Paleśnica

Paleśnica – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Zakliczyn.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Pierwsi osadnicy przybyli w rejon Paleśnicy w poszukiwaniu rud żelaza. Rudy te znaleziono w niedalekiej wsi Ruda Kameralna. Pierwotna nazwa wsi - Pałecznica pochodzi od drewnianej machiny, wprawiającej w ruch młoty, służące obróbce żelaza. Wieś Paleśnica znajduje się w dość obszernej kotlinie utworzonej przez erozyjną dolinę rzeczki Paleśnianki i jej dopływu Olszowianki w miejscu ich zetknięcia się. Tu właśnie średniowieczni wytapiacze żelaza wybrali stanowisko dla zakładu wodnego. Zbudowali tamę wodną w poprzek doliny (do dziś dnia zachowała się część owej tamy na prawym brzegu rzeki, jako wał ziemny o wysokości 3m i długości około 100m) oraz kuźnicę wodną, w której koła wodne wykonywały pracę poruszania miechów i dużych młotów kuziennych. Rudę żelazną przywożono niegdyś z Rudy Kameralnej do Paleśnicy, gdzie ją wytapiano w tzw. dymarkach i przekuwano na stal. Kuźnicę wodną nazwano PAŁECZNICĄ. Prawdopodobnie była to jakby młotownia wg. terminologi dzisiejszej, czyli drewniana machina wodna, która wprawiała w ruch szereg młotów kuziennych. Stąd wywodzi się pierwotna nazwa wsi. Dzisiejsza nazwa "PALEŚNICA" jest przeróbką pierwotnej nazwy "PAŁECZNICA" . Notka historyczna odnosi się do lokacji wsi na prawie niemieckim przez Kazimierza Wielkiego (1351 r.).Pozwala to przypuszczać, że wcześniej rozwinęła się tutaj dobrze prosperująca osada funkcjonująca przed rokiem 1351 wg prawa średzkiego (polskiego). Legenda donosi, iż w Paleśnicy zostały wykute miecze, którymi polscy żołnierze walczyli w Bitwie pod Grunwaldem. W czasach współczesnych miejscowość odgrywa istotną rolę w Gminie Zakliczyn, często postrzegana jest jako swoiste subcentrum Gminy. Tutaj zlokalizowane zostało jedno z dwóch funkcjonujących w Gminie Zakliczyn gimnazjów, działa też klub sportowy PKS Jedność Paleśnica .

Pierwszym kościołem w Paleśnicy był nieistniejący już kościół pw. św. Klemensa, patrona górników, stojący na miejscu dzisiejszego starego cmentarza. Kościół wraz ze szkołą parafialną był ufundowany przez króla Władysława Jagiełłę w roku 1397. Obecnie we wsi znajduje się mały klasycystyczny kościół pw. św. Justyny PM, ufundowała w 1806 r. dziedziczka dóbr melsztyńskich - hr. Justyna Lanckorońska. Początkowo w nawie głównej znajdował się obraz patronki, ale z czasem został zastąpiony wizerunkiem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. W kościele znajduje się marmurowa tablica, poświęcona pamięci Teodora Lanckorońskiego, syna fundatorki. W niedalekiej odległości od kościoła znajduje się stary cmentarz z kwaterą wojskową z I wojny światowej nr 295, a na skarpie między cmentarzem, a drogą i kościołem druga kwatera z tego okresu oznaczona numerem 296. W mogiłach pochowani są polegli podczas walk frontowych żołnierze armii rosyjskiej i austriackiej . Od sierpnia 2011 r. proboszczem w Parafii Paleśnica jest ks. dr Paweł Biel, a rezydentem ks. Adam Mokrzycki. W Paleśnicy mieszkał Stanisław Chrobak polski polityk, działacz opozycji antykomunistycznej w okresie PRL, senator I kadencji, wójt Gminy Zakliczyn, radny sejmiku województwa małopolskiego.

Bibliografia

• Andrzej Turek, "Gacków" bogactwo, Gość Niedzielny. Edycja tarnowska, 4 maja 2008.