Raba Wyżna

Raba Wyżna – wieś w Polsce położona w Województwie małopolskim, w Powiecie nowotarskim, w Gminie Raba Wyżna, nad rzeką Rabą. Miejscowość jest siedzibą władz Gminy Raba Wyżna.

W latach 1975-1998 miejscowość znajdowała się w Województwie nowosądeckim.

Pod względem geograficznym znajduje się w Kotlinie Rabczańskiej.

Historia

Jedna z pierwszych wzmianek o wsi Raba Wyżna (jako Raba) znajduje się w rejestrach poborowych Królestwa Polskiego z 1581 roku. Wynika z nich, że wieś należała do dóbr Kasztelana krakowskiego Wawrzyńca Spytka Jordana.

Kościół

Przed rokiem 1580 powstał drewniany kościół. W 1665 roku zbudowano nowy murowany kościół staraniem Adama i Zofii Skrzetuskich. Konsekracja nowej świątyni miała miejsce w 1668 roku i dokonał jej sufragan krakowski bp Mikołaj Oborski. W latach 1841–1843 kościół został rozbudowany oraz uroczyście konsekrowany przez bpa tarnowskiego Józefa Grzegorza Wojtarowicza 13 sierpnia 1848 roku. Watro zaznaczyć, że powstał w wyjątkowo krótkim okresie, gdyż rozbudowa trwała tylko dwa lata. Był to także olbrzymi, jak na tamte czasy, budynek kościoła parafialnego, do którego uczęszczali mieszkańcy nie tylko Raby Wyżnej, ale także Bielanki, Rokicin i Sieniawy, gdyż to właśnie z tych miejscowości do końca lat 80-tych XX wieku składała się parafia św. Stanisława BM. Do roku 1758 do parafii w Rabie Wyżnej należała także połowa Spytkowic, druga połowa tej wsi była częścią parafii w Jordanowie.

Na przełomie 1905/1906 roku artysta malarz Piotr Niziński (uczeń Jana Matejki) namalował w świątyni na sklepieniu nawy głównej plafon przedstawiający ogłoszenie dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Maryi przez papieża Piusa IX. Podczas okupacji budynek kościoła został zamknięty przez władze niemieckie i częściowo zniszczony. Za zgodą Metropolity krakowskiego, księcia Adama Stefana Sapiehy nabożeństwa odprawiano wtedy we Dworze Głowińskich oraz w domu ówczesnego kościelnego. Po wojnie odrestaurowano go staraniem ks. prałata Józefa Polońskiego (zm. 28 I 1983) natomiast gruntowny remont przeprowadził w latach 80-tych XX wieku ks. Wacław Heczko (zm. 1 II 1997), z wykształcenia technik budowlany. Powstała wtedy polichromia, której autorem jest Jacek Konarski.

Parafia od chwili powstania należała do diecezji krakowskiej, od 1786 roku do diecezji tarnowskiej i ponownie do krakowskiej od 1807 roku, po restytucji diecezji tarnowskiej (jako tynieckiej) w 1826 roku została włączona w jej obręb, w 1886 roku wróciła ponownie do macierzystej diecezji. Brak aktu erygowania parafii. Obecnie parafia znajduje się w Archidiecezji krakowskiej w dekanacie rabczańskim. Dziekanem tego dekanatu jest proboszcz parafii Raba Wyżna ks. prałat Antonii Zuziak.

Szkoła parafialna

Od 1596 roku istniała we wsi szkoła parafialna, która w 1616 roku otrzymała własny budynek.

Właściciele

Rabę Wyżną dzierżyła rodzina Jordanów herbu Trąby, od końca XVI wieku Sierakowskich herbu Ogończyk. Po nich wieś przeszła w dzierżawę rodziny Wilkoszewskich herbu Sariusz, a od 1885 Zduniów (rodzina inteligencka o chłopskich korzeniach, wywodząca się z miejscowości Pcim koło Myślenic). Jan Kanty Zduń (1867-1906) pojął za żonę Różę z domu Seeling de Saulenfels (1871-1957), córkę Ludwika Seelinga de Saulenfels, dyrektora dóbr arcyksięcia Rainera w Izdebniku i Melanii z Riegerów, wywodzącej się ze znanej krakowskiej rodziny . Ich jedna córka Wanda (1894-1983) w 1917 r. wyszła za mąż za Kazimierza Głowińskiego (1878-1942), c.k. komisarza powiatowego w Nowym Targu, dlatego dobra rabiańskie posiadała od tego czasu rodzina Głowińskich herbu Godziemba, pochodząca z Kresów. Dzierżyli oni Rabę Wyżną do końca II wojny światowej skąd zostali usunięci w 1945 roku. Ich potomkowie rozsiani są po różnych częściach Polski i świata.

Dzieje wsi

W latach 1846-1847 wieś dotknęła klęska głodu będąca następstwem nieurodzaju, oraz epidemia tyfusu. Zmarła wówczas 1/3 mieszkańców wsi (codziennie umierały 3 – 4 osoby). Epidemie tyfusu i dyzenterii powracały w kolejnych latach. Zdarzały się też pojedyncze przypadki zgonów na cholerę. We wrześniu 1899 otwarto linię kolejową Chabówka-Zakopane. W 1902 roku zbudowano w Rabie Wyżnej Pałac Głowińskich w stylu secesyjnym dla Jana Zdunia, według projektu Konrada Khula. Od 1906 roku działa we wsi Bank Spółdzielczy.

W wyniku II wojny światowej wielu mieszkańców wsi opuściło swoje domy. Dnia 2 września przez wieś przetoczyła się bitwa, w wyniku której spalono ok. 40 domów. Zginęło kilkanaście osób cywilnych.
3 września Niemcy zatrzymali sporą grupę mężczyzn idących na niedzielną mszę do kościoła. Zostali oni wywiezieni do obozu pracy w miejscowości Mauthausen na terenie Austrii.
W 1941 roku Niemcy zabrali dzwony z kościoła. W 1943 roku zajęli pałac.
W 1945 majątek dziedziców został odebrany prawowitym właścicielom.

Historia najnowsza

Od 1946 roku rozpoczęto prace mające na celu odbudowę wsi zniszczonej podczas wojny.
W 1957 roku ukończono budowę Urzędu Gminy, a w 1961 wiejskiego domu towarowego (WTDu).
Gmina Raba Wyżna powstała w styczniu 1973 roku.

W 1985 roku pałac Głowińskich został wpisany do rejestru zabytków.
W 1994 roku na miejscu starego, zbudowano nowe przedszkole, a we wrześniu 2002 roku budynek Gimnazjum.

W 2000 roku otwarty został Dom Opiekuńczo Leczniczy im. Błogosławionej Siostry Faustyny.
W tym też roku powstał na stokach rabskiej góry krzyż milenijny będący wierną kopia krzyża na Giewoncie. Został on poświęcony w Wielki Piątek przez ówczesnego biskupa pomocniczego krakowskiego, a obecnie kardynała Kazimierza Nycza, arcybiskupa metropolitę warszawskiego.
W marcu 2002 roku władze gminy przyjęły herb i wzór flagi.
W lipcu 2004 roku były prezydent Lech Wałęsa dokonał otwarcia drogi "Solidarności", prowadzącej z Raby Wyżnej do Harkabuza i Bukowiny na Orawie.

Klub sportowy

We wsi istnieje od 1946 Ludowy Klub Sportowy "Orkan" Raba Wyżna.

Seniorzy w sezonie 2006/2007 zajęli 5 miejsce w 6 lidze, w sezonie 2008/2009 spadli z 6 ligi, w sezonie 2009/2010 grali w 7 lidze (A-klasa Podhale).

Drużyny juniorów starszych i młodszych "Orkana" Raba Wyżna występują obecnie w I lidze (grupa podhalańska). W sezonie 2005/2006 juniorzy starsi uzyskali awans do I ligi Podhale i w sezonie 2006/2007 zdobyli Mistrzostwo Podhala 2007. Cytat z prasy lokalnej: ...Na Podhalu BENIAMINEK wygrał I ligę !!! ...Juniorski beniaminek ("Orkan" Raba Wyżna) – co jest wydarzeniem bez precedensu – wygrał rok po roku drugą i pierwszą ligę. Takiego zdarzenia kroniki podhalańskiej piłki jeszcze nie notowały. To pierwszy przypadek na Podhalu we wszystkich ligach, by drużyna rok po roku wygrywała dwie klasy rozgrywkowe...

Osoby związane z Raba Wyżną

• Wacław Hieronim z Bogusławic Sierakowski (1700–1780) biskup przemyski (1741-1760), następnie arcybiskup lwowski obrządku łacińskiego (1760-1780).
• Kardynał Stanisław Dziwisz - arcybiskup metropolita krakowski.
• Halina Ekier – polska pianistka, siostra Jana Ekiera.
• Edward Siarka - historyk, wójt Gminy Raba Wyżna w latach 1998 – 2005, Poseł V, VI, VII kadencji.

• Tutaj wychowywał się rzeźbiarz Ryszard Orski.
• W Rabie tworzą: poetka Wanda Czubernatowa, Joanna Słodyczka-Gruca oraz Izabela Zającówna.

Długoletnim proboszczem parafii św. Stanisława BM w Rabie Wyżnej był ks. prałat Józef Poloński. Urodził się 11 XII 1892 w Pisarzowicach koło Bielska-Białej jako Józef Papla (podczas studiów zmienił nazwisko na Poloński). Po studiach na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (1911-1915) przyjął w 1915 święcenia kapłańskie z rąk ks. abpa Adama Stefana Sapiehy w katedrze na Wawelu. Sprawował obowiązki wikariusza w: Suchej Beskidzkiej (1915-1916), Andrychowie (1916-1921), w katedrze na Wawelu (1921-1925); w latach 1925-1927 administrator parafii w Izdebniku. Po śmierci ks. Adama Oczkowskiego w okresie od lutego 1927 do 1976 był proboszczem w Rabie Wyżnej. Po przejściu na emeryturę zamieszkał tutaj na plebanii w charakterze rezydenta. Zmarł 28 I 1983 i został pochowany na rabiańskim cmentarzu parafialnym. Uroczystością pogrzebowym przewodniczył biskup pomocniczy archidiecezji krakowskiej, bp Julian Groblicki wraz z ks. prof. dr hab. Eugeniuszem Florkowskim - rektorem Wyższego Seminarium Duchownego Archidiecezji Krakowskiej, pierwszym dziekanem Papieskiego Wydziału Teologicznego w Krakowie (obecnie Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II), wybitnym patrologiem, który w 1925 jako neoprezbiter przybył do Raby Wyżnej na swoją pierwszą parafię.

Po księdzu Polońskim obowiązki proboszcza w Parafii św. Stanisława BM w Rabie Wyżnej sprawowali następujący kapłani: od 1976 do 1991 ks. Wacław Heczko oraz pochodzący z Trzebini koło Żywca ks. Józef Kozieł (1991-1995). Obecnym proboszczem jest ks. prałat Antoni Zuziak.