Lipnica Mała

Lipnica Mała (węg. Felsőlipnica) – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Jabłonka. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Wieś leży niedaleko Babiej Góry, na terenie Orawy. Założona została na prawie wołoskim w roku 1608 przez sołtysa Jana Krala. We wsi swoją siedzibę ma parafia św. Stefana, która została założona w 1919 roku. W Lipnicy po dzień dzisiejszy oglądać można przykłady dawnego budownictwa orawskiego.

Przez wieś prowadzi zielony szlak turystyczny na Babią Górę

W miejscowości od 2008 roku odbywa się corocznie tzw. Małolipnicke Grzybobranie. Celem imprezy jest promocja kultury orawskiej po polskiej i słowackiej stronie granicy. Podczas imprezy występują zespoły muzyczne z obu stron granicy, oraz prezentowane są potrawy regionalne.

Historia

Przełom wieków XVI i XVII był okresem intensywnej kolonizacji Górnej Orawy, prowadzonej przez właścicieli „ państwa orawskiego”. Skutkiem tego w tym regionie powstało szereg nowych wsi. Jedną z nich była Lipnica Wyżna, Górna lub jak później przyjęło Mała.

Historia tej orawskiej wsi rozpoczęła się w roku 1608 od umowy między sołtysem (pierwszymi osadnikami), a panem Zamku Orawskiego Jerzym Thurzo. Jednak w związku z bardzo trudnymi warunkami naturalnymi ( pierwotna puszcza pod Babią Góra ) zagospodarowanie tego terenu przebiegało powoli i przywilej lokacyjny dla wsi został wydany dopiero w 1618 przez Elżbietę Czabor i Emryka Thurzo. Zasadźcą, czyli pierwszym sołtysem był Jan Kral wraz z pięcioma wołoskimi osadnikami. Lokacja Lipnicy Małej, tak jak i innych wsi na Górnej Orawie, odbyła się na prawie wołoskim. Gwarantowało ono długą „wolniznę” czyli zawieszenie wszelkich świadczeń na określony czas względem właściciela. W Lipnicy Małej okres ten trwał bardzo długo, bo aż 17 lat. Sprzyjało to napływowi nowych osadników ( głównie Wołochów, Polaków, Słowaków ) i rozwojowi wsi.

Gwałtowny wzrost ludności miał także negatywne skutki, ponieważ spowodował wzrost powinności poddańczych, po zakończeniu „ wolizny”. Były one dość uciążliwe, szczególnie dla sołtysów, którzy z racji sprawowanej funkcji i posiadanej ziemi ponosili największe koszty na rzecz Zamku Orawskiego. Niemniej jednak mieszkańcom Lipnicy Małej i całej Górnej Orawy powodziło się nieźle jak na ówczesne czasy.

Sytuacja zmieniła się całkowicie w połowie XVII w., wraz z rozpoczęciem wojen religijnych. Dochodzi wówczas do bratobójczych walk między ludnością Orawy. Większość Górnoorawian razem z sołtysami opowiedziała się za katolicyzmem. Jedynie sołtys Lipnicy Małej Stanisław Kral sprzyjał protestanckim właścicielom Zamku Orawskiego.

Walki religijne, a potem niszczycielski przemarsz wojsk litewskich spieszących pod Wiedeń doprowadziły do dużych zniszczeń i wyludnienia wielu orawskich wsi, w tym także Lipnicy Małej. Andrej Kawul jak podaje, że wskutek wojen w XVII w. liczba ludności Orawy zmniejszyła się o około 70 procent.

Wiek XVIII przyniósł Lipnicy Małej i Orawie ponowny wzrost zaludnienia jak i też bezsprzeczne zwycięstwo katolicyzmu w tym regionie. Na Górnej Orawie istniała wtedy jedna parafia katolicka w Orawce, ale w krótkim czasie powstały nowe, między innymi w Jabłonce i Lipnicy Wielkiej. Lipnica Mała do 1827 podlegała parafii w Jabłonce, a później Lipnicy Wielkiej. Własnej parafii Małolipnicznie doczekali się dopiero w 1919, a jej pierwszym proboszczem został ks. Marcin Jabłoński. Sam budynek kościoła powstał dużo wcześniej bo w połowie XIX w., w wyniku rozbudowy kaplicy pochodzącej z 1800. Patronem został król Węgier św. Stefan, którego kult na nowo odżył pod koniec XVIII w., po odnalezieniu jego relikwii w Dubrowniku.

W Lipnicy Małej w XIX w. spotykamy te same problemy, jakie wystąpiły także na całej Górnej Orawie. Ziemia orawska była niezbyt urodzajna, a klimat nie sprzyjał uprawie roli, z której żyła większość mieszkańców. Hodowla, drobne rzemiosło i dorywcze prace na budowach nie zmieniły tej niekorzystnej sytuacji. Nastąpiło przeludnienie, pojawiły się epidemie chorób ( szczególnie cholera ) i głód. W związku z tym wielu mieszkańców udało się „za chlebem”, początkowo na Węgry, a później do Ameryki. Największa fala emigracji miała miejsce w latach 1880–1914. Z powodu emigracji i strat podczas I wojny światowej ludność wszystkich wsi orawskich spadła o 20 procent.

Do roku 1818 Lipnica Mała wraz z całą Górną Orawą wchodziła w skład Węgier, potem należała do Polski, następnie w latach 1939-1945 była częścią Słowacji, by od końca II wojny światowej znów wrócić do Polski.

W okresie międzywojennym sytuacja ludności na tym terenie nie zmieniła się znacząco, przeważała gospodarka rolno-hodowlana, a inne źródła utrzymania dotyczyły prac sezonowych, głownie budowlanych. Oprócz tego Orawa znaną była z tkactwa, choć w początkach XX w. nie odgrywało ono tak wielkiej roli jak wcześniej.

Lata po II wojnie światowej zmieniły oblicze wszystkich wsi polskiej Orawy. Lipnica Mała także nie pozostała w tyle. Wybudowano tam nowe szkoły, zelektryfikowano wieś, położono asfaltowe nawierzchnie dróg, zrobiono wodociąg i wiele tym podobnych, dzięki czemu Lipnica Mała należy do jednych z najlepiej rozwijających się wsi orawskich.