Tuchów

Tuchów – miasto na południu Polski, w woj. małopolskim, w powiecie tarnowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Tuchów. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. tarnowskiego.

Według danych z 31 grudnia 2010 miasto liczy 6607 mieszkańców.

Historia

Miasto znane jest od początków XII wieku. Przywilej legata papieskiego Paschalisa II, przeprowadzającego legację w Polsce Idziego z Tuskulum z 1105 r. zawiera zapis o Tuchowie (Tucov) jako posiadłości benedyktynów z Tyńca. Nad rzeką Białą, na wzgórzu Lipie, na miejscu pogańskiej gontyny, za sprawą księcia, a późniejszego króla polskiego Bolesława Chrobrego przed 1015 r. wzniesiono kościół ku czci Matki Bożej Wniebowziętej (dokument potwierdzający istnienie owej parafii pochodzi dopiero z roku 1321). W związku z odkryciem (ok. 1315 r.) i eks­ploatacją soli ze wzgórza położonego w rejonie obecnych ulic: Daszyńskiego, Zielonej i Stromej Soli, na prośbę opata tynieckiego Bogusława, uzyskał Tuchów prawa miejskie 2 listopada 1340 roku, z nadania Kazimierza Wielkiego, z podniesieniem do rzędu miast łącznie z nadaniem prawa magdeburskiego i przywileju wtorkowych jarmarków. Otrzymał gród ten też herb: dwa skrzyżowane klucze z mieczem pośrodku, mitrą i literami: C.T.O.S.B., co oznacza Civitas Tuchoviensis Ordinis Sankti Benedicti, a to z kolei (Miasto Tuchów Zakonu Świętego Benedykta). W 1494 r. w czasie pożaru grodu kościół spłonął wraz z całą miejską zabudową. W XV w. na przeciwległym brzegu Białej zbudowano drugi kościół, do którego sprowadzono około 1620 roku namalowany przez Mistrza Ołtarza z Bodzentyna obraz Matki Bożej z inicjatywy ówczesnego proboszcza tuchowskiego o. Andrzeja Gołeckiego, który polecił umieścić w jego głównym ołtarzu określony jako łaskami słynący obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem „Tuchowskiej” – uznany w 1642 r. przez komisję biskupią jako cudowny.

Proboszcz tuchowski S. Pielsz w 1640 r. rozpoczął budowę murowanej świątyni, a zainicjował ją Stanisław Pieniążek – wojewoda sieradzki. Po nim prace kontynuował Jerzy Gryf–Leśniowski. Głównym fundatorem był Adam Gliński – chorąży sandomierski, który zakończył budowę świątyni. Kilkanaście lat później podczaszy bracławski Remigiusz Grocholski oraz Jan Szaniawski, dożywotni dzierżawca Lubaszowej i Siedlisk ufundowali dwie stojące do dziś po obu stronach nawy kaplice: św. Barbary i Antoniego.

Wojny polsko-kozackie i spustoszenia dokonane przez Szwedów i Siedmiogrodzian w latach 1655-1657 wpłynęły na upadek Tuchowa i utrudnienia w budowie kościoła (która trwała do 1683 r.). W 1789 roku w pożarze miasta kościół spłonął. Upadek miasta zaczął się w XVII wieku i spowodowany był głównie najazdami wojsk obcych, pożarami, epidemiami i I rozbiorem. Kolejny kościół wybudowano w latach 1791-1794 za sprawą proboszcza tuchowskiego Odo Kontentowicza. Benedyktyni opiekowali się tutejszym sanktuarium jeszcze po kasacie zakonu przez zaborcę – cesarza Józefa I w 1787 roku. Po śmierci ostatniego z nich w 1820 r. miejsce ich na dwadzieścia cztery lata zajęli jezuici.

W Tuchowie Celina Dębicka w latach 1842–1846 była uczestniczką ruchu niepodległościowego i brała udział w przygotowaniach do powstania skierowanego przeciwko zaborczym władzom austriackim. W dniach rzezi galicyjskiej 1846 roku w okolicznych dworach podburzeni przez zaborców chłopi dokonali krwawych napadów, np. na Floriana i Juliana Niemyskich w Karwodrzy.

Od 2 października 1893 r. znajduje się tu klasztor ojców redemptorystów oraz sanktuarium maryjne z cudownym obrazem.

W dniu 6 lutego 1898 roku powołano Koło Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”; na prezesa koła wybrano doktora Kazimierza Goyskiego, a na jego zastępcę Karola Berke, właściciela majątku w niedalekiej Karwodrzy. Tuchowski „Sokół” podjął aktywną działalność kulturalno-oświatową i patriotyczno-wychowawczą.

W okresie I wojny światowej w okolicach Tuchowa toczono ciężkie walki. Z tego czasu pozostało kilkanaście cmentarzy w okolicy miasta, np. z 20-21 XII 1914 r. i z 3-5 V 1915 r.

Rosjanie zajęli Tuchów na kilka miesięcy (od 11 listopada 1914 do 5 maja 1915 roku). W bitwie pod Łowczówkiem, położonym niedaleko, w gminie Pleśna, brała udział I Brygada Legionów, którą dowodził tu generał Kazimierz Sosnkowski. W wyniku toczonych w okolicy bitew miasto poniosło wiele strat.

W czasie II wojny światowej, w latach 1940-1945, Tuchów stał się ośrodkiem AK i tajnego nauczania w ramach szkoły ogólnokształcącej. Organizatorem był prof. dr Jan Sajdak (rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), który w styczniu 1945 r., po wyzwoleniu miasta spod okupacji hitlerowskiej, wspólnie z mgr. Janem Florkowskim założył Miejskie Gimnazjum i Liceum w Tuchowie, które od 1949 r. funkcjonowało jako Państwowa Szkoła Ogólnokształcąca stopnia licealnego.

25 maja 1996 r. Rada Miejska w Tuchowie na sesji inauguracyjnej "I Dni Tuchowa" przyjęła hejnał miasta skomponowany przez Tadeusza Goliszewskiego.

W 2008 biskup tarnowski Wiktor Skworc wydał specjalny komunikat odczytywany w kościołach diecezji zakazujący udziału wiernym wyznania rzymskokatolickiego w praktykach religijnych prowadzonych przez lefebrystów w ich własnej kaplicy w Tuchowie.

W Tuchowie znajduje się zakład produkcji znaków drogowych "WIMED"; przemysł drobny, głównie spożywczy (wyrób wędlin z przedwojennymi tradycjami), Mała Poligrafia.

Miasto za sprawą redemptorystów stało się najsłynniejszym miejscem pielgrzymkowym diecezji tarnowskiej. Co roku podczas trwającego od 1 do 9 lipca Wielkiego Odpustu do Tuchowa przybywa ok. 100 000 wiernych.

4 czerwca 2010 r. – Ogromna fala na rzece Białej spowodowana intensywnymi opadami zalała dużą część gminy i miasta. W Tuchowie pod wodą znalazły się zabudowania położone przy ulicach: Daszyńskiego, Zielonej, Kąpielowej, Podwale, Krótkiej, Długiej, Ryglickiej, Piotrkowskiego, Polnej, Kolejowej, Drelicharza, Stawarza, Młyńca. W nocy woda przepłynęła ulicą Chopina i Wróblewskiego zalewając sklep sieci Delikatesy Centrum. Uszkodzona była ul. Graniczna, Leśna (osuwisko). W nocy na skutek podmycia torów wykoleił się skład techniczny, którym jechało 6 osób. Zalana została oczyszczalnia ścieków w Tuchowie oraz ujęcie wody w Lubaszowej.

Warto zwiedzić

Średniowieczny układ urbanistyczny z rynkiem pośrodku i szereg zabytków:

• ratusz klasycystyczny z XIX w.,
• kościół św. Jakuba z 1794 r.,
• barokowy kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny z XVII w. z obrazem Matki Bożej Tuchowskiej z XVI w. oraz klasztor redemptorystów z 1893 r.,
• kilka domów mieszczańskich z XVIII-XIX w.

Położenie

Miasto i Gmina Tuchów położone są na terenie Pogórza Ciężkowicko-Rożnowskiego, nad rzeką Białą. Miasto Tuchów leży około 100 km od Krakowa i 80 km od granicy polsko-słowackiej. Znajduje się ono 220 m n.p.m.

Edukacja

• Wyższe Seminarium Duchowne Ojców Redemptorystów;
• Liceum Ogólnokształcące im. M. Kopernika;
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych;
• Informatyczne Centrum Edukacyjne;
• Przedszkole Publiczne;
• Społeczne Ognisko Muzyczne;
• Zespół Szkół w Tuchowie (Szkoła Podstawowa im. Stanisława Staszica i Publiczne Gimnazjum im. Kazimierza Wielkiego)

Media

Miasto posiada własne czasopismo Tuchowskie Wieści oraz internetową telewizję Tuchów TV. W Tuchowie mieści się także studio Radia Maryja i TV Trwam przy klasztorze redemptorystów. Codziennie za pośrednictwem Radia Maryja o 8:10 transmitowane są Godzinki oraz w każdą niedzielę o 17:30 Nieszpory z Sanktuarium Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny a w Wielkim Poście w każdą niedzielę nadawane są Gorzkie żale. Rozgłośnia transmituje także wybrane punkty z Wielkiego Odpustu Tuchowskiego, który każdego roku odbywa się w dniach od 1 do 10 lipca. Co jakiś czas relacje z różnego rodzaju mszy i nabożeństw z Tuchowa przeprowadza także TV Trwam.

Kościoły, klasztory, związki wyznaniowe i miejsca kultu religijnego

• Kościół rzymskoaktolicki (Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny wraz z klasztorem i Wyższym Seminarium Duchownym Redemptorystów, Kościół św. Jakuba należący do księży diecezjalnych)
• Klasztor sióstr służebniczek wraz z ochronką dla dzieci
• Klasztor sióstr józefitek, które prowadzą też przedszkole i hospicjum dla ludzi starszych i chorych
• Dróżki różańcowe przy sanktuarium ojców redemptorystów
• Cmentarz należący do Sanktuarium Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny wraz z cmentarzem wojennym na wzgórzu Furmaniec
• Cmentarz należący do Kościoła św. Jakuba
• Bractwo Kapłańskie Świętego Piusa X (lefebryści) z własną kaplicą pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
• Świadkowie Jehowy (zbór z własną Salą Królestwa)
• Cmentarz żydowski (zrujnowany w czasie okupacji hitlerowskiej)

Gmina Tuchów

Gmina Tuchów składa się z 12 sołectw: Buchcice, Burzyn, Dąbrówka Tuchowska, Jodłówka Tuchowska, Karwodrza, Lubaszowa, Łowczów, Meszna Opacka, Piotrkowice, Siedliska, Trzemesna, Zabłędza.

Współpraca międzynarodowa

• Pettenbach
• Detva
• Baranówka
• Saint-Jean-de-Braye
• Mikulov
• Martfű
• Tăuţii-Măgherăuş

Urodzeni w Tuchowie

• Mordechaj Ardon – izraelski artysta i malarz polskiego pochodzenia.
• Stanisław Burza – polski żużlowiec.
• Karolina Riemen – polska reprezentantka Skicrossu, uczestniczka Zimowych Igrzysk Olimpijskich 2010 w Vancouver.
• Wacław Wantuch – polski artysta fotografik, pisarz

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Tuchowie
• Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Tuchowie
• Kościół św. Jakuba w Tuchowie
• Ratusz w Tuchowie
• Redemptoryści