Łętownia (województwo małopolskie)

Łętownia – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie suskim, w gminie Jordanów.

Do 1954 roku istniała gmina Łętownia. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Ziemia Łętowska pod względem fizyczno-geograficznym należy do prowincji Karpat, podprowincji Zewnętrznych Karpat Zachodnich, makroregionu Beskidów Zachodnich, na styku mezoregionów Beskidu Makowskiego (zwanego także Średnim) i Beskidu Wyspowego, w dolinie rzeki Łętówka. Rozłożona pomiędzy połogimi grzbietami Pogórza Orawsko- Jordanowskiego a przełomem Łętówki między Łysą Górą a Holą w masywie Zębolowej. Centralna część wsi położona jest na wysokości 470 m n.p.m. Łętownia zajmuje obszar 22,5 km2.

Należy do gminy Jordanów i liczy ok. 2800 mieszkańców.

W pobliżu wsi (4 km) przebiega ważna trasa drogowa Kraków - Zakopane (Zakopianka).

Dobre położenie komunikacyjne i bliskość Jordanowa, Rabki, Zakopanego i Krakowa korzystnie wpływają na rozwój Łętowni.

Historia

W Średniowieczu przez Łętownię przebiegał ważny szlak handlowy zwany "drogą polską", biegnący z Krakowa przez Myślenice i przełęcz Spytkowicką do sąsiednich Węgier. Tym szlakiem szli Tatarzy podczas pierwszego najazdu na Polskę. Zaludnienie tych terenów w tamtych czasach było małe. Trudne warunki przyrodnicze: gęste lasy, dzikie zwierzęta, uboga gleba, nie sprzyjały imigracji ludności.

W XIV w. tereny te należały do rodziny Jordanów, która wywodzi się od niemieckiego kolonisty Wilhelma. Jego potomkowie dorobiwszy się majątku w kopalniach soli, kupili w 1342 r. od króla Kazimierza Wielkiego sołectwo wsi Myślenice i uzyskali zgodę na kolonizację okolicznych lasów.

Osadę Łętownia (Lanthownia) założył Kazimierz Wielki mocą przywileju wydanego w Żarnowcu dnia 27 sierpnia 1365 r. Historyczny teren wsi obejmował nie tylko obszar dzisiejszej Łętowni, ale także część Tokarni, Więciórki, Bogdanówki i Skomielnej Czarnej, założone w XV-XVII stuleciu. Pierwsi mieszkańcy wsi to wolni łowcy, pasterze i drwale.

Od XIV w. Łętownia z sąsiednimi wioskami należała do parafii w Pcimiu. W 1439 r. Katarzyna, dowa po szlachetnym Zbyszku z Myślenic, oddaje Łętownię Janowi z Brzezia w zamian za Kojszówkę, z dopłatą 300 grzywien. Następnie dobra te trafiają w ręce Marcina Birowy z Przybienic, który mocą przywileju Kazimierza Jagiellończyka z 1451 r. przeniósł Łętownię z prawa polskiego na niemieckie, a następnie sprzedał ją wraz z Porębą, Trzemeśnią i Banowicami Andrzejowi z Jurczyc za 400 grzywien. Później dobra te przejął Jan Stojowski ze Stojowic, który w 1467 r. odstąpił większość z nich Andrzejowi Banowskiemu z Banowic. Ten z kolei sprzedał Łętownię za 85 florentów węgierskich żupnikowi krakowskiemu, a zarazem wójtowi myślenickiemu, Mikołajowi Jordanowi. Jordan wystawił we wsi prywatną kaplicę, której istnienie dało podstawy do podjęcia przezeń w 1488 r. starań o oderwanie się parafii w Łętowni od Pcimia, co przeprowadzono dnia 10 listopada 1492 r. dekretem kardynała Ferdynanda Jagiellończyka, mimo sprzeciwu Błażeja, plebana pcimskiego. Do nowej parafii należą wsie: Tokarnia, Węcierża, Skomielna Czarna, Naprawa, Wysoka, Bystra, Toporzysko, Chrobacze, Malejowa, Skomielna Biała, Zaryte, Rdzawka, chwilowo Rabka, Spytkowice i Jordanów. W 1504 r. Aleksander Jagiellończyk potwierdził nadanie wsi Mikołajowi Jordanowi. W 1539 r. Łętownia przejął syn Mikołaj - Wawrzyniec Spytek Jordan. Na przełomie XV i XVI w. właścicielem Łętowni był Kacper Zebrzydowski żonaty z Anną córką Wawrzyńca Spytka Jordana.

Według inwentarza dóbr koronnych z dnia 11 maja 1643 r. w Łętowni było: 27 kmieci, 24 zagrodników, 11 zarębników, 50 komorników. Czynne były dwa młyny. W pierwszej połowie XVIII wieku właścicielami Łętowni są hrabiowie Sierakowscy spokrewnieni z rodziną Stanisława Kostki, w wyniku I rozbioru Polski ich dobra przeszły pod panowanie Austrii. Pierwszy kościół parafialny w Łętowni zbudowano w związku ze staraniami o ustanowienie parafii ok. 1488 r. (wcześniej kaplica husycka) na Glinikach. Drugi kościół zniesiono w XV wieku (obok dworu, w tym miejscu rosną dęby znajdujące się pod ochroną nad strażnicą). W roku 1760 rozebrano go i przeniesiono do sąsiedniego Krzeczowa, gdzie stoi do dnia dzisiejszego. Fundatorką nowego, dotychczas istniejącego Kościoła, którego budowę rozpoczęto około 1760 r. jest Barbara Lisicka, żona Jana Lisickiego, który w pierwszej połowie XVIII w. był sołtysem Łętowni. Lisicki był znanym w okolicy hulaką, który zasłynął tym, że w 1734 r. w karczmie w Bystrej popijał ze słynnym zbójnikiem Józefem Baczyńskim. Jak zeznawał potem harnaś, wieczór zakończyli we dworze w Sidzinie, gdzieśmy pili, tańcowali, broń moję Imci Pan Lisicki oglądał, ja też jego. Stąd posłaliśmy po księdza, który do na przyszedł i popochociliśmy sobie. Posłał też ksiądz po półgarnca wina, ktoreśmy wypili. Ta znajomość nie uratowała dziedzica przed obrabowaniem dworu i plebanii w Łętowni przez kompanię Baczyńskiego, kiedy ta wracała do swych kryjówek w okolicach Tokarni.Dnia 24.10.1765 r. ks. Biskup Franciszek Padlewski poświęcił kościół ku czci apostołów Szymona i Judy Tadeusza. Fundatorka zmarła 20.04.1782 r. i została pochowana w podziemiach kościoła. Syn Barbary i Jana Lisickich - Ambroży Lisicki był proboszczem Łętowni. Buduje on ambonę i wieżę (1779 r.) Zmarł w 1817 r. Epitafium jego wykonane z marmuru znajduje się po lewej stronie w kościele. Do parafialnego Kościoła w Łętowni należał również do roku 1856 kościół w Jordanowie jako filialny.

W XIX wieku prawo patronatu przechodzi na rodzinę Lipskich, Romerową - wnuczkę Barbary Lisickiej, Aleksandra Rolę - Gadomskiego następnie Kempnerów.

Ludność Łętowni była uboga, zajmująca się rolnictwem. Ich majątek to ziemia do 2 hektarów. Gospodarzy posiadających więcej ziemi i lasów było bardzo mało. W tej sytuacji ludzie młodzi, jeśli mieli takie możliwości emigrowali do ameryki lub na służbę do pobliskich miast. Pracę na miejscu mogli otrzymać tylko we dworach.

W latach międzywojennych działalność społeczna była w Łętowni bardzo rozwinięta. Powstało wiele organizacji społecznych, organizowano różne kursy, przeważnie dla kobiet. W tej działalności społecznej służył pomocą dziedzic Łętowni - Marian Kempner oraz jego syn Stanisław.

Dzieje Łętowni były obszernie opisane począwszy od XIV wieku. Kronika ta znajdowała się w parafialnej bibliotece na plebanii. W 1939 r. plebania oraz 81 domów został spalonych przez Niemców dlatego tak skąpe są obecnie wiadomości z dziejów Łętowni.

Na podstawie zapisów znajdujących się w archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Jalu Kurek w swoich kronikach opisuje dzieje dworu, który znajdował się w tym miejscu gdzie obecnie stoi dom towarowy. Dwór ten spalił z zemsty najbogatszy gospodarz Łętowni Franciszek Marszałek. Za ten czyn groziła mu kara śmierci przez wbijanie na pal. Takie egzekucje odbywały się w Mogilanach k. Krakowa. Franciszek Marszałek po dokonaniu w/w czynu opuścił dom rodzinny i ukrył się w lasach. Po latach osiedlił się w Nowym Targu i tam sprawował funkcję sołtysa. Na ówczesne czasy było to stanowisko wysokie i dające spore dochody w postaci danin od ludności. F. Marszałek skupował ziemie i lasy, między innymi polanę (jak wówczas nazywano) na której to obecnie znajduje się Zakopane. Na podstawie tego zapisu Jalu Kurek udowadniał, że pierwszym założycielem i właścicielem Zakopanego był tenże Franciszek Marszałek - mieszkaniec Łętowni.

Oddzielna obszerna kronika dworów i ich właścicieli znajdowała się w bibliotece dworskiej. W czasie parcelacji dworu w marcu 1945 r. gdy wyrzucono na podwórze zawartość biblioteki - Marian Kempner kronikę dworu kazał natychmiast spalić. Był to zapewne odruch rozpaczy - wielka szkoda że tak się stało.

W latach okupacji niemieckiej ludność Łętowni żyła w wielkiej biedzie, spora część domów została spalona. Do coraz większej biedy doprowadzało obowiązkowe dostarczanie Niemcom zboża i bydła. W lasach ukrywali się partyzanci. W obozach zginęło 6 osób, 3 osoby zostały zastrzelone w Łętowni, w Bitwie o Anglię zginął por pil. Stanisław Kowalcze od Jakubczęcia. W obozie niemieckim został zamordowany zakonnik Jan Brunon Zębom z roli Zębolowej - beatyfikowany przez Ojca Świętego Jana Pawła II w dniu 13 czerwca 1999 roku.

Po wojnie wieś Łętownia bardzo się rozbudowała. Zniknęły chaty kryte słomą, powstają domy coraz to bardziej nowoczesne. W gospodarstwach rolnych pracują przeważnie ludzie starsi, młodzież szuka pracy w miastach lub zagranicą.

Zobacz też

• Kościół Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Łętowni