Gmina Pacyna

Gmina Pacyna to gmina wiejska w województwie mazowieckim, w powiecie gostynińskim. W latach 1975-1998 gmina położona była w województwie płockim.

Siedziba gminy to Pacyna.

Według danych z 30 czerwca 2004 gminę zamieszkiwało 4001 osób.

Gmina Pacyna przynależy do regionu o podstawowej funkcji rolniczej i w związku z tym w strukturze gospodarki dominuje gospodarka rolna reprezentowana przez rodzinne gospodarstwa indywidualne. Również działające na terenie gminy nieliczne zakłady pracy i przedsiębiorstwa ukierunkowane są najczęściej na obsługę lokalnego rynku.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002 gmina Pacyna ma obszar 90,85 km², w tym:

• użytki rolne: 84%
• użytki leśne: 7%

Gmina stanowi 14,76% powierzchni powiatu.

Obszar gminy Pacyna pod względem fizyczno-geograficznym przynależy do makroregionu Niziny Środkowomazowieckiej, mezoregionu Równiny Kutnowskiej. Charakterystyczną cechą tych obszarów jest łagodna rzeźba terenu powstała w wyniku środkowopolskiego zlodowacenia, kiedy panował klimat peryglacjalny. Występują tu elementy związane z działalnością akumulacyjną lodowców zwłaszcza ostatniego zlodowacenia bałtyckiego. Dominują jednostajne równiny oraz lekko faliste powierzchnie zdenudowanych wysoczyzn morenowych. Teren gminy położony jest na wysokości 88 – 115 m n.p.m. Szczególnie wyróżnia się silnie zdenudowana wysoczyzna morenowa obejmująca większą, płaską część obszaru gminy. Powierzchnia wysoczyzny jest wyniesiona od 90 do 115 m n.p.m. a spadki terenu nie przekraczają 5%. Urozmaiceniem monotonnej powierzchni wysoczyzny są dość liczne zagłębienia bezodpływowe i liczne formy dolinne. Największą z nich jest dolina rzeki Przysowy przebiegająca przez południową część obszaru gminy. Spadki na zboczach są bardzo łagodne i nie przekraczają 5%.

Ukształtowanie terenu i krajobraz stwarzają dogodne warunki dla rozwoju sieci osadniczej oraz sprzyjają gospodarce rolnej.

Gleby

Na zróżnicowanie typów i gatunków gleb na obszarze gminy Pacyna największy wpływ mają stosunki wodne. Na wysoczyźnie występują gleby bielicowe i brunatne oraz czarne ziemie, których udział jest stosunkowo wysoki. Spotykane są one przeważnie na niżej położonych terenach w sąsiedztwie dolin rzecznych. W samych dolinach i obniżeniach terenu zalegają gleby torfowe, torfowo-murszowe i murszowe.

Wskaźnik bonitacji gleb użytków rolnych wynosi w gminie Pacyna średnio 1,04. Najwyższy wskaźnik mają gleby miejscowości Radycza i Podczachy (1,18), najniższy w miejscowości Łuszczanówek (0,81).

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004:

Transport drogowy

Oś komunikacyjną gminy stanowi droga wojewódzka nr 583 relacji Sanniki – Żychlin. Ma ona największe znaczenie dla całego układu komunikacyjnego. Poprzez tę drogę pozostałe drogi włączone są do systemu komunikacyjnego kraju. Długość odcinka drogi wojewódzkiej na obszarze gminy wynosi 13,5 km.

Historia

Najstarsza pisana wzmianka o Pacynie pochodzi z 1430 r. i znajduje się w Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu. Pacyna w XVI w. była miastem. Prawa miejskie uzyskała 6 marca 1509 r. W 1519 r. miasto zniszczył pożar. W wyniku II rozbioru Polski Pacyna w 1792 r. znalazła się pod panowaniem pruskim. Zgodnie z nowym podziałem administracyjnym była położona w prowincji Prus Południowych w departamencie warszawskim. W listopadzie 1806 r. na ziemie powiatu gostynińskiego wkroczyły wojska napoleońskie. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego i kolejnych zmianach administracyjnych prefektem powiatu gostynińskiego został Teodor Dembowski - właściciel dóbr Pacyna. Po klęsce Napoleona w 1813 r. ziemie, na których znajdowała się Pacyna, zostały zajęte przez Rosjan. Pacyna znalazła się w granicach utworzonego w 1815 r. Królestwa Polskiego. W 1825 r. miejscowość liczyła 341 mieszkańców, zaś w roku 1885 Pacynę zamieszkiwały 462 osoby. W roku 1873 roku dobra Pacyny składały się z folwarków: Model, Kamionka, Lękowiec oraz wsi Pacyna. Siedzibą dóbr była Pacyna. W skład majątku wchodziły m.in.: gorzelnia, dwa wiatraki, cukrownia oraz złoża torfowe. Miejscowość w tym czasie przynależała do powiatu gostynińskiego, Sądu w Sannikach oraz poczty w Gąbinie. W okresie między powstaniem listopadowym a styczniowym majątek Pacyna należał do przodujących w Królestwie - słynął z hodowli bydła i koni. W październiku 1861 r. namiestnik Królestwa Polskiego hrabia Karol Lambert wprowadził nowy podział administracyjny. Pacyna znalazła się w granicach powiatu gostynińskiego, w okręgu kaliskim, guberni warszawskiej. W czasie trwania powstania styczniowego nie doszło do walk na terenie samej Pacyny. Źródła informują o walce pod wsią Słup 3 sierpnia 1863 r. Zginęło tam wówczas 17 powstańców, 9 wzięto do niewoli, a następnie powieszono we wsi Model. Druga potyczka miała miejsce we wsi Słomków. Podejrzani o sprzyjanie sprawie narodowej dziedzice byli poddawani przez władze cesarskie represjom, a ich majątki były palone. Z rozkazu władz rosyjskich spalono folwarki Słup i Malina położone w gminie Pacyna.

17 września 1939 r. do Pacyny wkroczyły wojska niemieckie. Część mieszkańców Pacyny wysiedlono z ich domów, a ich gospodarstwa przejęli osadnicy niemieccy. 20 listopada 1939 r. Pacyna została włączona do Rzeszy. 18 stycznia 1945 r. na teren gminy wkroczyły wojska Armii Czerwonej, które wyzwoliły mieszkańców Pacyny.

Zabytki

Na obszarze gminy Pacyna znajduje się kilka interesujących obiektów i zabytków kultury materialnej. Składają się na nie obiekty sakralne i zespoły pałacowe z parkami podworskimi. Do rejestru zabytków wpisano następujące obiekty:

• Zespół dworski wraz z zespołem parkowym w Czarnowie. Dwór murowany z 1822 r. Park z I połowy XIX w.
• Gotycko-renesansowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Stanisława w Luszynie (1595 r.), wielokrotnie restaurowany.
• Klasycystyczny zespół pałacowy w Luszynie, w którego skład wchodzi: Murowany pałac z końca XVIII w., rozbudowany w I połowie XIX wieku, remontowany w 1909 r. i latach 70 XX w. Kordegarda murowana z II połowy XIX w. Murowana brama wjazdowa z połowy XIX w. Park z początku XIX w. przekomponowany ok. 1909 r.
• Ruiny zespołu dworskiego w Modelu. Dwór murowany z 1825 r., gruntownie remontowany w 1975 r. zniszczony w pożarze w 1989 r. Zabytkowy park dworski z I połowy XIX w. o powierzchni 4,5 ha.
• Neorenesansowy zespół pałacowy w Skrzeszewach. Pałac murowany z XIX w. Brama w ogrodzeniu murowana z II połowy XIX w. Zabytkowy park dworski z połowy XIX w. o powierzchni 2,6 ha.

Sąsiednie gminy

Gąbin, Kiernozia, Oporów, Sanniki, Szczawin Kościelny, Żychlin