Łapsze Wyżne

Łapsze Wyżne (słow. Vyšné Lapše, węg. Felsőlápos) – wieś spiska w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Łapsze Niżne.

W Łapszach Wyżnych znajduje się kościół pw. św. Piotra i Pawła z lat 1759-1776 z wyposażeniem rokokowym oraz zabytkowe kaplice św. Antoniego i św. Floriana z 1797 roku.

W Łapszach działają dwa zespoły regionalne oraz orkiestra dęta i straż pożarna o ponad 100-letniej tradycji. Miejscowa szkoła jako pierwsza po beatyfikacji Jana Pawła II przyjęła imię Bł. Jana Pawła II.

Położenie

Łapsze Wyżne leżą na Pogórzu Spiskim. Z punktu widzenie etnografii wieś przynależy do Spiszu.

Miejscowość położona jest na wysokości 635–670 m w głębokiej dolinie potoku Łapszanka, na wschodnich stokach Trybskiej Przełęczy. Leży wzdłuż drogi Trybsz – Niedzica. Na północ od wsi wznosi się grzbiet ze szczytem Grandeus (795 m), od południa najwyższe wzniesienie Magury Spiskiej – Kuraszowski Wierch.

Wieś zajmuje 1685 ha, z czego 35% pokrywają lasy, a 16% łąki i pastwiska.

Potok płynący po południowej stronie Kurasówki zawiera silnie zmineralizowaną wodę chlorkowo-sodową (woda siarczkowa), która w przeszłości była wykorzystywana w lecznictwie.

Historia

Pierwsze wzmianki o wsi Łapsze pochodzą z lat 1340, następnie 1463 i 1469. Samodzielna parafia rzymskokatolicka wzmiankowana jest w roku 1660.

Według tradycji ustnej przez blisko 200 lat, od XV-XVI wieku, Łapsze Wyżne zamieszkiwali Wołosi. Opuścili je z niejasnych przyczyn z końcem XVII w. (sama nazwa Łapsze jest pochodzenia wołoskiego).

Po I wojnie światowej wieś znalazła się w granicach Polski. W 1920 wybuchł pożar, który zniszczył 80 zagród. Po pożarze wzniesiono murowane domy, stojące do dziś wzdłuż głównej ulicy. Pożary niszczyły wieś jeszcze kilkukrotnie. Do 1931 przetrwała tu pańszczyzna kościelna.

Z dniem 1 września 1939 Łapsze zostały włączone do Słowacji. Latem 1944 wybudowano drogę, a jesienią Niemcy rozpoczęli budowę umocnień, które w styczniu 1945 posłużyły im do krótkiej obrony.

Po wojnie wielu mieszkańców wsi wyemigrowało.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Kościół

Kościół wzniesiono na miejscu drewnianej cerkiewki w latach 1759-1776. Wnętrze odrestaurowano w latach 1981-82, następnie wymieniono pokrycie dachu (z blachy zwykłej na miedzianą) oraz wyremontowano wieże. Gruntownie odnowiono kościół w latach 2001-2005.

Kościół jest murowany i otynkowany, jednonawowy z krótkim prezbiterium zamkniętym półkoliście i wysmukłą, kwadratową wieżą od frontu. Od strony północnej do prezbiterium przylega mała zakrystia. Po południowej stronie nawy znajduje się kruchta osłaniająca portal z datą "1760". Dach kościoła dawniej pokrywał gont, obecnie – blacha miedziana. Wieżę i sygnaturkę wieńczą barokowe hełmy. Ściany zostały wzmocnione przyporami.

Rokokowe wyposażenie kościoła pochodzi z lat 1760-76. Nawa i prezbiterium pokryte są sklepieniem kolebkowym z lunetami na gurtach.

Ołtarz główny z 1776 roku zawiera obraz przedstawiający świętych Piotra i Pawła oraz rzeźby św. Szymona, św. Jana Chrzciciela i koronacja Najświętszej Maryi Panny w zwieńczeniu. Na mensie ołtarza stoi ażurowe tabernakulum.

W centrum lewego ołtarza bocznego znajduje się płaskorzeźba NMP Niepokalanie Poczętej, po bokach – figury św. Anny i św. Elżbiety, a na szczycie obraz św. Jana Chrzciciela. Środek prawego ołtarza bocznego zajmuje płaskorzeźba św. Mikołaja, po bokach stoją figury św. Augustyna i św. Ambrożego, a u góry zawieszony jest obraz św. Sebastiana. Na ścianie północnej znajduje się iluzjonistyczny ołtarz z 1796 roku ze św. Józefem, Dzieciątkiem Jezus i św. Janem Nepomucenem.

Ambona, chrzcielnica, chór i ławki utrzymane są również w stylu rokokowym. W kościele znajdują się m.in. pozłacana puszka na hostie z XIV w. i pozłacana monstrancja z XV/XVI w.

Ludność

Dynamika ludności Łapsz Wyżnych w latach 1880-2011

Źródła

• Parafia św. Piotra i Pawła w Łapszach Wyżnych
• lapszewyzne.com