Garbatka-Letnisko

Garbatka-Letnisko – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w gminie Garbatka-Letnisko.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego, zaś przed 1975 r. do woj. kieleckiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Garbatka-Letnisko.

Historia

Na obszarze obecnej Garbatki Letnisko do XV wieku. istniały dwie miejscowości: sama Garbatka oraz Rambertów (różnie pisana: Rembiertów, Rambertów, Rembertów). O tej drugiej miejscowości wspomina przywilej jaki wydał książę Bolesław Wstydliwy klasztorowi sieciechowskiemu sieciechowskiemu w 1252 r.

Pierwsza wzmianka o samej Garbatce w źródłach pisanych pochodzi z roku 1449. Jednak najważniejsze wzmianki występują w "Liberum beneficjorum" III 267 Jana Długosza, w dokumentach z lat 1497 i 1542 oraz radomskich księgach ziemskich z połowy XV wieku. W wieku tym Garbatka należała do rodziny Szlizów pieczętujących się herbem Awdaniec, a na przełomie XV i XVI wieku przeszła w posiadanie rodu Kochanowskich. W XVI wieku obie miejscowości Rambertów oraz Garbatka zostały połączone.

W 1787 r. Garbatka liczyła 253 mieszkańców, w 1881 r. 715 mieszkańców i 101 domów.

W latach 1795-1809 Garbatka znajduje się pod zaborze austriackim, z kolei w latach 1815-1915 w zaborze rosyjskim.

W XIX wieku wieś należała do majoratu kozienickiego, którym władał gen. Iwan Dehn.

W Garbatce w tym okresie mieszkał August Wilkoński (pisarz, demokrata i uczestnik powstania listopadowego), który razem z żoną Pauliną z Lauczów Wilkońską (pamiętnikarką) dzierżawił miejscowy folwark.

Na początku wieku XX Garbatkę zamieszkiwało już 1331 osób a w roku 1930 - 2000. W momencie wybuchu II wojny światowej miejscowość liczyła ponad 3500 mieszkańców. Rozwój miejscowości w końcu XIX i na początku XX wieku był spowodowany budową kolei (1885 r.) łączącej Zagłębie Dąbrowskie z Dęblinem. Już wówczas dzięki dogodnemu dojazdowi i niewielkiej odległości od Radomia w Garbatce zaczęły powstawać domy wypoczynkowe i letniskowe. Jeden z takich domów (1890 r.) wybudował Antonis Jani, w sumie otworzył 4 takie pensjonaty oraz sklep, a następnie zaczął Garbatkę intensywnie reklamować jako miejscowość uzdrowiskową, co udało mu się znakomicie. Najpierw lekarze i ich pacjenci, a później i zwykli mieszkańcy Radomia, Dęblina oraz innych miast zaczęli tu spędzać wolny czas. Po kilku latach jednak Jani zrezygnował z prowadzenia pensjonatu i po sprzedaniu majątku założył fabrykę wyrobów cementowych. Po następnych kilku latach i ten interes sprzedał a sam wyjechał w głąb Rosji i tam zmarł.

Najświetniejsze lata w historii Garbatki to okres międzywojenny. W tym czasie zasłynęła jako kurort letniskowy. Odwiedzały ją rzesze turystów, szczególnie z Radomia, Lublina i Warszawy. Liczba domów do wynajęcia wzrosła do 400. Zabudowania powstawały po obu stronach linii kolejowej. Dzięki leczniczym walorom tutejszego powietrza, wiele osób diametralnie zmieniło swoje życie. W roku 1921 Garbatka liczyła już 1739 mieszkańców, co świadczy o prężnym rozwoju miejscowości.

Ważnym momentem w gospodarczo-ekonomicznej historii Garbatki jest utworzenie w 1923 r. "Nadleśnictwa Garbatka". W okresie międzywojennym na obszarze Puszczy Kozienickiej rozwinął się przemysł drzewny. W tym czasie w Garbatce znajdował się już tartak trzytraktowy o mocy przetarcia 15 tys. m² razem ze stolarnią mebli. Wpłynęło to na rozwój przemysłu chemicznego (destylarnia żywicy).

Na początku lat 20. XX w. przebudowano spichlerz zbożowy na kaplicę, do której w 1926 r. dobudowano prezbiterium, a w trzy lata później kruchtę. W roku 1926 powstał też miejscowy Komitet Budowy Kościoła. Przez następne 3 lata, wspólnym trudem wszystkich mieszkańców udało się zbudować pierwszy, prowizoryczny kościół. Parafia Garbatka została erygowana w 1932 r. Otrzymała ona imię Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Pierwszym proboszczem został ks. Wincenty Wojtaśkiewicz, który zginął podczas II wojny w Oświęcimiu.

W latach 1942-1945 – w Garbatce mieszkał profesor Leszek Kołakowski, który od 2000 roku był Honorowym Członkiem Stowarzyszenia Przyjaciół Garbatki. W Garbatce-Letnisko urodził się pianista jazzowy Andrzej Jagodziński i Krzysztof Kumor – aktor i prezes ZASP.

Współcześnie Garbatkę-Letnisko zamieszkuje około 3400 osób.

Honorowymi Obywatelami Gminy Garbatka - Letnisko są: Władysław Molenda "Grab", Jan Paweł II, z inicjatywy Stowarzyszenia Przyjaciół Garbatki - Leszek Kołakowski i Andrzej Jagodziński - oraz ks. prałat Stanisław Mnich.

Oświata

• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych
• Zespół Szkół Samorządowych

Bibliografia

• Śmietanka Ryszard. Szkice z Dziejów Garbatki. Garbatka Letnisko 1992
• Traczyk Stanisław Alfred. Pionki i Okolice, Przewodnik Historyczno-Krajoznawczy. Pionki 1995. ISBN 83-904149-0-2

Zobacz też

• Garbatka Długa
• Garbatka-Dziewiątka
• Garbatka-Zbyczyn
• Bąkowiec