Sucha Beskidzka

Sucha Beskidzka – miasto i gmina w południowo-zachodniej części województwa małopolskiego, w powiecie suskim (siedziba starostwa).

Miasto położone jest w niewielkiej kotlinie na skraju Beskidu Makowskiego i Beskidu Żywieckiego, u ujścia rzeki Stryszawki do Skawy.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 9541 mieszkańców.

Położenie

Według danych z roku 2002 Sucha Beskidzka ma obszar 27,46 km², w tym:

• użytki rolne: 44%
• użytki leśne: 43%

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 27,65 km². Miasto stanowi 4% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Maków Podhalański, Stryszawa, Zembrzyce

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego.

Historia

Początki zasiedlenia i zagospodarowania kotliny suskiej wiążą się z akcją kolonizacyjną książąt oświęcimskich. wedle przekazów źródłowych, w 1405 r. Jan II, Książę Oświęcimski wydał przywilej, w którym zezwalał niejakiemu Strzale na lokację w tym miejscu osady. Skąpe dokumenty źródłowe niewiele jednak mówią o tym najwcześniejszym okresie dziejów Suchej. Strzałowie pozostawali jej właścicielami prawdopodobnie przez kilkadziesiąt lat, następnie, w 2.poł xv w. Sucha przeszła w ręce słupskich. w 1554 r. Stanisław Słupski sprzedał Suchą złotnikowi krakowskiemu Gaspare Castiglione, który po uzyskaniu nobilitacji szlacheckiej przybrał od swojej posiadłości polskie nazwisko - Kasper Suski. Z osobą Kaspra Suskiego wiąże się budowa zamku, który miał stać się na kilkaset kolejnych lat głównym ośrodkiem administracyjnym, gospodarczym i kulturalnym okolicznych terenów. Doszło do tego za czasów kolejnych właścicieli Suchej, Komorowskich, którzy na początku XVII w. skupiali w swych rękach znaczne obszary ziemskie w okolicach Suchej i na Żywiecczyźnie. Po ich podziale w 1608 r. zachodnia część trafiła w ręce Piotra Komorowskiego i aż do 1939 r. jako tzw. "państwo suskie" pozostawała w rękach prywatnych właścicieli, którymi - po Komorowskich - były inne znane polskie rody: Wielopolskich, Branickich i Tarnowskich. Wiek siedemnasty stanowi okres szybkiego rozwoju dominium suskiego. Piotr Komorowski założył w Suchej parafię a w latach 1613 - 1614 wybudował i bogato uposażył kościół. Również wiele starań poświęcił rozbudowie dawnego dworu obronnego Kaspra Suskiego, tworząc okazałą rezydencję magnacką. W tym okresie powstały także w Suchej: huta szkła, młyn wodny, browar, suszarnia chmielu, gorzelnia, kuźnia żelaza i miedzi. W latach 1693 - 1726 panią zamku suskiego była Anna Konstancja Wielopolska , która dała się poznać jako sprawna administratorka swoich włości. Przeprowadziła bowiem reformę administracyjną "państwa suskiego" . W wieku XVIII, Sucha pod rządami Wielopolskich przeobraziła się z osady typowo rolniczej w osadę targową, na podstawie przywilejów otrzymanych od króla polskiego a następnie po 1772 roku od cesarza austriackiego. Przywileje te zezwalały na organizowanie jarmarków, dzięki którym Sucha stała się znanym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym Podbeskidzia. W latach 1769 - 1772, Sucha i okolice stały się terenem wzmożonych działań wojennych wojsk konfederatów barskich z wojskami rosyjskimi. Pod koniec XVIII wieku, Sucha liczyła około 3 tys. mieszkańców. W ostatnich latach panowania Wielopolskich rozbudowano i zmodernizowano hutę żelaza tzw. "Kuźnice Suskie", znajdujące się w centrum osady. W 1843 roku dobra suskie wykupili od Wielopolskich Braniccy herbu Korczak. Lata czterdzieste XIX w., były dla mieszkańców Suchej jednym z najcięższych okresów w historii. Obfitowały bowiem w powodzie i epidemie, które stały się główną przyczyną klęsk i nieurodzajów. Do około 1880 r. w Suchej działały huty żelaza, a w latach 80-tych XIX stulecia po uruchomieniu tzw. linii transwersalnej kolei, wiodącej z Żywca przez Nowy Sącz do husiatynia, Sucha stała się ważnym węzłem kolejowym w miejscu odgałęzienia się trasy do Krakowa. Wówczas właścicielami miejscowości byli już Braniccy, z których nazwiskiem wiąże się powstanie wspaniałego zbioru biblioteczno-muzealnego na zamku, w swoim czasie jednej z największych bibliotek prywatnych na ziemiach polskich. Zbiory te niestety uległy podczas II wojny światowej częściowo zniszczeniu, pozostała część weszła w skład różnych bibliotek i muzeów na terenie kraju.

Ostatnie ćwierćwiecze ubiegłego stulecia można określić jako okres ożywienia gospodarczego. Rozbudowano Suski Browar, a w 1883 roku otwarto linię kolejową Sucha - Żywiec, natomiast w rok później linię Kraków - Sucha - Nowy Sącz. Sucha stała się więc ważnym węzłem kolejowym - a kolej poza rolnictwem była jednym z głównych źródeł utrzymania mieszkańców. W 1886 roku powstał tartak, przy którym założono straż ogniową. Ukoronowaniem tego okresu było nadanie Suchej w 1896 roku praw miejskich. W latach 1895 - 1907 wzniesiono nowy kościół, a w roku 1910 otwarto Bank Spółdzielczy. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, w czasach dwudziestolecia międzywojennego Sucha kilkakrotnie zmieniała swą przynależność administracyjną, wchodząc kolejno w skład powiatów: Żywieckiego, Makowskiego i Wadowickiego. W 1922 roku dobra Suskie drogą wiana przeszły na Tarnowskich. Właścicielem zamku był wówczas hrabia Juliusz Tarnowski, syn Anny z Branickich Tarnowskiej.Przed I wojną światową a także w okresie powojennym w Suchej rozwijały się instytucje kulturalno - oświatowe. Działały: Towarzystwo Oświaty Ludowej, Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół", Towarzystwo Szkoły Ludowej, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej i Męskiej oraz harcerstwo. W latach trzydziestych najwięcej osób zatrudniały: węzeł PKP, tartak, browar, fabryki Rudolfa Edwarda Fortunów - "Robot" (200 osób) i "Walor". W 1939 roku Sucha liczyła około 6.200 osób. Dnia 3 września 1939 r. do Suchej, od strony Żywca wkroczyły wojska hitlerowskie. Miasto zostało wcielone do Rzeszy jako graniczna miejscowość, ponieważ sąsiedni Maków Podhalański znajdował się już w granicach Generalnego Gubernatorstwa.. Wojna przyniosła zagładę około 500-osobowej społeczności żydowskiej zamieszkującej Suchą. W latach powojennych miasto zdecydowanie zmieniło swoje oblicze. Powstał stadion sportowy, a później osiedle mieszkaniowe Na Stawach, które wraz z wybudowanym jako pierwszym osiedlem Beskidzkim, stanowi największe skupisko mieszkalne w Suchej. Obok budownictwa komunalnego i spółdzielczego prężnie rozwijało się też budownictwo indywidualne. Rozwinęły się nowe gałęzie przemysłu. Powstała Babiogórska Fabryka Mebli, Zakłady Przetwórstwa Owocowo - Warzywnego, Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego, GS Samopomoc Chłopska. Powstała sieć szkół podstawowych, zawodowych i średnich. W okresie powojennym, w latach 1956-75 na mapie administracyjnej kraju po raz pierwszy pojawił się Powiat Suski, a w wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1975 r. miasto zostało włączone do nowo utworzonego województwa bielskiego. W 1964 r. do tradycyjnej, dawnej nazwy miasta, dodano oficjalnie drugi człon - "Beskidzka", jednoznacznie identyfikujący miejsce jego położenia na mapie Polski. W 1983 roku zakończono budowę szpitala rejonowego, wokół którego powstało nowe osiedle mieszkaniowe. Również we współczesnym wyglądzie miasta zachodzą zasadnicze zmiany. Przykładem może być powstały w centrum na terenie po zamkniętym tartaku i bazie PKS-u, nowoczesny pasaż handlowo - usługowy. Od 1 stycznia 1999 r. Sucha Beskidzka znów jest miastem powiatowym, zgodnie z tradycjami historyczno-kulturowymi wchodząc w skład województwa małopolskiego.

Turystyka i miejsca warte zwiedzenia

• manierystyczny zamek suski Castiglone-Suskich, następnie Komorowskich, później Wielopolskich, Branickich i Tarnowskich, przebudowany w stylu barokowym – zwany "Małym Wawelem"; obecnie hotel i restauracja "Kasper Suski" oraz siedziba Miejskiego Ośrodka Kultury oraz, tutaj znajduje się Muzeum Miejskie Suchej Beskidzkiej (ul. Zamkowa 1),
• przy zamku park typu krajobrazowego z XVIII/XIX wieku,
• zespół klasztoru kanoników regularnych: kościół manierystyczno-barokowy z 1613-14, budynek klasztoru (obecnie plebania), kaplice z XVII wieku,
• kościół neogotycki z początku XX wieku zbudowany wg projektu Teodora Talowskiego,
• drewniana Karczma „Rzym” z XVIII wieku znajdująca się na rynku,
• Kaplica Konfederatów Barskich na górze Jasień z II połowy XVIII wieku,
• Muzeum Ziemi Suskiej ul. Batalionów Chłopskich 22,
• ośrodki sportów zimowych.

Miasto jest punktem wyjścia następujących szlaków turystycznych w Beskid Mały, Beskid Makowski, Beskid Żywiecki (w 1906 wyznaczono tu pierwszy szlak turystyczny w Beskidach Zachodnich – z Suchej przez Magurkę do Zawoi):

• Sucha Beskidzka Dworzec PKP – Przełęcz Przysłop – Zawoja Centrum,
• Sucha Beskidzka Dworzec PKP – Zawoja Przysłop – Zawoja Dolna,
• Sucha Beskidzka Dworzec PKP – Lipska Góra – Przełęcz Lipie – Kozie Skały – Krzeszów – Smrekowica – Gibasy – Kocierz,
• Sucha Beskidzka dworzec PKS – Mioduszyna – Maków Podhalański.

Miasto posiada dwa hotele.

Gospodarka

W mieście znajdują się zakłady przemysłu elektronicznego, meblarskiego, spożywczego.

W Suchej mieści się Szpital Rejonowy im. Dr. Jana Gawlika.

Edukacja

W mieście, oprócz kilku szkół średnich, znajdują się także 2 szkoły wyższe, na których studiuje blisko 550 studentów:

• Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych,
• Wyższa Szkoła Turystyki i Ekologii.

Wspólnoty wyznaniowe

Parafia rzymskokatolicka

• Parafia Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Suchej Beskidzkiej

Kościoły protestanckie

• społeczność Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego

Świadkowie Jehowy

• Zbór w Suchej Beskidzkiej

Osoby pochodzące z Suchej Beskidzkiej

• Ferdynand Goetel
• Walery Goetel
• Kazimierz Jancarz
• Tadeusz Semik
• Andrzej Szczepkowski
• Władysław Tarnowski
• Billy Wilder
• Monika Sewioło

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004:

Demografia

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Frombork
• Jászberény
• Ceriale

Zobacz więcej

• powiat suski
• Podział administracyjny województwa małopolskiego
• Miasta w Polsce