Tarnów

Tarnów – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, w województwie małopolskim, leżące nad rzeką Białą i Dunajcem, o wielowiekowej historii sięgającej początkami czasów piastowskich. Wraz z uzyskaniem praw miejskich w 1330 r. stał się ważnym ośrodkiem w regionie.

W obecnych granicach administracyjnych zajmuje powierzchnię 72,4 km² (58. lokata w kraju), którą zamieszkuje 114 635 mieszkańców (35. lokata w kraju). Jest ważnym ośrodkiem turystycznym i kulturalnym województwa małopolskiego. Położony w płd.-wsch. części kraju, przy trasie komunikacyjnej E-40 i linii kolejowej, jest ważnym węzłem w komunikacji drogowej i kolejowej. W latach 1975-1998 Tarnów był stolicą województwa tarnowskiego. W przyjętej przez Radę Ministrów 13 grudnia 2011 roku Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Tarnów został zaliczony do tzw. ważnych ośrodków regionalnych, czyli grona miast, obok miast wojewódzkich, najważniejszych dla rozwoju kraju w perspektywie najbliższych 20 lat.

Jest także ważnym ośrodkiem przemysłowym i gospodarczym z wyspecjalizowanymi zakładami chemicznymi, maszynowymi, metalowymi, budowlanymi, szklarskimi i spożywczymi. W dzielnicy Mościce znajdują się Zakłady Azotowe, będące jednymi z najważniejszych zakładów tego typu w Polsce. Tarnów jest także ośrodkiem kynologii łowieckiej. W okolicach miasta co dwa lata odbywają się ogólnopolskie Field-Trialsy im. Kazimierza Tarnowskiego.

W części miasta Klikowa działało PGR – Państwowe Stado Ogierów Klikowa. W 1993 r. po przekształceniu jako Stado Ogierów Klikowa, a następnie w latach 1994-2003 jako Stado Ogierów Skarbu Państwa Klikowa. W 2003 r. włączone do Stada Ogierów Białka Sp. z o.o. jako Zakład: Stado Ogierów Klikowa.

Historia

W IX wieku na Górze św. Marcina w odległości około 2,5 kilometrów od centrum dzisiejszego miasta powstał gród słowiański o powierzchni około 16 ha otoczony umocnieniami w postaci wysokich wałów. Funkcjonował on do początku XI wieku. Pod koniec XI wieku dawny gród i osady przygrodowe nadane zostały przez księżną Judytę, żonę Władysława Hermana, opactwu benedyktyńskiemu w Tyńcu. W jednej z osad przygrodowych benedyktyni założyli wieś Tarnów Mały (dzisiaj Tarnowiec) wzmiankowaną po raz pierwszy w 1124.

Miasto Tarnów powstało na terenie wsi rycerskiej Tarnów Wielki wzmiankowanej po raz pierwszy w 1309 r. Lokował je na podstawie przywileju uzyskanego 7 marca 1330 r. Spycimir herbu Leliwa, wojewoda krakowski. Na terenie Tarnowca do 1331 r. powstał duży murowany zamek stanowiący rodową rezydencję i ośrodek administracji tarnowskich dóbr Leliwitów. Do 1567 r. miasto stanowiło własność potomków Spycimira noszących nazwisko Tarnowskich. Tarnów przez wieki pozostawał miastem prywatnym, będąc kolejno własnością rodów: Tarnowskich (potomków Spycimira, jednym z nich był hetman Jan Amor Tarnowski), Ostrogskich, Zasławskich i Sanguszków. W 1528 na zamku w Tarnowie przebywał przez pół roku wygnany król Węgier Jan Zápolya.

W XVIII stuleciu, po pierwszym rozbiorze, Tarnów stał się częścią monarchii habsburskiej (Królestwo Galicji i Lodomerii). Paradoksalnie dzięki temu utworzono w Tarnowie biskupstwo, gdyż dotychczas pobliskie tereny podlegały biskupowi krakowskiemu, a Kraków znacznie później stał się na dobre częścią Cesarstwa Austriackiego. W lutym 1856 r. Tarnów znalazł się przy trasie kolei żelaznej (2-torowa linia kolejowa Kraków-Dębica), co sprzyjało szybszemu rozwojowi miasta. W okresie międzywojennym w pobliskich Mościcach (obecnie dzielnica Tarnowa) zbudowano zakłady produkujące nawozy azotowe. Ich dyrektorem był m.in. znany na arenie ogólnokrajowej działacz polityczny Eugeniusz Kwiatkowski.

Tarnów był pierwszym wolnym miastem w Polsce porozbiorowej. Został wyzwolony z 30 na 31 października 1918 r.

W sierpniu 1920 r. do Tarnowa przybył rząd Ukraińskiej Republiki Ludowej na czele z Atamanem Symonem Petlurą. Swoją siedzibę rząd miał w hotelu Bristol przy ul. Krakowskiej 9. Dziś na tym budynku można zobaczyć tablicę upamiętniającą to wydarzenie. W okresie dwudziestolecia międzywojennego w Tarnowie mieszkało około 300 obywateli Ukrainy. Emigracja ta była świetnie zorganizowana, a życie kulturalne kwitło. Były wydawane gazety, prężnie działały wydawnictwa, powstawały szkoły, organizację charytatywne, a nawet Związek Ukrainek, czy związek kombatantów.

28 sierpnia 1939 r. na dworcu głównym w Tarnowie doszło do zamachu bombowego zorganizowanego przez niemieckich nazistów. W czasie II wojny światowej stąd wyruszył pierwszy transport do obozu koncentracyjnego Auschwitz w Oświęcimiu. W czasie wojny miasto straciło znaczną część swoich mieszkańców, którą stanowiła ludność pochodzenia żydowskiego (przed wojną Żydzi stanowili 45% mieszkańców).

18 stycznia 1945 r. Tarnów został zajęty przez wojska radzieckie.

W 1975 r. Tarnów, w ramach reformy administracji (powołano 49 województw z 17 wówczas istniejących) został stolicą województwa, by w 1999 r. ponownie stać się miastem powiatowym.

Obecnym prezydentem Tarnowa jest Ryszard Ścigała.

Liczba ludności Tarnowa na przestrzeni ostatnich 5 stuleci

Największą populację Tarnów odnotował w 1996 r. – wg danych GUS 122 359 mieszkańców.

Architektura

Zabytki

• Zabudowa rynku Starego Miasta (zachowany średniowieczny układ urbanistyczny, kamienice głównie XIX-wieczne, kilka renesansowych)
• Ratusz (poł. XIV w.)
• Dom Mikołajowski (1524 r., najstarsza kamienica w Tarnowie)
• Ruiny zamku Tarnowskich (XIV w.)
• Bima – pozostałość po starej synagodze
• Młyn Szancera
• Mykwa (łaźnia rytualna) w stylu mauretańskim z 1904 r. (pl. Więźniów KL Auschwitz - dawniej Bóżnic)
• Pozostałości murów miejskich z XIV-XVI w.
• Półbaszta (I poł. XVI w.)
• Baszta "Książęca" (XVI w.)
• Zespół dawnego Klasztoru Bernardynów
• Dom Florecki (II poł. XVI w.)
• Dworki podmiejskie (XVIII - I poł. XIX w.)
• Cmentarz żydowski – założony w 1583 r.
• Stary Cmentarz (II poł. XVIII w.)
• Kapliczka św. Walentego (przełom XVIII/XIX w.)
• Pałac Sanguszków w Gumniskach
• Dworzec kolejowy (1855 r., obecny wygląd od 2010 r.)
• Park Strzelecki (Miejski) (1866 r.)
• Pałac Ślubów (ok. 1880 r.)
• Mauzoleum generała Józefa Bema
• Dom Chemika w dzielnicy Mościce
• Pałacyk w Parku Strzeleckim

Kościoły zabytkowe

• Bazylika katedralna Narodzenia NMP (XIV w. , przebudowana w latach 1889-1900)
  • renesansowe nagrobki rodu Tarnowskich
  • manierystyczne nagrobki rodu Ostrogskich
  • pomnik nagrobny Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej, uważany za najpiękniejszą w Europie renesansową rzeźbę przedstawiającą kobietę
  • krypty w podziemiach bazyliki
• Kościół pw. św. Trójcy (II połowa XVI w.)
• Kościół pw. Najświętszej Marii Panny
• Klasztor i kościół ojców Bernardynów
• Kościół xx. Misjonarzy pw. Świętej Rodziny

Urbanistyka

Place i skwery

• pl. Gen. Józefa Bema
• pl. Bohaterów Getta
• pl. Drzewny
• pl. Dworcowy
• pl. Jana Pawła II
• pl. Katedralny
• pl. Kazimierza Wielkiego
• pl. Tadeusza Kościuszki
• pl. Stanisława Kubińskiego
• pl. Franciszka Morawskiego
• pl. Ofiar Katynia
• pl. Ofiar Stalinizmu
• pl. Jerzego Popiełuszki
• pl. Rybny
• pl. Henryka Sienkiewicza
• pl. Jana III Sobieskiego
• pl. Sprawiedliwości
• pl. Więźniów KL Auschwitz
• pl. 5 Pułku Strzelców Konnych
• skw. Olgierda Kokocińskiego
• skw. Andrzeja Małkowskiego
• skw. Sándora Petőfiego
• skw. Anieli i Józefa Piszów
• skw. Alicji i Jana Preiss
• skw. Starej Synagogi
• skw. Józefa Starkla
• skw. Unii Europejskiej
• Zakątek Króla Władysława Łokietka

Zieleń miejska

Parki

• Park Strzelecki
• Park Sanguszków
• Park Piaskówka
• Park im. Eugeniusza Kwiatkowskiego
• Park im. Wincentego Muchy
• Park na os. Westerplatte
• Park na os. Legionów Henryka Dąbrowskiego
• Park w Zbylitowskiej Górze
• Planty im. Józefa Jakubowskiego
• Miejski Park Kultury i Wypoczynku na Górze św. Marcina

Inne tereny zielone

• Kantoria
• Lasek "Lipie"
• Las "Soślina"
• Lasek Chyszowski
• Rezerwat przyrody Debrza
• Aleja lipowa wzdłuż ul. Obrońców Lwowa (pomnik przyrody)
• Krzyskie stawy

Podział administracyjny

Dzielnice Tarnowa

• Śródmieście
• Mościce
• Dąbrówka Infułacka
• Świerczków
• Zbylitowska Góra
• Chyszów
• Strusina
• Klikowa
• Piaskówka
• Krzyż
• Zabłocie
• Gumniska
• Grabówka
• Rzędzin

Osiedla w Tarnowie

Miasto dzieli się na 16 osiedli, stanowiących jednostki pomocnicze Gminy Miasta Tarnowa. W obecnej kadencji działa 13 Rad osiedli.
Podział na osiedla (w nawiasach liczba mieszkańców):

• Osiedle nr 1 Starówka (10 249)
• Osiedle nr 2 Strusina (15 667)
• Osiedle nr 3 Piaskówka (12 017)
• Osiedle nr 4 Grabówka (13 073)
• Osiedle nr 5 Rzędzin (2 455)
• Osiedle nr 6 Gumniska (6 332)
• Osiedle nr 7 Krakowska (3 118)
• Osiedle nr 8 Mościce (10 081)
• Osiedle nr 9 Chyszów (1 856)
• Osiedle nr 10 Klikowa (2 461)
• Osiedle nr 11 Krzyż (5 613)
• Osiedle nr 12 Jasna (13 256)
• Osiedle nr 13 Westerplatte (5 827)
• Osiedle nr 14 Legionów (2 540)
• Osiedle nr 15 Koszyce (2 432)
• Osiedle nr 16 Zielone (5 290)

Aglomeracja tarnowska

Gęsto zaludniony obszar wokół miasta Tarnowa o łącznej liczbie ludności ok 269 000 mieszkańców

Wyróżniamy następujące definicje:

Geograficzna Gęsto zabudowany teren wokół miasta Tarnowa o wyraźnie miejsko-podmiejskim charakterze zabudowy. Wyróżnia się ok. 170 tys. trzon o zwartej miejskiej zabudowie na obszarze Tarnowa, Zbylitowskiej Góry, Zgłobic, Koszyc, Rzuchowej, Woli Rzędzińskiej, Wałek, Brzozówki, Ostrowa, Wierzchosławic, Kępy Bogumiłowickiej, Gosławic, Błonia. 2 strefa to strefa przedmieść, zdominowana przez mniej gęstą zabudowę jednorodzinną, na którą składają się pozostałe, silnie zurbanizowane obszary sąsiadujących z Tarnowem gmin, razem z trzonem tworzy obszar zamieszkany przez ok. 269 tys. osóbTą definicję przyjmuje się w KZPK do 2030 roku.

Administracyjna W kwietniu 2009 roku Tarnów i pobliskie gminy porozumiały się co do utworzenia ścisłego związku międzygminego "Aglomeracja Tarnowska" w którego skład miałby wejść Tarnów oraz 12 pobliskich gmin, aglomeracja w granicach liczyć będzie 312 tys. mieszkańców, z czego ok. 160 tys. to ludność miejska. Do zadań aglomeracji należeć będą między innymi wspólne planowanie przestrzenne, tworzenie obszarów inwestycyjnych, wspólna polityka edukacyjna, wspólna gospodarka odpadowo-ściekowa, stworzenie komunikacji aglomeracyjnej (prawdopodobnie na bazie ZKM Tarnów) oraz wprowadzenie tzw. "biletów aglomeracyjnych".

'Historia aglomeracji' W 1998 r. Tarnów wraz z otaczającymi go gminami zawarł tzw. "porozumienie wierzchosławickie", które nazwać można zaczątkiem aglomeracji. Gminy porozumienia prowadzą wspólne przedsięwzięcia i projekty jak np. wspólna gospodarka odpadowa. Należą do niego gminy: miasto Tarnów, Radłów, Wierzchosławice, Wojnicz, Żabno, Ryglice, Pleśna, Lisia Góra oraz gmina wiejska Tarnów. W listopadzie 2006 r., decyzją wojewody małopolskiego (zgodnie z ustawą o gospodarce wodno-ściekowej), została utworzona aglomeracja "Tarnów", w której skład weszły Tarnów, Wojnicz, Żabno, Skrzyszów, Lisia Góra, Wierzchosławice, oraz ościenne miejscowości, będące użytkownikami Tarnowskiej oczyszczalni ścieków. Na mocy uchwały gminy aglomeracji prowadzą wspólną gospodarkę odpadami oraz wodno-ściekową W tym samym czasie zarząd województwa stworzył nowy plan zagospodarowania przestrzennego w którym pojawił się "Tarnowski obszar podmiejski" którego granice mniej więcej pokrywają się z granicami obecnie tworzonej aglomeracji (bez kilku gmin).

Gospodarka

Tarnów jest ośrodkiem przemysłowym z dominującym przemysłem chemicznym (Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach S.A., Becker Farby Przemysłowe Sp. z o.o., Summit Packaging Polska Sp. z o.o.), maszynowym (Zakłady Mechaniczne Tarnów, Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Sprzętu Mechanicznego Sp. z o.o., Fabryka Silników Elektrycznych "Tamel", Lenze Tarnów Sp. z o.o., Fabryka Maszyn Tarnów - Colchester 600 Group), spożywczym (Zakłady Mięsne "Mięstar" wchodzące w skład Grupy Sokołów, Zakłady Mleczarskie "Mlektar", Zakłady Przemysłu Chłodniczego "Fritar"), materiałów budowlanych (największa w kraju cegielnia: Leier Polska S.A., Bruk-Bet), włókienniczym (Spółdzielnia "Tarnowska Odzież", Tarnospin, Tarkonfex), szklarskim (Huta Szkła Gospodarczego Tarnów wchodząca w skład Grupy Krosno S.A). W mieście istnieją liczne hurtownie, składy materiałów budowlanych, sklepy. W mieście działa Centrum Logistyczne firmy TC Dębica/Goodyear oraz centrum przeładunkowo-magazynowe do obsługi transportu kołowego firmy DHL.

Tarnowski Klaster Przemysłowy S.A.

Część klastera jest objęta specjalną strefą ekonomiczną (podstrefa SSE w Krakowie). W skład TKP S.A. wchodzą:

• Tarnowski Regionalny Park Przemysłowy
• Park Przemysłowy "Czysta I" i "Czysta II"
• Park Przemysłowy "Mechaniczne"
• Zielony Park Przemysłowy "Kryształowy"

Gazownictwo

Tarnów jest ważnym ośrodkiem gazowniczym w południowo-wschodniej Polsce. Rocznie przepływa przez miasto około 6,5 miliarda metrów sześciennych gazu. Stanowi to niemal połowę gazu zużywanego w Polsce. Znajdują się tutaj siedziby trzech państwowych spółek działających w branży gazowniczej:

• Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. Oddział w Tarnowie. Swoim zasięgiem obejmuje cztery województwa: małopolskie, podkarpackie. świętokrzyskie oraz lubelskie.
• Karpacka Spółka Gazownictwa – spółka strategiczna PGNiG. Zajmuje się obsługą techniczną oraz dystrybucją gazu. Obejmuje swoim zasięgiem cztery województwa: małopolskie, podkarpackie, świętokrzyskie oraz lubelskie. W skład KSG wchodzi osiem oddziałów gazowniczych działających na terenie ww. województw.
• Karpacki Oddział Obrotu Gazem – wchodzi w skład PGNiG. Zajmuje się obsługą handlową klientów PGNiG dotyczącą sprzedaży gazu. W skład KOOG wchodzi osiem gazowni działających na terenie województw: małopolskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego oraz lubelskiego. Gazownia Tarnowska pełni rolę gazowni koordynującej działania pozostałych siedmiu zakładów.

Dodatkowo w Tarnowie funkcjonuje Centrum Księgowo-Informatyczne spółki PGNiG Technologie z siedzibą w Warszawie.

Energia elektryczna

W Tarnowie znajduje się oddział spółki Tauron Dystrybucja (operator systemu dystrybucyjnego) oraz rejon obsługi klientów spółki Tauron Obsługa Klienta (sprzedaż energii elektrycznej). Obydwie struktury obejmują swoim zasięgiem teren dawnego województwa tarnowskiego.

Handel

W mieście funkcjonują 2 galerie handlowe, 2 centra handlowe, 6 domów handlowych, 2 hipermarkety oraz znaczna liczba supermarketów i dyskontów spożywczych.

Galerie handlowe

Galerie działające:

• Galeria Tarnovia
• Gemini Park Tarnów

Baza noclegowa

W mieście znajduje się 1 hotel 4-gwiazdkowy, 4 hotele 3-gwiazdkowe oraz 2 domy studenta. Na Górze świętego Marcina znajdują się noclegi (kwatery prywatne) Leliwa.

Transport

Komunikacja miejska

W Tarnowie funkcjonuje 29 linii autobusowych (w tym jedna nocna, kursująca wyłącznie w okresie wakacji), podlegające Zarządowi Komunikacji Miejskiej w Tarnowie. W mieście prawie wszędzie (oprócz ścisłego Starego Miasta) można dojechać autobusem, dzięki dobremu rozmieszczeniu tras.

Tranzyt drogowy

Tarnów leży na skrzyżowaniu dróg krajowych:

• 4 (Kraków, Tarnów, Dębica, Rzeszów, Jarosław, Korczowa)
• 73 (Kielce, Busko-Zdrój, Dąbrowa Tarnowska, Tarnów, Pilzno, Jasło)

Kolej

Początki kolei w Tarnowie sięgają zimy 1856 r., kiedy to ukończono i uruchomiono dwutorowy szlak kolejowy Kraków - Dębica w ramach budowanej linii kolejowej Kraków – Lwów. Budynek dworca głównego jest obiektem zabytkowym. Powstał na wzór dworca we Lwowie w 1906 r. Od grudnia 2010 r. w budynku dworca głównego działa jedyna w Polsce galeria sztuki współczesnej usytuowana właśnie w takim miejscu (Biuro Wystaw Artystycznych - Galeria Miejska w Tarnowie).

W Tarnowie istnieją dwie stacje, na których zatrzymują się pociągi pasażerskie - Tarnów oraz Tarnów Mościce. Wraz z zatrzymaniem ruchu pasażerskiego na linii kolejowej 115 do Szczucina w 2000 r., nieczynne stały się przystanki Tarnów Północny i Tarnów Klikowa. Istnieją także dwie stacje towarowe - Tarnów Filia i stacja towarowa Zakładów Azotowych Mościce Azoty.

Dworzec główny jest stacją węzłową – tutaj spotykają się 4 szlaki kolejowe:

• Tarnów – Kraków – Katowice - Wrocław - Legnica
• Tarnów – Rzeszów – Przemyśl - Lwów - Kijów
• Tarnów – Nowy Sącz – Muszyna - Krynica / Wiedeń
• Tarnów – Żabno - Dąbrowa Tarnowska – Szczucin (nieczynna dla ruchu pasażerskiego od 2 kwietnia 2000)

Tarnowskie tramwaje

W latach 1911-1942 działał w Tarnowie system komunikacji tramwajowej. Trasa wiodła od ulicy Burtniczej, poprzez Lwowską, Wałową, Krakowską, aż do dworca kolejowego Tarnów. Długość linii wynosiła 2580 m. W 1927 roku tramwaj przewiózł ponad 1,2 mln pasażerów.

Tramwaje w Tarnowie zlikwidowane zostały przez okupacyjne władze niemieckie w 1942 r.

Komunikacja lotnicza

W Tarnowie znajduje się lądowisko Aeroklubu Ziemi Tarnowskiej posiadające trawiasty pas startowy o długości ok. 500 m. Ponadto w położonym 38 km na północny wschód Mielcu znajduje się port lotniczy Mielec (Port Lotniczy Tarnów/Tarnobrzeg) wykorzystywany przez miejscowy aeroklub oraz PZL Mielec.

Najbliższymi portami lotniczymi wykonującymi połączenia regularne są: port lotniczy Kraków-Balice i port lotniczy Rzeszów-Jasionka.

Obecnie miasto planuje budowę małego, krajowego portu lotniczego z pasem startowym o wymiarach 1300 m długości i 30 m szerokości, umożliwiającego lądowanie samolotów do 50 osób. Powstanie lotniska na terenie miasta zostało zapisane w Strategii Rozwoju Miasta - Tarnów 2020. Politechnika Rzeszowska przygotowuje studium, mające na celu określenie m.in. przydatności proponowanych lokalizacji oraz formy prawnej inwestycji.

Edukacja

W Tarnowie funkcjonują liczne placówki oświatowe, w tym: 30 przedszkoli, 26 szkół podstawowych, 22 gimnazja (w tym 17 w Zespołach Szkół), 26 liceów ogólnokształcących (w tym 22 w Zespołach Szkół), 38 szkół zawodowych (technika, licea profilowane i zasadnicze szkoły zawodowe), zespoły szkół artystycznych: Zespół Szkół Muzycznych (I i II stopnia) oraz Zespół Szkół Plastycznych, 8 szkół wyższych. Ponadto istnieje szereg szkół policealnych, jak również placówki oświatowe innego typu (centra kultury, punkty kursów językowych itp.) Ważna instytucją działająca w Tarnowie jest Otwarte Centrum Egzaminacyjne University of Cambridge Esol Examinations..

Szkoły wyższe

• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Tarnowie
• Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Tarnowie
• Wyższe Seminarium Duchowne w Tarnowie
• Wyższa Szkoła Biznesu – National-Louis University w Nowym Sączu – Wydział Zamiejscowy w Tarnowie
• Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie – Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny w Tarnowie – Mościcach
• Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie – Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny w Tarnowie
• Małopolska Wyższa Szkoła w Brzesku – Wydział Nauk Stosowanych w Tarnowie
• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie – Wydział Teologiczny w Tarnowie

Inne

• Małopolskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli – Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Tarnowie
• Cambridge ESOL Polska - Otwarte Centrum Egzaminacyjne
• Ośrodek Egzaminujący CELI

Kultura

Teatry

Co roku w Tarnowie odbywa się Ogólnopolski Festiwal Komedii Teatralnej "TALIA".

• Tarnowski Teatr im. Ludwika Solskiego
• Alternatywny Teatr "Nie Teraz"
• Teatr Młodego Widza przy Centrum Sztuki Mościce

Muzea

• Muzeum Diecezjalne w Tarnowie (najstarsze muzeum diecezjalne w Polsce)
• Muzeum Okręgowe w Tarnowie (w zbiorach znajdują się 22 fragmenty Panoramy siedmiogrodzkiej, powstałej pod kierunkiem i z udziałem Jana Styki)
• Ratusz (oddział Muzeum Okręgowego)
• Muzeum Etnograficzne (oddział Muzeum Okręgowego, jedyna w Polsce stała wystawa poświęcona kulturze Romów: wozy z taborów, stroje, instrumenty, wyroby rzemiosła itp., istniejąca od 1979 r.).

Kina

Co roku odbywa się w Tarnowie drugi najstarszy w Polsce festiwal filmowy, czyli "Tarnowska Nagroda Filmowa".

• Kino "Marzenie" 3D (przy ulicy Stanisława Staszica)
• Kino "Millennium" (2 sale) 3D (przy ulicy Traugutta w Mościcach)

Galerie i stowarzyszenia kulturalne

• Biuro Wystaw Artystycznych – Galeria Miejska w Tarnowie. Instytucja Kultury Miasta Tarnowa
• Galeria Sztuki "Hortar"
• Galeria "Sztyler"
• Tarnowskie Centrum Kultury. Instytucja Kultury Miasta Tarnowa
• Centrum Sztuki Mościce. Instytucja Kultury Województwa Małopolskiego
• Pałac Młodzieży
• Tarnowskie Towarzystwo Fotograficzne
• Związek Polskich Artystów Plastyków Okręg Tarnowski
• Tarnowskie Towarzystwo Przyjaciół Węgier
• Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich
• Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza – oddział w Tarnowie
• Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne
• Tarnowska Fundacja Kultury
• Stowarzyszenie Teatr Nie Teraz
• Klub Inteligencji Katolickiej
• Tarnowski Uniwersytet Trzeciego Wieku (TUTW), projekt Fundacji "Kromka Chleba". Funkcjonuje od 2006 roku.
• Stowarzyszenie Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Małopolskiej Wyższej Szkole Ekonomicznej

Muzyka

• Chłopięcy Chór Katedralny "Pueri Cantores Tarnovienses"
• Dziewczęcy Chór Katedralny Puellae Orantes
• Tarnowski Chór GOS.PL
• Tarnowska Orkiestra Kameralna
• Orkiestra Symfoniczna Centrum Sztuki Mościce
• Centrum Paderewskiego Tarnów-Kąśna Dolna
• Schola "Presto"
• ZPTU
• Totentanz
• 3RS - Trzy Różne Style
• Chór "Allegretto"
• Hazar
• Kantek

Biblioteki

• Miejska Biblioteka Publiczna (z filiami)
• Biblioteka Pedagogiczna
• Biblioteka Ekologiczna przy Delegaturze Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska

Media

W Tarnowie działa kilka lokalnych pism i oddziały ogólnopolskich i wojewódzkich gazet, działają także stacje radiowe i telewizja miejska. Gazety i pisma:

• Galicyjski Magazyn Informacyjny TEMI
• Dziennik Polski – Dziennik Tarnowski
• Gazeta Krakowska – Gazeta Tarnowska
• Tarnów.pl (Miesięcznik Miejski)
• Informacje Tarnowskie
• Tarnowski Gość Niedzielny
• Extra GALICJA
• Małopolska Gazeta Studencka

Radio:

Rozgłośnie lokalne i regionalne posiadające siedzibę bądź redakcję w Tarnowie:

• Polskie Radio Kraków Studio Tarnów (101,0 FM)
• Radio RDN Małopolska (103,6 FM)
• Radio Eska Tarnów (dawniej Radio MAKS) (98,1 FM)

Pozostałe rozgłośnie regionalne informujące o wydarzeniach w Tarnowie:

• Radio Plus Kraków (106.1 FM)
• Radio Via Rzeszów (94,1 FM)

Rozgłośnie internetowe:

• Radio Lumen (Tarnów - Mościce)
• Radio Zrobcie-Hałas.pl
• RDN Religia
• Internetowe Radio Tarnów

Telewizja:

• TVP Kraków – Studio w Tarnowie
• Małopolska Telewizja Kablowa
• aMazing TV - oddział w Tarnowie ( Multimedia Polska )
• Telewizja internetowa TVW

Sport

Tarnów jest ośrodkiem sportu żużlowego (Unia Tarnów, wicemistrzostwo Polski w 1994 r., mistrzostwo Polski w 2004, 2005 r.) a także wspinaczki sportowej. Rozwija się tu również piłka nożna, piłka ręczna, karate kyokushin, judo, boks, muay thai, pływanie, kung-fu, speedrower i inne dyscypliny.

Bezpieczeństwo

Opieka zdrowotna

Do najważniejszych zakładów opieki zdrowotnej w mieście należą:

• Szpital Wojewódzki im. św. Łukasza
• Specjalistyczny Szpital im. Edwarda Szczeklika
• NZOZ CenterMed
• Zespół Przychodni Specjalistycznych
• Mościckie Centrum Medyczne
• Zakład Opieki Zdrowotnej MSWiA

Ratownictwo medyczne

W 2012 roku w Tarnowie ma powstać skoncentrowana dyspozytornia nr 2 dla wschodniej i południowej części Województwa Małopolskiego. Swoim zasięgiem obejmie 1,3 mln mieszkańców województwa. Dyspozytornia nr 1 funkcjonować będzie w Krakowie.

Powiatowa Stacja Pogotowia Ratunkowego w Tarnowie - Aleja Matki Bożej Fatimskiej 2.

Na terenie Miasta oprócz stacji przy Fatimskiej funkcjonują także dwie filie PSPR, pierwsza z nich umiejscowiona jest w Mościcach (zespół Specjalistyczny), druga natomiast w JRG PSP nr 2 w Tarnowie (zespół Specjalistyczny). Pozostałe filie wyjazdowe tarnowskiego pogotowia rozlokowane są w powiecie tarnowskim tj. w Żabnie (zespół Podstawowy), Zakliczynie (zespół Podstawowy), Wojniczu (zespół Podstawowy), Gromniku (zespół Podstawowy), Tuchowie (zespół Specjalistyczny) oraz Szerzynach (zespół Podstawowy). We wrześniu 2011 roku PSPR Tarnów wzbogaciła się o dwie nowe karetki, które zastąpią najbardziej wyeksploatowane pojazdy z obecnego taboru.

Pożarnictwo

W Tarnowie znajduje się Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej, w strukturach której funkcjonują dwie jednostki ratowniczo-gaśnicze:

• JRG-1 (ul. Klikowska 39)
• JRG-2 (ul. Błonie 2A)

W Tarnowie działają również dwie jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej:

• OSP Tarnów - Rzędzin
• OSP Tarnów - Mościce (nie uczestniczy w akcjach ratowniczo-gaśniczych).

Ratownictwo Chemiczne

W Tarnowie funkcjonuje Ośrodek Regionalny (Jednostka Ratownictwa Chemicznego) Systemu Pomocy w Transporcie Materiałów Niebezpiecznych (SPOT).

Policja

W Tarnowie znajduje się Komenda Miejska Policji, w strukturach której działa sześć komisariatów:

• Komisariat Policji Tarnów – Centrum
• Komisariat Policji Tarnów – Zachód
• Komisariat Policji Tuchów
• Komisariat Policji Żabno
• Komisariat Policji Ciężkowice
• Komisariat Policji Wojnicz

W strukturze Komendy Miejskiej Policji funkcjonuje również jednostka antyterrorystyczna (Nieetatowy Zespół Realizacyjny) oraz Policyjna Izba Dziecka.

Straż Graniczna

W Tarnowie funkcjonuje placówka Karpackiego Oddziału Straży Granicznej.

Wymiar sprawiedliwości

W Tarnowie swoje siedziby mają:

• Prokuratura Okręgowa
• Prokuratura Rejonowa
• Sąd Okręgowy
• Sąd Rejonowy
• Samorządowe Kolegium Odwoławcze

System penitencjarny

W Tarnowie funkcjonują dwa zakłady karne:

• ZK zamknięty, o pełnym systemie ochrony z oddziałem zewnętrznym
• ZK półotwarty w Tarnowie-Mościcach

W mieście funkcjonuje również, jedyny w Małopolsce, zakład poprawczy.

Polityka i administracja

Tarnów jest siedzibą wielu instytucji o znaczeniu regionalnym oraz ponadregionalnym. Swoje siedziby mają tutaj m.in. Starostwo Powiatowe, delegatura Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, wydział zamiejscowy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, Małopolski Ośrodek Ruchu Drogowego, dyrekcja Zespółu Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego, oddział Urzędu Dozoru Technicznego, oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, oddział Banku Gospodarstwa Krajowego, oddział Urzędu Statystycznego w Krakowie, biuro Agencji Nieruchomości Rolnych w Rzeszowie, regionalny oddział Krajowej Izby Biegłych Rewidentów, Okręgowa Izba Lekarska oraz Okręgowa Izba Lekarsko-Weterynaryjna. W mieście znajduje się również delegatura Krajowego Biura Wyborczego.

Miasta partnerskie

Biała Cerkiew – Ukraina Blackburn – Wielka Brytania Casalmaggiore - Włochy

Kiskőrös – Węgry Kotłas – Rosja Nowy Sącz - Polska

Tarnopol – Ukraina Trenczyn – Słowacja Schoten - Belgia

Veszprém – Węgry Warszawa - Polska Winnica - Ukraina

Stowarzyszenia i organizacje pozarządowe działające w Tarnowie

W Tarnowie działa wiele stowarzyszeń i organizacji pozarządowych:

• Stowarzyszenie KoLiber, Oddział tarnowski
• Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych, Oddział Regionalny w Tarnowie
• Stowarzyszenie Mieszkańców Strusiny
• Stowarzyszenie Projekt Tarnów

Osoby związane z Tarnowem

• Józef Bem - generał i bohater narodowy
• Jan Bielatowicz - pisarz, dziennikarz
• Roman Brandstaetter - pisarz, poeta
• Jerzy Braun - poeta
• Kazimierz Brodziński - poeta
• Józef Cyrankiewicz - premier RP (1947-1952) i PRL (1954-1970), przewodniczący Rady Państwa (1970-1972)
• Julian Goslar - rewolucjonista
• Stefan Jaracz - aktor
• Mieczysław Jastrun - poeta,literat
• Tadeusz Kantor - malarz,człowiek teatru
• Józef Kapustka - pianista
• Janusz Kołodziej - żużlowiec
• Marian Kukiel - historyk
• Jolanta M. Marszalska - historyk
• Wilhelm Sasnal - artysta plastyk
• ksiądz Józef Stolarczyk - pionier taternictwa
• Jan Szczepanik - wynalazca, tzw. polski Edison
• Kazimierz Szczepanik - wynalazca
• Józef Szujski - historyk
• Edward Żentara - aktor
• Jacek Dukaj - pisarz

Burmistrzowie i prezydenci Tarnowa

Biskupi tarnowscy

Honorowi Obywatele Miasta Tarnowa

• książę Paweł François Roman Sanguszko – 16.06.1990 r.
• Norbert Lippóczy – 11.03.1992 r.
• abp Józef Życiński – 31.08.1997 r.
• prof. Franciszek Ziejka – 10.10.2000 r.
• Tony Rickardsson – 22.06.2006 r.
• bp Władysław Bobowski – 20.06.2007 r.
• ks. prof. Michał Heller – 15.05.2008 r.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki

W mieście funkcjonuje 15 parafii oraz siedziba biskupa oraz władz diecezji tarnowskiej.

Kościół Polskokatolicki

Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Tarnowie

Protestantyzm

• Kościół Ewangelicko-Metodystyczny – zbór
• Kościół Chrześcijan Baptystów – zbór
• Kościół Wolnych Chrześcijan – zbór
• Kościół Zielonoświątkowy – zbór
• Chrześcijańskie Centrum Pan Jest Sztandarem – kościół
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – zbór

Buddyzm

• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu

Inne

• Świadkowie Jehowy – 4 zbory, Sala Królestwa
• Świecki Ruch Misyjny "Epifania" – zbór
• Wolni Badacze Pisma Świętego – zbór

Zobacz też

• Kościół Matki Boskiej Śnieżnej w Tarnowie, Kościół św. Anny w Tarnowie, Ratusz w Tarnowie
• Gmina Klikowa
• Ludność Tarnowa