Warka

Warka – miasto w woj. mazowieckim, w powiecie grójeckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Warka. Położona jest nad Pilicą. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. radomskiego.

Według danych z 31 grudnia 2010 miasto miało 11435 (miasto i gmina 18 831) mieszkańców, w tym: 5571 mężczyzn i 5864 kobiet.

Demografia

Historia

Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z XIII wieku. Warka otrzymała prawa miejskie między 1284 a 1321, ponieważ w 1321 Książę Trojden I, potwierdził już fakt istnienia miasta Warka. Miasto rozwijało się głównie jako ośrodek produkcji piwa oraz dzięki handlowi.

W 1478 roku, Książę mazowiecki Bolesław V, nadał Warce przywilej zastrzegający wyłączność dostaw tamtejszego piwa na swój dwór i sprzedaży w piwnicy warszawskiego ratusza. Przywilej ten został potwierdzony przez księcia w roku 1483. XVI wiek to okres dalszego rozkwitu miasta. O wysokim rozwoju piwowarstwa w Warce świadczy liczba piwowarów wykazana w lustracji dóbr królewskich. Wynika z niej, że w roku 1577, w Warce zamieszkiwało 30 piwowarów. Dla porównania, w znacznie większej Warszawie, było w tym czasie 38 mistrzów piwowarskich. Warka była wówczas drugim co do wielkości ośrodkiem piwowarskim w Księstwie Mazowieckim, a warzone tam piwo doceniane było m.in. przez takie osobistości ówczesnej Europy jak papież Klemens VIII .

Warka była miastem niegdyś bardzo rozległym i zamożnym – czego dowodem jest choćby to, że rynek dawnego miasta znajdował się tam, gdzie się dziś znajduje cmentarz grzebalny, zwany 'starym'. Znajdował się tam niegdyś kościół św. Anny. Miasto miało niegdyś kilka kościołów (Farny, O.O. Dominikanów, św. Barbary, św. Anny, św. Leonarda, Świętego Ducha i O.O. Franciszkanów.) Istnieje podanie, jakoby ongi przed wiekami księżna warszawska pisała do ks. Wareckiej: „ Kiedyż to nasza Warszawa będzie tak wielką, jak Warka?” ¹

W czasie potopu szwedzkiego, regimentarz Stefan Czarniecki pobił w 1656 w bitwie pod Warką wojska szwedzkie.

Od 1795 miasto w zaborze pruskim. W latach 1807-1815, Warka leżała w Księstwie Warszawskim, potem w Królestwie Polskim. W czasie II wojny światowej miasto zostało prawie doszczętnie zniszczone w wyniku działań na przyczółku warecko-magnuszewskim. Nad Warką swój pierwszy lot bojowy odbył pułk lotnictwa myśliwskiego Warszawa stworzony przy armii polskiej na wschodzie.

Nazwa miasta

Pierwsze źródła historyczne podają nazwę Varca w 1231, w 1508 pojawia się już współczesna forma Warka. Geneza nazwy miasta nie jest jednak jednoznacznie ustalona, a wyróżnia się dwie hipotezy. Według pierwszej nazwa miasta powstała od przedrostka war i przypuszczalnie określała miejsce wirów rzecznych. Miasto od wieków słynęło z warzenia piwa, stąd inna teoria głosi, że nazwa Warka pochodzi od słowa „warzyć” (kipieć, kotłować się), co odpowiada jednemu z procesów produkcji piwa. Warka to także piwowarska jednostka miary oznaczająca porcję piwa uzyskanego z jednego warzenia. Funkcjonował również gwarowy rzeczownik war(ka) = ‘warzenie, gotowanie’.

Tradycje piwowarskie

Tradycje piwowarskie w Warce sięgają piętnastego stulecia. Już wtedy na terenie dzisiejszego miasta Warka produkowany był napój alkoholowy na bazie jęczmienia. W roku 1478 miasto otrzymało od Księcia Mazowieckiego, Bolesława V, przywilej zastrzegający wyłączność dostaw tamtejszego piwa na swój dwór i sprzedaży w piwnicy warszawskiego ratusza. Kroniki historyczne wskazują, że w XVI wieku na terenie miasta piwowarstwem zajmowało się aż 30 piwowarów, podczas gdy w dużo większej Warszawie liczba piwowarów wynosiła 38.

Przekazy historyczne, legendy i utwory literackie potwierdzają fakt, iż piwo z Warki, które ceniono za smak, klarowność i kolor gościło na stołach całego kraju podczas najważniejszych uczt i biesiad. Książę mazowiecki Bolesław V w dowód uznania nadał przywilej zastrzegający wyłączność dostawy wareckiego piwa na swój dwór (1483). Na początku XVII wieku, Jędrzej Święcicki, geograf i historyk Mazowsza, pisał, że „Pomyślność Warki stała przede wszystkim piwem…”

Turystyka i zabytki

• kościół parafialny św. Mikołaja z lat 1603-61 w stylu barokowym
• kościół Matki Boskiej Szkaplerznej z lat 1652-1746 (dawniej franciszkanów) w stylu barokowym. Projekt Antonio Solari.
  • barokowe ołtarze i rokokowa ambona.
  • miejsce pochówku książąt mazowieckich Trojdena I i Konrada II czerskiego i księżnej Danuty Anny, żony Janusza I, których szczątki przeniesiono do kościoła w 1859 ze zniszczonego kościoła Dominikanów. Tablica nagrobna fundacji płk Piotra Wysockiego. W „Topografia czyli opis Mazowsza” Jędrzeja Święcickiego, wydanej w 1634 r, napisał „Zaraz opodal widać miasto Warkę szeroko rozbudowane .....sześć kościołów, i siódmy bardzo wspaniały z klasztorem ks. dominikanów, w którym znajdują się godne widzenia grobowce Trojdena, Ziemowita, książąt mazowieckich, oraz Anny, siostry Witolda”.
• ratusz z 1821 r. w stylu klasycystycznym
• Dworek szlachecki z XIX wieku (ul. Długa)
• na cmentarzu grób płk Piotra Wysockiego
• pomnik – miejsce po domu "na wójtostwie", gdzie mieszkał (od 1857) i zmarł (1875) płk. Piotr Wysocki (dom Piotra Wysockiego spłonął w 1939 r.)
• stanowisko archeologiczne w Starej Warce (5 km od miasta)
• w dzielnicy Winiary pałac Pułaskich z końca XVII wieku, a w nim Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego (pamiątki po Pułaskim, udział Polaków w walkach o niepodległość Stanów Zjednoczonych)
  • park wokół pałacu
  • pomnik Kazimierza Pułaskiego
• pomnik powstańców 1863 na Błoniach, upamiętniający egzekucję płk Władysława Kononowicza i dwóch jego adiutantów, dokonaną przez Rosjan 2 czerwca 1863.
• pomnik pomordowanych na Wschodzie- Krzyże Katyńskie.
• ohel cadyka Izaaka Kalisza niedaleko mostu kolejowego posadowiony na przedwojennym kirkucie
• armata z września 1939 r. wydobyta przez jednego z rolników. Została odnowiona (ale zachowano np. ślady po pociskach). Można ją zobaczyć przy strzelnicy Klubu Oficerów Rezerwy (obok stadionu KS Warka).

Piękne tereny do pieszych wędrówek, miasto przylega do Puszczy Stromeckiej, która jest bardzo bogata w grzyby. Można w niej też odnaleźć pozostałości po działaniach z okresu II wojny światowej (okopy, transzeje etc). Miasto słynie z produkowanego w browarach "Warka" piwa, choć na jego terenie funkcjonuje również bardzo nowoczesna winiarnia. Miasto położone nad Pilicą, która w ostatnich latach stała się jedną z czystszych rzek w Polsce.

Zabytki (wg. rejestru zabytków KOBiDZ)

na listę zabytków wpisane są obiekty:

Warka

• kościół par. pw. św. Mikołaja, XIV-XVII, XX, nr rej.: 487/A/62 z 23.03.1962 oraz 177/A z 15.10.1982
• zespół klasztorny franciszkanów, XVII/XVIII, nr rej.: 117/A/58 z 20.05.1958 oraz 178/A z 15.10.1982:
  • kościół pw. MB Szkaplerznej
  • dzwonnica
  • klasztor
• ratusz, 1 poł. XIX, nr rej.: 488/A/62 z 23.03.1962 oraz 202/A z 14.04.1983
• dom, ul. Długa 5, pocz. XIX, nr rej.: 1174/A/75 z 22.05.1975 oraz 203/A z 14.04.1983

Warka – Winiary

• zespół pałacowy, XIX, nr rej.: 215/A/83 z 6.06.1983 oraz z 1.10.1997:
  • pałac (dec. dwór)
  • park

Legendy

Santa Piva Di Warka

Z piwem Warka związana jest legenda dotycząca nuncjusza papieskiego Hipolita Aldobrandiniego, późniejszego papieża Klemensa VIII. Przebywając w Polsce bardzo zasmakował w wareckim piwie. Twierdził iż, „było wyborne, szczypiące, z koloru i smaku do wina podobne”. Po powrocie do Rzymu poważnie zachorował. Gdy na łożu boleści wyszeptał "...sancta piva di Polonia... sancta biera di Warka...", obecni przy nim duchowni, sądząc, że chodzi o jakąś nieznaną świętą, zaczęli się modlić: "Santa Piva ora pro nobis" ("Święta Pivo, módl się za nami"). Chory, słysząc to, wybuchnął śmiechem. W rezultacie wrzód, z powodu którego cierpiał, pękł i Aldobrandini zaczął zdrowieć.

Nieistniejący kościół

Niegdyś w Warce za czasów jej świetności było aż siedem kościołów. Większość jednak zniknęła bez śladu. Z jednym z nich wiąże się osobliwa legenda, przekazywana w Warce z pokolenia na pokolenie. Świątynia ta miała stać nad Pilicą w miejscu tzw. jeziora dominikańskiego. Z niewiadomych przyczyn zapadła się pod ziemię i do dziś w dni wydarzeń dziejowych z głębi wód jeziora wydobywają się ponoć dźwięki dzwonów.

Komunikacja

Drogi

Przez miasto przebiegają drogi wojewódzkie:

• 730 Grójec – Warka – Głowaczów
• 731 Białobrzegi – Warka – Potycz
• 736 Warka – Magnuszew

W ciągu drogi wojewódzkiej 730 na terenie miasta, znajduje się most drogowy na rzece Pilicy o konstrukcji belkowej, stalowej zespoloną z płytą żelbetową. Nosi imię hetmana Stefana Czarnieckiego. Ma 152 metry długości.

Kolej

Miasto leży na trasie linii kolejowej nr 8 Warszawa Zachodnia – Kraków Główny, wybudowanej w 1934 roku. Połączenia ze stacji obsługiwane są przez Koleje Mazowieckie oraz Intercity. Każdej doby przez Warkę przejeżdża, badź zaczyna tutaj swój bieg 26 pociągów Kolei Mazowieckich w kierunku Warszawy i 23 pociągi do Radomia. Na stacji zatrzymują się również pociągi TLK. Linia eksploatowana jest również przez pociągi towarowe. Funkcjonuje bocznica do browaru. W mieście znajduje się most kolejowy nad rzeką Pilicą, który w pierwotnym założeniu miał być dwutorową przeprawą, o czym świadczy konstrukcja przęseł.

Organizacje charytatywne i działalność dobroczynna

• Internetowy Charytatywny Vortal Pomocy Dzieci Dzieciom "Pomocna – Dłoń"
• Stowarzyszenie Na Rzecz Dzieci i Osób Niepełnosprawnych „Tęcza”

Sport i turystyka

• KS PUŁASKI WARKA - koszykówka mężczyzn II liga
• WTS Warka - siatkówka mężczyzn III liga
• KS Warka, założony w 1923 roku – piłka nożna IV liga
• STER Warka
• Klub Kajakowy "KOREK"
• Stadnina "Sielanka"
• Kemping Sielanka nad Pilicą****

Osoby związane z Warką

• Kazimierz Pułaski (1745-1779), wybitny dowódca, przywódca i marszałek w Konfederacji Barskiej, generał w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych, bohater polsko-amerykański
• Adam Jarzębski (zm. 1649), kompozytor i poeta;
• Izaak Kalisz (1779-1848), cadyk, założyciel chasydzkiej dynastii cadyków wareckich
• Władysław Kononowicz (1820-1863) dowódca w powstaniu styczniowym, rozstrzelany przez Rosjan w Warce
• Piotr Wysocki (1797 – 1875), pułkownik, przywódca spisku oficerów i podchorążych, który doprowadził do wybuchu powstania listopadowego w 1830 roku – Warka-Winiary jest miejscem jego urodzin (1797), a pochowany jest na wareckim cmentarzu.
• Zygmunt Ledóchowski, ur. 1898 w Warce, zm. 1965 w Gdańsku, polski chemik, nauczyciel akademicki, żołnierz Armii Krajowej, pochowany na cmentarzu parafialnym w Warce.
• Władysław Matlakowski, ur.1850 w Warce, zm. 1895 w Zbijewie, lekarz, pisarz, uczony.
• Mikołaj Zieleński, ur. ok. 1550 w Warce, zm. ok. 1616, organista i kapelmistrz na dworze prymasa Polski Wojciecha Baranowskiego w Łowiczu

Honorowi Obywatele Warki

• Czesław Bogusiewicz – 1973,
• Edward Hromy – 1973,
• Kazimierz Gotówko -1973,
• Stefan Lazar – 1973,
• Jan Okulicz – 1973,
• Mieczysław Podgórski – 1973,
• Konstanty Semkow – 1973,
• Borys Jelisow – 1979,
• Medar Konieczny – ?,
• Wacław Król – ?,
• Ryszrad Grudman – ?,
• Witold Łokuciewski – 1989,
• Stanisław Skalski – 1989,

Powyżej wymienieni Honorowi Obywatele Warki, to piloci walczący w polskim lotnictwie w czasie II wojny światowej. Honorowe Obywatelstwo Warki otrzymał również w 1984 r. 1 Pułk Lotnictwa Mysliwskiego "Warszawa".

• Władysław Janus – 1973,
• Kazimierz Kozłowski – ?,
• Stanisław Marcinowski – ?,
• Stanisław Marciniak – 1984,
• Aleksander Gajewski – 1992,
• Zdzisław Lejman – 1996,
• Sławomir Susik – 1996,
• Dariusz Kossakowski – 2003,
• Władysław Gwardys – 2003,
• Tadeusz Kulawik – 2006.

Honorowe Obywatelstwo Warki otrzymała również w 1984 r. Załoga statku m/s Warka i Załoga statku m/s Kazimierz Pułaski.