Gmina Gromnik

Gmina Gromnik to gmina wiejska w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim. W latach 1975-1998 gmina położona była w województwie tarnowskim.

Siedziba gminy to Gromnik.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002 gmina Gromnik ma obszar 69,81 km², w tym:

• użytki rolne: 65%
• użytki leśne: 25%

Gmina stanowi 4,93% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2008:

Środowisko naturalne

Gmina Gromnik położona jest na Pogórzu Karpackim, w obrębie Pogórza Rożnowskiego i Pogórza Ciężkowickiego. Obszar gminy charakteryzuje się silnie rozwidlonymi wysoczyznami, z których spływają potoki do Białej Dunajcowej. Około 25% powierzchni zajmują lasy i tereny zadrzewione. Dominują lasy mieszane, występuje wiele gatunków paprotników. W wyższych partiach występuje jałowiec niegdyś rosnący powszechnie dziś już bardzo rzadki. Z roślin objętych ochroną można spotkać przebiśnieg, sasankę, wawrzynka wilczełyko.

Południowa część gminy ze względu na swe duże wartości krajobrazowe została włączona do Ciężkowicko-Rożnowskiego Parku Krajobrazowego (1820 ha) oraz część w Parku Krajobrazowego Pasma Brzanki (800 ha). Jak większość obszarów podgórskich, tak i obszar gminy Gromnik należy do strefy klimatu umiarkowanego przejściowego.

W miejscowości Polichty istnieje założony 1997 r. Ośrodek Edukacyjny Zespołu Parków Krajobrazowych Pogórza w Tarnowie. Wokół Ośrodka została wytyczona 1,5 km ścieżka przyrodnicza, na której można obejrzeć 30 gat. roślin chronionych w naturalnych siedliskach.

Szczególną atrakcją na trasie ścieżki jest staw z roślinnością wodno-błotną i 13-m. pomostem do obserwacji życia w stawie oraz murawa kserotermiczna z kilkunastoma światłolubnymi roślinami chronionymi.

Do ciekawostek przyrodniczych należy zaliczyć również występowanie na terenie wsi Polichty trzech schronów skalnych. Powstały one w piaskowcach ciężkowickich na skutek erozji i zawalenia się stropów fragmentów ławic skalnych. Schroniska te to zagłębienia pod okapami lub niewielkie korytarzyki utworzone pomiędzy blokami skalnymi. Ich długość sięga maksymalnie do 9 metrów. Ponadto w Polichtach występują złoża leczniczych wód siarczkowych.

Na terenie gminy znajduje się szereg ciekawych obiektów przyrodniczych, które ze względu na swoje walory zostały objęte ochroną prawną. Jest to 12 pomników przyrody ożywionej: 6 znajduje się w Siemiechowie, są to: starodrzew przy kościele – 8 lip drobnolistnych i 1 robinia akacjowa, następnie 1 dąb szypułkowy w przysiółku Moszczenica oraz 1 w przysiółku Wielkie Oczy, 2 lipy drobnolistne rosnące na granicy wsi Siemiechów – Brzozowa oraz jesion wyniosły – obok przystanku PKS, każde z tych drzew ma ponad 200 lat. 3 pomniki znajdują się w Gromniku, są to: zadrzewienie wokół starego kościoła – ochroną objęto 34 drzewa, drugi pomnik znajduje się w parku podworskim – jest to 12 drzew, najstarszy z dębów ma ok. 380 lat, kolejny pomnik to najstarsze drzewo w gminie – dąb szypułkowy przy drodze do Rzepiennika Marciszewskiego, jego wiek szacuje się na 390 lat. 2 kolejne pomniki znajdują się w Chojniku, są to dęby szypułkowe – wiek ok. 300 lat. W Brzozowej przy trasie żółtego szlaku turystycznego pomnik tworzą 4 lipy drobnolistne – wiek ok. 150 lat.

Rzeźba terenu

Według podziału geomorfologicznego Klimaszewskiego (1972) gmina Gromnik usytuowana jest następująco:

W obrębie tego regionu zostały wyróżnione jednostki podrzędne: Pogórze Ciężkowickie z podregionem Próg Czchowski (południowa część gminy), Pogórze Wiśnickie z subregionem Obniżenie Zakliczyńskie (Brzozowa, Siemiechów) i Płaskowyż Wału (północno-zachodnia część gminy) oraz Pogórze Strzyżowskie z subregionem Płaskowyż Rzepiennicki (Rzepiennik Marciszewski), Grzbiet Brzanka-Liwocz i Kotlina Tuchowska (Chojnik).

Główne elementy rzeźby mają przebieg równoleżnikowy zakłócony rozcięciami większych dolin o przebiegu do nich prostopadłym. Krajobraz gminy, to pas szerokich i łagodnych wzgórz o wysokościach bezwzględnych 300–450 m n.p.m., a względnych 80-150 ponad dna dolin. Wysokości bezwzględne zawierają się w przedziale od 222 –490 m n.p.m.

Teren gminy przecina dolina rzeki Białej biegnąca południkowo z południa w kierunku północnym skręcając następnie w kierunku północno-wschodnim. Dolina przewęża się miejscami tworząc przełomy. W obrębie doliny można wyróżnić dwie terasy. Terasa zalewowa o szerokości 100–300 m. wznosi się od 1,5 – 2,5 m. ponad średni stan wody w rzece. W czasie wezbrań powodziowych jest ona zalewana. Terasa nadzalewowa charakteryzuje się małymi spadkami. Szeroka jest także dolina Siemiechówki w środkowym i dolnym odcinku biegu rzeki. Dopływy Białej tworzą w górnych odcinkach swoich biegów wąskie doliny o stromych zboczach, które poszerzają się u ujścia.

Surowce mineralne

W gminie Gromnik eksploatowano na niewielką skalę piaskowce istebniańskie z przeznaczeniem na materiał budowlany i drogowy. Eksploatacja odbywała się w małych kamieniołomach (w Gromniku, Golance i Polichtach), obecnie nieczynnych. Na niewielką skalę eksploatowane były żwiry rzeczne w dolinie Białej.

W 1998 roku został opracowany "program badań geologicznych dla opracowania karty rejestracyjnej złoża glin czwartorzędowych w Gromniku …" dla złoża zlokalizowanego w południowej części Gromnika. Badania dokumentacyjne nie zostały przeprowadzone. Na terenie gminy nie występują złoża, dla których istniałaby możliwość eksploatacji na skalę przemysłową.

Wody powierzchniowe

Gmina Gromnik leży w dorzeczy Wisły, w zlewni Białej i Dunajca. Biała jest głównym ciekiem wodnym gminy. Najwyższe stany wody tej rzeki obserwuje się latem. W okresie gwałtownych wezbrań poziom wody podnosi się o około 6 m. Prawobrzeżny dopływ Białej, to Rzepianka, lewobrzeżne dopływy, to Kipsznianka, Poznianka i potok Chojnicki. Zachodnią część gminy odwadnia Siemiechówka, będąca dopływem Dunajca. Odbiera ona wody potoku Brzozowianka i jej dopływu Kamienicy. Podmokłości występują na terenach osuwiskowych, u źródeł potoków, w dnach dolin i miejscami u podnóży stoków.

Występujące źródła, to źródła szczelinowe i związane najczęściej z kompleksami piaskowcowymi i źródła zwietrzelinowe, okresowe, związane z seriami pokryw zwietrzelinowych. We wsi Polichty występują trzy źródła wód mineralnych – siarczkowe. Jest to największy naturalny wypływ powierzchniowy wody mineralnej na tym terenie. Zasięg i zasoby złoża nie są bliżej znane, a ich eksploatacja jest niewielka. Jest to fragment złoża wód mineralnych ciągnącego się pasem progu czchowskiego począwszy od Filipowic w gminie Zakliczyn. Dostarczają one wodę wodorowęglanowo -wapniową i wapniowo-sodową, zawierającą siarkowodór. Zawartość siarkowodoru w poszczególnych źródłach wynosi 15,5; 17,8 i 38 mg/dm3. Mineralizacja wynosi 0,5 – 0,8 g/dm3. Wody siarczkowe stwarzają możliwość wykorzystania w lecznictwie.

Wody wgłębne

Na terenie gminy występują dwa poziomy wodonośne czwartorzędowy i fliszowy. W obrębie poziomu fliszowego zbiornik wodny tworzą piaskowce gruboławicowe. Występują tu wody typu szczelinowego o zróżnicowanej wydajności i głębokości występowania. Poziom fliszowy spełnia kryteria Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. W obrębie gminy znajduje się południowo-zachodni fragment zbiornika Pasma Brzanki (GZWP "B") oraz północno-wschodnia część zbiornika Istebna – Ciężkowice (GZWP nr 436) Wody poziomu czwartorzędowego występują przeważnie w dolinach rzek. Warstwą wodonośną są tu przeważnie żwiry i piaski zalegające w trudno przepuszczalnych iłach mioceńskich. Zbiornik czwartorzędowy tworzą także pokrywy zwietrzelinowe na zboczach stoków. Woda występuje tu w utworach piaszczysto-gliniastych z domieszką rumoszy w miejscu kontaktu utworów zwietrzelinowych z podłożem skalnym. Wydajność tego typu wód jest niewielka, wykazują one duże wahania zwierciadła wody i temperatur. Poziom czwartorzędowy tworzy Główny Zbiornik Wód Podziemnych "Dolina rzeki Białej" (GZWP nr 434). Na terenie gminy Gromnik zlokalizowana jest centralna część tego zbiornika. Dla fragmentów zbiornika położonych w obrębie doliny Białej postulowane jest wyznaczenie obszaru najwyższej ochrony (ONO), dla pozostałej jego części położonej na zboczach – obszar wysokiej ochrony (OWO).

Klimat

Warunki klimatyczne, panujące na obszarze gminy można scharakteryzować na podstawie ustaleń stacji meteorologicznej w Ciężkowicach. Średnia temperatura roczna wynosi 7,4 oC. Najzimniejszym miesiącem jest styczeń: -4,8 oC. Najcieplejszym miesiącem jest sierpień 17,5 oC. Amplituda temperatur średnich wynosi 20,3 oC. najmniejsze opady notuje się w lutym – około 40 mm, największe w lipcu około – 135 mm. Średnia roczna suma opadów wynosi około 725 mm. Liczba dni z temperaturą poniżej 0 oC kształtuje się na poziomie 75-80 dni w roku. Liczba dni z temperaturą powyżej 25 oC kształtuje się na poziomie 30-35 dni w roku. Liczba dni z pokrywą śnieżną kształtuje się na poziomie 70-80 dni w roku. Liczba dni pogodnych wynosi około 50 w roku. Przeważają wiatry z kierunków północno-zachodnich i południowo-wschodnich. Dni bezwietrzne stanowiły 43,7% wszystkich dni w roku.

Roślinność

W podziale geobotanicznym Pawłowskiego (1992) położenie gminy przedstawia się następująco:

W podziale na piętra roślinności gmina Gromnik leży w piętrze pogórza. Dominują nieleśne zbiorowiska roślinne. Wśród zbiorowisk roślinności nieleśnej przeważają zbiorowiska synantropijne, związane z gruntami ornymi (segetalne), zajmujące 54% powierzchni gminy. Półnaturalne zbiorowiska roślinności nieleśnej stanowią łąki i pastwiska (10% powierzchni gminy). Lasy zajmują 24,8% powierzchni gminy. Duże fragmenty lasów, głównie we wschodniej części gminy (lasy grzbietu Brzanka – Liwocz) odznaczają się dość wysokim stopniem naturalności. W drzewostanach ekosystemów leśnych dominuje buk (około 35% powierzchni) i jodła (około 30%). Znaczny udział ma sosna zwyczajna (około 15%) i dąb szypułkowy (około 10%). Występuje też świerk, modrzew europejski, dąb bezszypułkowy, jawor, czereśnia, olsza czarna i szara. Wśród siedlisk nawiązujących do piętrowego układu roślinności dominuje las wyżynny (Lwyż). Niewielki udział posiada bór mieszany świeży (BMśw) i las mieszany wyżynny (LMwyż). Dominującym zbiorowiskiem w piętrze pogórza jest zespół żyznej buczyny karpackiej w formie podgórskiej. Występuje ona głównie w obrębie lasów pasma Brzanki. Niżej na zboczach oraz u podnóży wzgórz występują lasy jodłowe. Innym zbiorowiskiem leśnym niższych partii pogórza jest zespół grądu Tilio-Carpinetum, tworzony przez grab zwyczajny, dąb szypułkowy oraz jodłę, buk, klon polny i lipę drobnolistną. Często sadzone są w charakterze przedplonów drzewostany sosnowe. Dość często spotykane na terenie gminy są zagajniki i laski brzozowe. W dolinach górnych odcinków potoków i mniejszych rzek wykształcają się zbiorowiska łęgowe podgórskiego łęgu jesionowego. Spotykane są również zbiorowiska o cechach pośrednich między podgórskim łęgiem jesionowym, a niżowym łęgiem Circaeo-Alnetum. Zbiorowiska łęgowe są często znacznie zniekształcone przez człowieka. Na terasie zalewowej rzeki Białej występują zarośla wiklin nadrzecznych. W dolinach rzek i potoków wykształcają się wilgotne łąki reprezentowane najczęściej przez zespół ostrożenia łąkowego (dolina Białej, Siemiechówki i Brzozowianki), a także świeże łąki rajgrasowe, występujące także na zboczach wzniesień. Mniejsze powierzchnie w pobliżu zabudowań i w miejscach wypasów zajmuje pastwiskowy zespół życicowo-grzebienicowy. Wśród zbiorowisk roślinności synantropijnej najpospolitszy jest zespół wyki czteronasiennej.

Świat zwierzęcy

Według podziału fizyczno-geograficznego Kondrackiego (1977) gmina Gromnik leży na Pogórzu Środkowo-Beskidzkim, na pograniczu regionu Pogórza Rożnowskiego (lewy brzeg Białej) i Pogórza Ciężkowickiego (pozostała część). Większość gatunków zwierząt związana jest z ekosystemami leśnymi. W szczególności znajdują tam schronienie duże zwierzęta łowne: sarna, a także jeleń, dzik, lis. Dużą liczebnością odznaczają się ptaki z podrzędu śpiewających. Lasy są także miejscem schronienia dla rzadkich, puszczańskich gatunków ptaków takich jak kania czarna i bocian czarny. Na terenach otwartych występuje drobna zwierzyna: zając, bażant, kuropatwa oraz gryzonie, ptaki przestrzeni otwartych. Ichtiofaunę wód powierzchniowych stanowią ryby krainy pstrąga i krainy brzany. Występują tu cztery rzadko występujące gatunki zwierząt. Są nimi ryś, dzięcioł białogrzbiety, paź żeglarz, pachnica.

">edytuj] Zabytki na terenie gminy

• Brzozowa – cmentarz wojenny
• Brzozowa – kościół parafialny pw. św. Mikołaja
• Chojnik – cmentarz wojenny
• Chojnik – cmentarz wojenny nr 148
• Gromnik – kościół pw. św. Marcina
• Gromnik – zespół dworsko-parkowy
• Siemiechów – kościół pw. MB Gromnicznej

Transport

Drogowy

Główną oś komunikacyjną gminy tworzą krzyżujące się w Gromniku drogi wojewódzkie

• 977(na terenie gminy 6,2 km)
• 980(na terenie gminy 11 km)

Ponadto przez gminę przebiegają dwie drogi powiatowe zarządzane przez Powiatowy Zarząd Dróg w Tarnowie:

• K1394 Gromnik-Polichty-Bogoniowice
• K1395 Gromnik-Brzozowa-Faściszowa

Sieć uzupełnia ok. 50 km dróg gminnych. W większości są to drogi o nawierzchni bitumicznej.

Kolejowy

Przez gminę przebiega linia kolejowa nr 96 Tarnów-Leluchów. W Chojniku znajduje się przystanek kolejowy a w Gromniku stacja kolejowa z bocznicą. Kolej zapewnia gminie połączenia z Krakowem, Tarnowem, Nowym Sączem i Krynicą.

Transport zbiorowy

Oprócz transportu kolejowego gmina posiada gęstą siatkę połączeń autobusowych i mikrobusowych. Połączenia lokalne obsługuje PKS Tarnów oraz liczni przewoźnicy prywatni. Natomiast połączenie dalekobieżne do Krakowa, Katowic i Gorlic wykonuje firma Veolia Transport Bieszczady.

Turystyka

Szlaki piesze

• Gromnik – Golanka – Nosalowa
• Lubinka – Wał – Gromnik – Sucha Góra – Bieśnik – Mogiła – Ruda Kameralna – Czchów
• Tarnów – Słona Góra – Pleśna – Wał – Siemiechów – Jamna – Bartkowa

Szlaki rowerowe

• Tarnów Mościce PKP – Pleśna – Tuchów – Gromnik – Ciężkowice
• Tarnów Rzędzin – Trzemesna – Łowczów – Brzozowa Górna – Jamna
• Gromnik – Golanka – Jodłówka Tuchowska Granica
• Gromnik Nadleśnictwo – Brzozowa Górna
• Wróblowice – Pogorzałki (przysiółek Siemiechowa)

Sołectwa

Brzozowa, Chojnik, Golanka, Gromnik, Polichty, Rzepiennik Marciszewski, Siemiechów.

Sąsiednie gminy

Ciężkowice, Pleśna, Rzepiennik Strzyżewski, Tuchów, Zakliczyn