Kowalowa (województwo małopolskie)

Kowalowa (dawn. Kowalowy) – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Ryglice, na Pogórzu Ciężkowickim.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Położenie

Wieś na północnym skraju Pogórza Karpackiego, na obszarze Pogórza Ciężkowickiego, nad potokiem Szwedka i jej dopływami (w południowej części) i częściowo dopływami potoku Wolanka (w północnej części). Od zachodu graniczy z Joninami, od północy z Wolą Lubecką i Lubczą, od wschodu z Jodłową (gmina Jodłowa), a od południa ze Swoszową (gmina Szerzyny). Wzniesienia występujące na terenie wsi to: Królówka (341 m n.p.m.), Gilowa Góra (508 m n.p.m.), Góra Berkówka (w północno-wschodniej części wsi). Kowalowa zajmuje powierzchnię 11,5 km².

Historia

Zmiany nazwy wsi:

• 1386 – Kowalewy
• od 1889 – czasem Kowalówka
• 1880 – Kowalowy
• XX w. – Kowalowa

Nazwa wsi patronimiczna, pochodzi prawdopodobnie od nazwiska właścicieli miejscowości w średniowieczu – Kowalewskich. Istnieje legenda, która mówi, że przejeżdżający tamtędy w drodze na Węgry bądź też w czasie polowania Kazimierz Wielki przybył do chłopskiej chaty, w której odbywało się wesele kowala. Mówi się też, że koń z zaprzęgu królewskiego zgubił podkowę i to było powodem jego wizyty u kowala. Ponoć Kazimierz Wielki, który przecież był "królem chłopów " zatańczył z małżonką kowala i w ten sposób dał nazwę całej miejscowości. (Nota bene – Kazimierz Wielki pochodził z miejscowości Kowal i legendy o jego odwiedzinach tych stron są znane w innych okolicznych miejscowościach, np. w Lubczy). Bardziej przekonuje fakt, że osada ta była początkowo zamieszkana w większości przez fornali kowalskich pracujących na potrzeby dworu. Po raz pierwszy Kowalowy poświadczone są w 1386 roku. W 1469 roku posiadają sołtysa i podzielone są na Górne i Dolne. Kowalowa jest wsią lokowaną na prawie niemieckim w XIV w. była własnością szlachecką. Właścicielem tej miejscowości był m.in. Stanisław Gładysz z Kowalowa h. Gryf, tenut Szymbark, dziedzic Gilowej (od 1477), Uścia, komornik ziemski biecki 1486, sędzia grodzki biecki, mąż Katarzyny Barczkowskiej córki Jakuba Barczkowskiego. Osią układu osadniczego był ciek wodny potoku Szwedka, a jej przedłużeniem w kierunku wschodnim ciąg głównej drogi prowadzącej z Tuchowa przez Kowalową do Jodłowej. Układ zabudowy miał charakter łańcuchówki. Na przełomie XIX/XX w. wykształciły się ciągi drożne łączące centrum wsi z sąsiednią Lubczą. Niedaleko głównej drogi, na wyniesieniu terenu położony jest kościół pw. Najświętszego Serca Marii Panny z końca XVII w., jest on otoczony pomnikowymi drzewami. W 1943 r. do Kowalowej został przeniesiony z pobliskich Ryglic i wtedy też powstała parafia licząca w 2007 roku około 900 parafian, z czego 80% jest praktykujących. W pobliżu kościoła znajdują się stawy hodowlane zasilane wodami Szwedki. W północnej części Kowalowej, przy drodze do Lubczy, położony jest cmentarz wojenny nr 168 z I wojny światowej założony w 1915 r. Cennymi zabytkami są kapliczki, figury i krzyże przydrożne, których kilka znajduje się na terenie wsi.

Wypoczynek i rekreacja

Wieś Kowalowa ma charakter górsko-wyżynny rozdzielona jest szeroką i częściowo zwężającą się doliną potoku Szwedka. W południowej części są dwa duże kompleksy leśne (świerki, jodły, buki): jeden zwarty drugi pocięty, wchodzące w skład Parku Krajobrazowego Pasma Brzanki zajmującego całą, południową górzystą część gminy Ryglice. W Kowalowej działa gospodastwo agroturystyczne oraz przebiega przez Kowalową zielony szlak rowerowy.

Przysiółki

• Łazy – przysiółek w północno-wschodniej części wsi przy drodze na Budaki w Lubczy
• Podlesie – przysiółek w południowo-zachodniej części wsi
• Chybie – przysiółek w południowo-wschodniej części wsi
• Pole – przysiółek w północnej części wsi
• Gilowa – przysiółek w południowo-wschodniej części wsi
• Wieś Górna- północno-wschodnia część wsi
• Wieś Dolna- północno-zachodnia część wsi

Kultura

• Zespół ludowy W Kuźni u Kowala – założony w 1986 r. między innymi przez Andrzeja Nalepkę, obecnego kierownika zespołu. Jest zespołem ludowym regionu krakowskiego z Kowalowej, gm. Ryglice. Istnienie i nazwa zespołu wiąże się z legendą o królu Kazimierzu Wielkim, który odwiedził jednego z kowali w Kowalowej. Zespół powstał w 1986 roku.

Współzałożycielem i kierownikiem zespołu jest Andrzej Nalepka. W skład zespołu wchodzi kapela ludowa i zespół śpiewaczy. Do zespołu dołączają także inne grupy np. kolędnicy, grupa wieńca dożynkowego. Zespół kultywuje starodawne obyczaje np. obrzęd dożynkowy, sobótkowy, kolędniczy. Posiada stroje krakowskie i instrumenty z tego regionu. Posługuje się lokalną gwarą.

Siedziba zespołu znajduje się w budynku remizy OSP w Kowalowej. Patronat nad zespołem sprawuje Ośrodek Kultury w Ryglicach.

Sołtysi

• Marek Janiga
• Halina Siwek – pełniła funkcje sołtysa w latach 1990-1994
• Czesław Wójcik – pełnił funkcje sołtysa w latach 1994-2007
• Sławomir Kita – sołtys w latach 2007-2011
• Czesław Wójcik

Zabytki

Zabytkowy kościół drewniany z 2 poł. XVII w. pod Wezwaniem Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny. Został on zbudowany w Ryglicach. W latach 1767-1772 przeszedł gruntowną renowację i przebudowę. W latach 1947-1949 został przeniesiony do Kowalowej i odbudowany w większości z nowych materiałów. Kościół jest jednonawowy, drewniany, konstrukcji zrębowej, szolowany, z marmurową zakrystią. Zwraca uwagę jego otoczenie i wyposażenie (portal, ambona, ołtarz, rzeźby). Są to dzieła sztuki z XVII i XIX w. (rej. zabytków A-126, B-77).

• Pozostałości krajobrazowego parku podworskiego z poł. XIX w. ze stawami
• Cmentarz wojenny nr 168 z I wojny światowej
• Kapliczka z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, murowana 1870, Kowalowa Dolna
• Kapliczka szafkowa z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, fundacja Jana Wiśniewskiego, drewniana, 1922, zwieszona na drzewie, Kowalowa Pole
• Kapliczka z rzeźbą Matki Boskiej z 1915 r. fundacji Zofii Czechowskiej, murowana 1910, Kowalowa Chybie
• Posąg Serca Najświętszej Panny Marii, fundacja właścicieli dworu, ok. 1840, kamienny, prymitywny, Kowalowa Dolna
• Krzyż z metalowym wizerunkiem Chrystusa, drewniany 1990, na mogile cholerycznej, Kowalowa Górna

Kalendarium

• początek XIV w. – domniemana lokacja wsi
• 1386 – po raz pierwszy w źródłach poświadczone Kowalewy (Kowalowa)
• XV w. – przez wieś prowadzi droga Tuchów-Uniszowa-Ryglice-Joniny do Jodłowej i doliny Wisłoki
• I poł. XV w.-1469 – część wsi w posiadaniu Oziembłowskich z rodu Sulimów, w dawnym powiecie sandomierskim
• 1469 – część wsi położona w powiecie pilzneńskim w ziemi sandomierskiej, druga w powiecie bieckim w ziemi krakowskiej. Miejscowość posiada sołtysa i dzieli się na Kowalewy Górne i Dolne. Oziembłowscy sprzedają wieś Stanisławowi z Szalowej, ten zaś odsprzedaje ją Stanisławowi Gładyszowi z Szymbarku.
• ost. ćw. XV-XVI w. – część wsi należy do rodziny Kowalowskich
• 1481 – we wsi poświadczony staw na rzece
• XVI w. – miejscowość dzieli się na Górną i Dolną i posiada sołtysa. Administracyjnie należy do powiatu bieckiego w ziemi krakowskiej. Część wsi w posiadaniu Wielopolskich.
• 1581 – miejscowość w parafii Ryglice
• poł. XIX w. – założenie parku przy dworze
• 1748 – wieś w parafii Ryglice
• 1875-1918 – w Kowalowej działa szkoła jednoklasowa
• 1880 – Kowalowa liczy 877 mieszkańców, na obszarze dworskim mieszka 78 osób. Właścicielami są Pieniążek i Michniewski
• 1915 – założenie cmentarza wojennego z I wojny światowej
• 1947 – przeniesienie do Kowalowej drewnianego kościoła z Ryglic zbudowanego w k. XVII w. Kościół otrzymuje wezwanie Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny.
• 1952 – utworzenie we wsi parafii wydzielonej z parafii w Ryglicach
• lata 50. XX w. – elektryfikacja wsi
• 1965 – wybudowanie nowej szkoły
• lata 90. XX w. – telefonizacja, gazyfikacja
• 2006 – 20-lecie Zespołu folklorystycznego W Kuźni u Kowala
• 2011 – 25-lecie Zespołu folklorystycznego W Kuźni u Kowala