Grabie (powiat wielicki)

Grabie – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie wielickim, w gminie Wieliczka. Leży na prawym (południowym) brzegu Wisły, sąsiadując od zachodu z wsią Brzegi, od północy (granica na Wiśle) z Krakowem (Nowa Huta), od wschodu z Niepołomicami a od południa z wsią Węgrzce Wielkie.

Historia

Pierwsza wzmianka o Grabiu pochodzi z roku 1405 - znajduje się w dokumencie króla Władysława Jagiełły, który zezwolił na przeniesienie wsi na prawo niemieckie. Z pewnością wieś istniała już wcześniej i wchodziła w skład kompleksu dóbr Świebodziców-Gryfitów, którego centra znajdowały się w pobliskich Branicach i Ruszczy. Z tego rodu pochodził Wierzbięta z Branic, wymieniony jako właściciel wsi we wzmiankowanym dokumencie; był on protoplastą rodu Branickich, w którego rękach Grabie pozostawało przez kilka następnych stuleci. Z kolei po rozbiorach, przez cały XIX w. właścicielami Grabia byli przedstawiciele rodziny Badenich.

Sąsiedztwo Wisły powodowało, że wieś bardzo często nawiedzały powodzie. Z tego też powodu wieś była zamieszkana głównie przez najbiedniejszych chłopów oraz rybaków (możniejsi gospodarze nie osiedlali się wskutek dużego prawdopodobieństwa utraty gospodarstw i zbiorów). Dopiero stopniowe uregulowanie biegu Wisły (likwidacja licznych meandrów) w XIX i XX w. oraz budowa wałów przeciwpowodziowych spowodowały zmniejszenie tego zagrożenia ("wyprostowanie" biegu Wisły spowodowało też odcięcie przez rzekę od wsi jednego z jej przysiółków; przez pewien czas mieszkańcom Kępy służyła przeprawa promowa przez Wisłę, którą jednak zlikwidowano, a przysiółek włączono w granice Krakowa). Powodzie powodowały zmiany biegu Wisły, najprawdopodobniej w najwcześniejszych dziejach wieś Grabie znajdowały się na północnym, a nie południowym (jak dzisiaj) brzegu rzeki.

Wielkie wydarzenia dziejowe niekiedy dotykały Grabie bezpośrednio. Pewne szkody wieś poniosła podczas wojen napoleońskich w 1813 r. Podczas Wiosny Ludów przez Grabie maszerowały wojska rosyjskie interweniujące na Węgrzech – pozostawiły po sobie cholerę, której epidemia trwała kilka miesięcy. Podczas I wojny światowej do Grabia dotarły wojska rosyjskie podczas ofensywy w kierunku Krakowa (w listopadzie i grudniu 1914 r.) – wieś poniosła wówczas pewne straty, zarówno wskutek rozbojów żołnierzy (zarówno rosyjskich, jak i węgierskich), jak i ostrzału artyleryjskiego podczas walk.

Znacznie cięższa była dla wsi ponad pięcioletnia okupacja hitlerowska w czasie II wojnie światowej. Rekwizycje były codziennością, zdarzały się wywózki na roboty do Niemiec, a także morderstwa. Kilku mieszkańców wsi w 1941 r. wcielono do wojskowych taborów sanitarnych i wysłano na front wschodni. Pośród wydarzeń tego czasu wyróżnia się historia biednej rodziny Kępów, która w swoim gospodarstwie przez ponad dwa lata ukrywała żydowską rodzinę Heislerów (w 1992 r. sześcioro Kępów zostało uhonorowanych medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata). W pobliżu Grabia działały też oddziały partyzanckie Batalionów Chłopskich.

W 1898 r. w Grabiu powstała szkoła ludowa (dotąd istniała tylko szkółka parafialna), która w 1912 r. otrzymała nowy budynek. Został on zniszczony podczas II wojny światowej, a odbudowa trwała aż do lat 50. XX w. Zbudowanie po II wojnie światowej Huty im. Lenina spowodowało zmiany w strukturze zawodowej ludności. Wielu mieszkańców, dotąd w zdecydowanej większości rolników, podjęło pracę w hucie. W latach 50. XX w. przeprowadzono elektryfikację wsi, w późniejszym okresie doprowadzono także gaz. W 1984 r. wykonano asfaltową drogę do Grabia.

Kościół parafialny

W Grabiu znajduje się cenny, drewniany kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, pochodzący z połowy XVIII w. Parafia tutejsza istniała jednak już w średniowieczu, pierwsza świątynia w Grabiu powstała najprawdopodobniej w pierwszej połowie XV w. z fundacji Wierzbięty z Branic. Z tego kościoła pochodzi m.in. kamienna gotycka chrzcielnica oraz zachowany fragmentarycznie gotycki portal do zakrystii. Co najmniej od XVI w. działała przy kościele szkółka parafialna.

Istniejąca dzisiaj budowla została wzniesiona na nowym miejscu w latach 40. XVIII w. (od 1742 do 1747 r.) staraniem księży Jakuba Cichońskiego (miejscowego proboszcza) oraz Wawrzyńca Rempalskiego i Antoniego Krząnowskiego (dziekanów proszowickich). Konsekracji świątyni 14 września 1747 r. dokonał biskup krakowski Michał Kunicki. Kościółek kilkakrotnie był remontowany i nieznacznie przerabiany, m.in. po zniszczeniach z 1914 r. (kościół wówczas został zdewastowany i obrabowany).

Kościółek jest drewniany, salowy. Posiada chór muzyczny ponad głównym wejściem. Nie posiada wieży, jedynie sygnaturkę na dachu, obok kościoła znajduje się wolno stojąca drewniana dzwonnica. Wnętrze kościoła (w tym strop) zdobione jest polichromią, pierwotna została wykonana w 1754 r., obecna (wykorzystująca zapewne pozostałości starszej) w 1907 r. W ołtarzu głównym znajduje się uznawany za cudowny obraz Matki Bożej Grabskiej (pochodzący prawdopodobnie z XVII w.).

• 

  Kościół w Grabiu

• 

  Kościół w Grabiu

• 

  Kościół w Grabiu

• 

  Kościół w Grabiu

• 

  Dzwonnica przy kościele w Grabiu

• 

  Wnętrze kościoła - prawy ołtarz boczny

Znane postacie związane z Grabiem

W drugiej połowie XIX w. w Grabiu działał Maciej Szarek, jeden z pierwszych polskich poetów i pisarzy ludowych, mieszkający w sąsiednich Brzegach. Został on pochowany na tutejszym cmentarzu; jego imię nosi lokalna szkoła podstawowa.

Z Grabia pochodził także Jan Sendorek, oficer Legionów Piłsudskiego oraz dowódca 1 i 2 Pułku Lotniczego w okresie międzywojennym.

Grabie dziś

W Grabiu znajduje się Centrum Fatimy, należące do Samarytańskiego Ruchu Maryi "Jedność", kierowane przez ks. gen. Andrzeja Michałka (urodzonego w Grabiu), i obecnie budowane Miasteczko Osób Niepełnosprawnych, również będące własnością zakonu. Docelowo ma móc pomieścić 120 upośledzonych ruchowo osób, na potrzeby których będzie przeznaczony największy w Polsce budynek rehabilitacyjny, budynki gospodarcze oraz salę widowiskowo-teatralną. Ma również powstać dom seniora, planowany na 60-70 osób.

Klub piłkarski Wiślanka Grabie, powstały w latach 50. XX w. reprezentuje wieś w rozgrywkach klasy A, w grupie Wieliczka. Jego największym sukcesem były występy przez kilka sezonów w V lidze okręgowej. Najbardziej znanym piłkarzem występującym w klubie był Marcin Chmiest.

Źródła

• Wiesław Żyznowski : Brzegi i Grabie pod Niepołomicami. Historia, zwyczaje, pisarstwo, dzieje jednej rodziny. Siercza: Wiesław Żyznowski, 2007. ISBN 8392271610. 
• 114 spotkanie z cyklu "Wieliczka-Wieliczanie" z serii Wsie w Gminie Wieliczka (5): "Grabie". Jadwiga Duda (oprac.). Wieliczka: Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna, 2007, seria: Biblioteczka Wielicka. 59. 
• "Miasteczko księdza Michałka - artykuł z malopolskie.iap.pl