie w skład kompleksu Fundacji wchodzi Centrum Szkoleniowo-Rehabilitacyjne im. Ojca Pio z krytą pływalnią i restauracją. Na powierzchni 4 ha Ośrodek Hipoterapii z krytą ujeżdżalnią i stajnią. Niepubliczne przedszkole integracyjne im. Fundacji Polsat. Hospicjum im. Chrystusa Króla. Obecnie trwają prace budowlane nad stadionem piłkarskim Klubu Sportowego Kolejarz, który także będzie własnością F.P.O.N.u. Budowa stadionu realizowana będzie na terenach dawnej cegielni w Stróżach. Stadion będzie mógł przyjąć cztery tysiące widzów. Projekt przewiduje, iż obiekt będzie wyposażony w boisko o wymiarach 105 na 75 metrów , z podgrzewaną płytą , a wokół murawy ma znajdować się bieżnia. Po bokach przewidziano dwie duże trybuny , na które będzie można wjechać dwiema dużymi windami. Stadion zostanie wyposażony w nowoczesne oświetlenia. Całość inwestycji powinna zamknąć się w kwocie 30 mln złotych.

Sądecki Bartnik

Ze Stróż wywodzi się także jedna z największych firm pszczelarskich. Gospodarstwo Pasieczne "Sądecki Bartnik" leży na samych obrzeżach Stróż. Firma państwa Kasztelewiczów postawiła nie tylko na produkcję, ale także na różnego rodzaju imprezy, które są organizowane w parku własności "Sądeckiego Bartnika". Co roku organizowane są tzw. "Biesiady u Bartnika" na które przybywa kilka set osób z całej Polski. Na teranie "kompleksu pszczelarskiego" znajduje się także Muzeum Pszczelarstwa im. Bogdana Szymusika.

Kolejarz Stróże

Klub Sportowy Kolejarz Stróże został założony w 1949 roku przez Włodzimierza Basiagę - wieloletniego prezesa i sekretarza klubu. Obecnie zespół prowadzony przez trenera Przemysława Cecherza występuje w I lidze (drugi poziom rozgrywek). Do największych sukcesów KS Kolejarz Stróże można zaliczyć wygrany baraż o prawo gry w III lidze gr. IV w sezonie 2003/2004 z Garbarnią Kraków, baraż o prawo gry w II lidze przegrany ze Stalą Stalowa Wola w sezonie 2005/2006, oraz awans do pierwszej ligi w sezonie 2009/2010.

Szkolnictwo

• Gimnazjum Gimnazjum w Stróżach
• Szkoła podstawowa Szkoła podstawowa imieniem Bolesława Chrobrego w Stróżach

Szlaki piesze

• Szymbark - Maślana Góra (753 m n.p.m.) - Stróże (Szlak im. Wincentego Pola).

Urodzeni w Stróżach (Niżnych i Wyżnych)

• Tadeusz Matysek