Jeżówka (województwo małopolskie)

Jeżówka – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie olkuskim, w gminie Wolbrom, nad rzeką o tej samej nazwie, biorącą początek w okolicach wsi.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego.

Uwarunkowanie geologiczne

Jeżówka położona jest na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej zwanej też Jurą. Nasz krajobraz zmienił się przez miliony lat. Takich, których dziś oglądamy zaczął się kształtować w erze mezozoicznej w jej młodszych okresach: Jurze i Kredzie.

Na przestrzeni milionów lat w różnych przedziałach czasowych nasze jeżowskie tereny znajdowały się pod powierzchnią morza, które osadzało tu pokłady wielu odmian wapieni, utrwalając zawierające w swej masie ślady i skamienieliny dawnych zwierząt morskich, w tym licznie dziś znajdowane amonity i belemnity.

Dzisiejszy krajobraz uformował się w swych podstawach na początku ery Kenozoicznej około 60 mln lat temu – kiedy to ruchy górotwórcze wykształciły charakterystyczne zapadliska, obniżenia terenu i rowy.

Był czas klimatu zimnego. Przechadzały się tutaj mamuty, nosorożce włochate, tygrysy szablozębne oraz niedźwiedzie jaskiniowe. Kości tych zwierząt znajdowały się na naszym terenie. Można je dziś zobaczyć np. Muzeum Ojcowskiego Parku Narodowego , W Muzeum PTTK w Olkuszu czy w Miechowie

Ogólnie obszar Jeżówki tworzy platformę płaskowyżu nachyloną w kierunku od zachodu ku wschodowi, otoczoną w odległości kilkunastu kilometrów jeszcze wyższymi wzniesieniami. Są nimi: na zachodzie pasmo Smoleńskie – Góra Zamkowa (486 m n.p.m.), na wschodzie pasmo Wzgórz Tunelskich – Biała Góra (ok. 480 m n.p.m.), na południu to Buk – (451 m n.p.m.). od północy wzniesień nie ma i w ta lukę kieruje się najczęściej cyrkulacje mas powietrza, ukierunkowana bardziej na północny wschód. Takie ukształtowanie terenu ma wpływ na klimat, który jest nieco cieplejszy niż w okolicy i bardziej suchy. Najlepiej można to zauważyć, obserwując latem przemieszczające się burze. Zazwyczaj omijają one tereny Jeżówki, zahaczając jedynie bokiem a ich główne nawałnice przesuwają się południem lub północą.

Nazwa wsi

Oddzielnym problemem jest sama nazwa – Jeżówka. W dawnej Polsce o wszystkim decydował zwyczaj. Władza państwowa, nie troszczyła się o nazwy, była to swobodna domena twórczości ludowej. Osady wiejskie te śródleśne, o których obywały się bez nazw.

Występuje w nazwie Ż a nie RZ, raczej eliminuje nazwę od imienia Jerzy. Lokacja na prawie niemieckim wiązała się zawsze z osobą, której ten dokument lokacyjny dawano odmian pospolitych jeżyn.

Kolej w Jeżówce

Decyzję o budowie kolei, która przez naszą miejscowość przebiegała, zapadły w Warszawie, a nawet w Petersburgu i w ogóle nie brano pod uwagę znaczenia naszej wsi dla tych inwestycji. Los jednak tak zdarzył, że południową część Jeżówki przecina szlak kolejowy i to dwóch niezależnych torowisk. Europejskiego, dwutorowego o prześwicie 1435 mm wybudowanego w latach 1882-1885 oraz 1901-1903 i szerokiego jednotorowego o prześwicie 1520 mm zbudowanego w latach 1976-1979.

Oświata

Po 1896 r. w Jeżówce wybudowano szkołę drewnianą, jednoizbową, kilkadziesiąt metrów na południe od obecnej. Była ta szkoła jednak niewystarczająca jak na jeżowskie warunki. Dlatego ok. 1906 r. przystąpiono do budowy tej obecnej, murowanej z czerwonej cegły. Na przełomie 20. i 30. lat XX wieku do szkoły chodziło około 200 dzieci. Dla porównania w 2000 r. uczęszczało 115. Znaczącej rozbudowy dokonano w latach 1960-1962 i w latach 1058-1970 oraz w połowie lat 90. XX wieku co dało ostatecznie obecny wygląd budynkowi. W latach 2001-2005 r. dobudowano jeszcze salę gimnastyczną. Szkoła nie jest usytuowana centralnie, nawet gdyby uwzględnić przekomasacyjny rozkład zabudowy wsi.

Do szkoły chodzono raczej zimową porą. Od wiosny do jesieni, dzieci zatrudniano w większości do prac przy gospodarstwie i jak mawiano; niech no coś zrobi bo przecież go żywimy, niż tam w tej szkole się uczyć, a i tak to na nic się nie przyda.

W 1925 r. szkoła staje się pięcioklasowa, a od 1928 r. jest już sześcioklasową. W tym też roku zostaje zamknięta filia tzw. "ekspanówka" szkoły w Wierzbiu.

Historia Ochotniczej Straży Pożarnej w Jeżówce

W latach 20. przyszła metoda na tworzenie ochotniczych straży pożarnych. Ochotnicza Straż Pożarna w Jeżówce została założona w 1928 r. pod nazwą "Towarzystwo Ochotniczej Straży Pożarnej". Oficjalne zarejestrowanie i wciągnięcie do rejestru stowarzyszeń i związków nastąpiło 20. XII. 1929 r. decyzją wojewody kieleckiego. Założycielami Towarzystwa Ochotniczej Straży Pożarnej w Jeżówce byli: Eugeniusz Wokal, Bartłomiej Kyzioł, Jan Wójcik, Władysław Wilkosz, Jan Rams.
W skład pierwszego zarządu weszli:
Leon Kośmider – prezes
Eugeniusz Wokal – naczelnik
Jan Wolny – z-ca naczelnika
Stan osobowy wynosił 19 członków czynnych. Pierwszy sprzęt gaśniczy to ręczna sikawka oraz wąż z prowadnicą. Po otrzymaniu funduszy zarząd postanowił wybudować strażnicę. Do jej budowy przystąpiono w 1931 r. Podjęto decyzje o jej lokalizacji na wprost Wójtowskiej Góry, na placu tuż przy rzece, kilkaset metrów na zachód od szkoł. Remiza spełniała swoją rolę do początku lat 70. Odbywały się w niej przed wojną różne zebrania, zabawy i przedstawienia, podobnie było w następnych latach. W 1932 r. za zajęcie I miejsca w akcji gaśniczej przy pożarze Zakładów Gumowych w Wolbromiu, otrzymano nagrodę pieniężną w wysokości 300 zł. Za tę kwotę zakupiono umundurowanie oraz pomocniczy sprzęt przeciwpożarowy: drabiny, tłumicę, konny beczkowóz o pojemności 400l. itp. W tym okresie wyszkolenie naszej straży było na wysokim poziomie, czego dowodem jest zajęcie III miejsca na 13 jednostek startujących na powiatowych zawodach pożarniczych w Przybysławicach. W 1969 r. ruszyła wreszcie budowa nowej strażnicy.

Wybrano nowy zarząd w składzie: prezes – Władysław Sitko, naczelnik – Jerzy Rams. Za kadencji tego zarządu, straż w Jeżówce nabyła samochód strażacki "Star 29" ze zbiornikiem o pojemności 2000l. W 1982 roku został ufundowany, sztandar straży jeżowskiej. Z jednej strony tło białe z drugiej czerwone. Na białej stronie wizerunek św. Floriana z sentencją, by się opiekował strażakami oraz daty 1928-1982. Na polu czerwonym napis: W SŁUŻBIE LUDOWEJ OJCZYŹNIE, na środku wyhaftowany niewielki orzeł. W roku 2004 skład zarządu przedstawiał się następująco:
Andrzej Sajdak – prezes
Sławomir Mazur – naczelnik
Janusz Rosół – z-ca naczelnika
Krzysztof Stojek – skarbnik
Waldemar Misiek – gospodarz
Mariusz Kotnis – kierowca

Dużo ludzi w Jeżówce można by uznać za zasłużonych dla jeżowskiej straży.

Wieś na początku XX w.

Na przełomie XIX/XX wieku pojawiła się w Jeżówce i okolicy zaraza. W 1894 roku panowała cholera, później około 1900 roku znów jakaś epidemia się pojawiła, podobno był to tyfus. Ludzi zarażonych często opuszczano, zostawiając ich swojemu losowi i także nie chowano na cmentarzach, tylko gdzieś daleko w polach – wielu pomarło.

Dnia 1 sierpnia 1914 roku wybucha I wojna światowa. Na teren pow. olkuskiego wkroczyły wojska austriackie m.in. 13 Pułk Dzieci Krakowskich, w którym służyli prawie sami Polacy. W kolejnych dniach szły przez nasze tereny oddziały austriackie i pruskie: artyleria, kawaleria i piechota. Zaczęło się rekwirowanie bydła, koni, zboża, materiałów budowlanych itp.

II wojna światowa

Dnia 1 IX 1939 r. wybucha II wojna światowa. Już 1 wrześnie, niemieckie samoloty bombardują Tunel. Część tunelu od strony Kozłowa ulega zawaleniu. 1 września około godz 6:00 spadły dwa niemieckie bombowce zestrzelone nad Żuradą przez ppor. pilota Władysława Gnysia. Naszą okolicę broniły oddziały Armii "Kraków". jednak od pierwszego dnia właściwie były w odwrocie. W nocy z 4 na 5 września jednostka 22DPG WP (22 Dywizja Piechoty Górskiej Wojska Polskiego) pod dowództwem płk. Leopolda Endla-Ragisa na linii Olkusz-Miechów-Skalbmierz w rozczłonkowanych grupach przekroczyła zachodnią granicę powiatu miechowskiego.

Historia Jeżowskiej parafii

Dnia 29 czerwca 1947 odczytany został z ambony dekret bp. Cz. Kaczmarka, ordynariusza diecezji kieleckiej, wydzielający część wsi Jeżówki kol. Drzewie z parafii Chlina i przydzielając ją do parafii Tczyca z dniem 1 lipca 1947. Po usunięciu religii ze szkół, trzeba było we wsi znaleźć jakieś lokum gdzie by te lekcje mogły się odbywać. Kiedy kaplicy nie było, duchowni wychodzili naprzeciw wiernym z inicjatywą odprawiania mszy w domach, zwłaszcza ludzi ciężko chorych. Kościół wybudowano w ciągu około 3 lat. Pozwolenie na budowę świątyni wydał wojewoda katowicki, gdyż takie decyzje leżały w jego gestii. Przystąpiono do budowy plebanii, którą ukończono w 1983. Na Boże Narodzenie tegoż roku proboszcz mógł zamieszkać już u siebie. Wytyczono również na polu Mariana Żelaznego cmentarz w bezpośrednim sąsiedztwie Rakowskich Dołów, gdzie później zlokalizowano wysypisko odpadów z Fabryki Wyrobów Gumowych "Stomil" z Wolbromia. Pierwszy pochówek na cmentarzu odbył się w grudniu 1982. Ksiądz Jerzy Siwiec zmobilizował wieś wokół budowy kościoła i trzeba przyznać, że prace, których był ogrom, wykonano w dość krótkim czasie. Następce ks. Siwca zostł ks. Jana Matera. Był on już wcześniej proboszczem w wielu parafiach. Pochodził z Jędrzejowa. Gdy przybył do Jeżówki był już chory na cukrzyce dającą wiele powikłań. Ksiądz stawał się coraz bardziej niedołężny. Po ustąpieniu z probostwa zamieszkał w domu starców dla księży, gdzie niedługo zmarł. W 1993 parafię objął ks. Waldemar Gawron. Pochodzi on ze Skarżyska. Do wsi przyszedł z Jaworzna.

Parafia liczy około 1000 wiernych.

Bibliografia

• Ryszard Kyzioł, Jeżówka – Zarys dziejów

Zobacz też

• Jeżówka