Łosice

Łosice (starorus. Лoсичы, Łósiczy) – miasto w woj. mazowieckim, nad rzeką Toczną, siedziba powiatu łosickiego i gminy miejsko-wiejskiej Łosice. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa bialskopodlaskiego.

Według danych z 30 czerwca 2009 miasto miało 7207 mieszkańców.

Położenie

Na Południowym Podlasiu, we wschodniej części Wysoczyzny Siedleckiej, 30 km na wschód od Siedlec i około 120 km na wschód od Warszawy, około 35 km na zachód od Białej Podlaskiej, około 60 km od przejścia granicznego w Terespolu i Kukurykach. Miasto jest położone na terasie pradolinnym rzeki Toczny (lewego dopływu Bugu o dł. 35 km.), 165 m n.p.m. na Wysoczyźnie Siedleckiej. Część wschodnią miasta otaczają pasma moreny, zbudowane z warstwowych piasków i żwirów. Okolice Łosic otaczają wzgórza kemowe.

Historia

Pierwsze wzmianki o Łosicach pochodzą z 1264. Ok. 6 km na pn.-wsch. od dzisiejszych Łosic, wśród dawnych bagien znajduje się grodzisko w Dzięciołach, datowane na XI-XII w. Grodzisko ma kształt kulisty o średnicy 256 m. Oprócz grodziska w Dzięciołach (zwanego „okopy”), grodziska średniowieczne znajdują się w Klimach, Ostromęczynie, Chłopkowie, Huszlewie i Walimie. Prawdopodobnie osada z Dzięciołów została przeniesiona w inne miejsce, na teren obecnych Łosic, umożliwiające regularne rozplanowanie miasta i dogodny dojazd z różnych stron. Łosice leżą na terenie, gdzie w średniowieczu zetknęły się 2 elementy etniczno-kulturowe: mazowiecki i ruski. Obszar Łosic zajmowały w XIII w. osady ruskie. W XV w. w rejonie Łosic znajdowały się wsie drobnej szlachty mazowieckiej. W 1505 król Polski Aleksander Jagiellończyk w Radomiu przenosi miasto Łosice z prawa ruskiego na prawo magdeburskie. Sądownictwo nad mieszczanami miał sprawować wójt, a sprawami miejskimi mieli zarządzać burmistrz i rajcy. Przywilej zezwalał na budowę ratusza, wagi, postrzygalni sukna, urządzanie targu cotygodniowego i czterech jarmarków rocznie. 4 jarmarki odbywały się w dniach 24 czerwca (Jana Chrzciciela), 13 lipca (św. Małgorzaty), 15 sierpnia (Wniebowzięcie NMP) i 29 września (św. Michała), sobota zaś była dniem targowym. W Łosicach istniały wówczas dwie cerkwie prawosławne – pw. św. Preczystej (Matki Boskiej) i św. Michała. 1511 erygowano w mieście parafię katolicką. Dzierżawa łosicka należała do starostwa w Mielniku, później była oddzielnym starostwem. W jego skład weszły miasto Łosice oraz 8 wsi: Koronica, Rudka, Szpaki, Szydłówka, Olszanka, Prochenki, Łepki i Korczówka, a parafia łosicka składała się z 10 wsi ziemiańskich. Na mocy specjalnego przywileju Władysława IV miasto posiadało prawo sprzedaży trunków w całym kraju. W kwietniu 1657 doszło do koncentracji polskich sił wojskowych oraz pospolitego ruszenia pod Łosicami. Spotkały się dywizje Czarnieckiego, Lubomirskiego i grupa litewska Sapiehy. Musieli oni walczyć nie tylko ze Szwedami, ale również z księciem siedmiogrodzkim, który miał nadzieję na uzyskanie korony polskiej. Ich liczbę można oceniać na 25 tys. regularnych żołnierzy. Wobec braku piechoty zdecydowano o odwrocie w kierunku Brześcia, zaś Czarniecki został wezwany przez króla Jana Kazimierza do Dankowa. Pod koniec XVII w. zaczęli w Łosicach osiadać Żydzi. Stanowili oni dla mieszczan konkurencję. W okresie Księstwa Warszawskiego awansowały do rangi miasta powiatowego. Pełniły tę funkcję w okresie Królestwa Polskiego. Łosiczanie wzięli liczny udział w powstaniu listopadowym i powstaniu styczniowym. Miasto utraciło prawa miejskie w 1869, a odzyskało w 1915. Prawa miejskie Łosic na przestrzeni wieków były potwierdzane 17 razy przez 12 królów polskich. W 1892 Łosice nawiedził duży pożar.

W 1905 Łosice znajdowały się w powiecie konstantynowskim. W Łosicach wtedy odbyły się antyrządowe demonstracje młodzieży, a także wybuchły walki chłopskie o wprowadzenie języka polskiego do administracji gminnej oraz strajki robotników rolnych. Po rewolucji 1905 i ukazie tolerancyjnym wybudowano w Łosicach nowy kościół katolicki.

W czasie I wojny światowej Łosice i okolice były obszarem okupacji niemieckiej. Nie weszły jednak w skład jenerał-gubernatorstwa warszawskiego, tylko miały być przedmiotem ewentualnych przetargów na wypadek utworzenia w przyszłości pro-niemieckiego państwa ukraińskiego i były pod zarządem niemieckiej komendy etapów Ober-Ost.

W 1939 Łosice miały 5730 mieszkańców, z czego 48% stanowili Żydzi.

Łosice i ich najbliższe okolice w latach II wojny światowej były bazą działania ruchu oporu i widownią wielu akcji zbrojnych. W rejonie miasta walczył oddział 34 pułku piechoty pod dowództwem mjr. Stefana Wyrzykowskiego ps. Zenon. Łosice zostały wyzwolone przez Armię Radziecką 6 sierpnia 1944, lecz jeszcze do 1950 trwał okres powojennego niepokoju. Oddziały zbrojne Narodowych Sił Zbrojnych w styczniu 1945 opanowały Łosice. Podziemie zamordowało burmistrza miasta – członka PPR – J. Pietruczuka i jego córkę. Ponadto do aktywnego Podziemia zaliczano Ruch Oporu AK, Delegaturę Sił Zbrojnych i Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość. W 1956 Łosice ponownie zostają siedzibą powiatu w województwie warszawskim. W latach 1975-1998 były miastem-gminą w województwie bialskopodlaskim, a od 1 stycznia 1999 zostały siedzibą powiatu w województwie mazowieckim.

Przynależność administracyjno-polityczna Łosic:

• do roku 1018 – Ruś Kijowska;
• 1018 – Bolesław Chrobry najeżdża tereny dzisiejszych Łosic;
• 1090 – Księstwo włodzimierskie;
• 1194 – włączone do Państwa Polskiego;
• 1230 – za Henryka śląskiego w państwie Piastów Mazowieckich;
• 1250 – Księstwo Halicko-Włodzimierskie;
• 1333-1520 – Wielkie Księstwo Litewskie;
• 1520-1569 – Wielkie Księstwo Litewskie, województwo podlaskie;
• 1569-1795 – Korona Polska, województwo podlaskie;
• 1795-1809 – zabór austriacki;
• 1809-1815 – Księstwo Warszawskie, departament siedlecki, Łosice – stolicą powiatu;
• 1816-1837 – Królestwo Polskie, województwo podlaskie, obwód bialski, powiat łosicki;
• 1837-1842 – Królestwo Polskie, gubernia siedlecka, powiat łosicki;
• 1842-1845 – Królestwo Polskie, gubernia siedlecka, powiat bialski, okręg łosicki;
• 1845-1866 – Królestwo Polskie, gubernia lubelska;
• 1867-1912 – Królestwo Polskie, gubernia siedlecka, powiat konstantynowski;
• 1912-1914 – Królestwo Polskie, gubernia chełmska, powiat konstantynowski;
• 1914-1918 – pod zarządem komendy Ober-Ost;
• 1918-1932 – Polska, województwo lubelskie, powiat konstantynowski;
• 1932-1939 – Polska, województwo lubelskie, powiat siedlecki;
• 1939-1944 – Generalne Gubernatorstwo, dystrykt warszawski;
• 1944-1949 – Polska, województwo lubelskie, powiat siedlecki;
• 1949-1956 – Polska, województwo warszawskie, powiat siedlecki;
• 1956-1975 – Polska, województwo warszawskie, Łosice – stolicą powiatu;
• 1975-1998 – Polska, województwo bialskopodlaskie;
• od 1999 – Polska, województwo mazowieckie, Łosice – stolicą powiatu.

Zabytki

• neogotycki kościół pw. św. Zygmunta wybudowany w latach 1906-1909, murowany w miejscu drewnianego z 1511 r. oraz kolejnego drewnianego z poł. XVII w., spalonego w 1878 r; w ołtarzu głównym obraz z XVII wieku – Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVII w., w ołtarzu bocznym słynący cudami obraz Matki Bożej Przeczystej, pochodzący również z XVII wieku. zagubiony – kilkanaście lat temu wrócił do świątyni; liczne obrazy świętych, barokowe rzeźby, tablice nagrobne F. Tchórzewskiej z 1850 r. i ks. biskupa F.I. Lewińskiego, proboszcza łosickiego z 1854 r.
• dawny klasztor księży komunistów tzw. Seminarium z pierwszej połowy XIX wieku
• kaplica z 1845 pw. św. Apostołów Piotra i Pawła
• barokowa figura przydrożna z 1775 roku przy ulicy Kolejowej
• drewniany dwór z końca XVIII w., tzw. „starostwo”, była siedziba sztabu czerwonych
• pomnik przyrody – wiąz szypułkowy o wysokości 22 m i obwodzie 330 cm
• zabytkowy cmentarz z pomnikiem na zbiorowej mogile poświęconej Dzieciom Zamojszczyzny – ofiarom zbrodni hitlerowskiej z 1943 r.
• mogiły żołnierzy WP z 1939 r. – 2 km od miasta miejsce w lesie zwane Artych z płytą i krzyżem, upamiętniającymi poległych w czasie II Wojny Światowej mieszkańców miasta
• pomnik Józefa Piłsudskiego zrekonstruowany z 1934 r. oraz pomnik postawiony w dwusetną rocznicę Konstytucji 3 Maja
• w miejscu istniejącej do 1878 r. w Łosicach cerkwi unickiej wzniesiono w 1998 r. obelisk z napisem: Unitom Podlaskim w miejscach kultu religijnego w 400-tą rocznicę Unii Brzeskiej – społeczeństwo ziemi łosickiej – ma on upamiętniać wydarzenia ostatnich 40 lat XIX w., gdy podczas prześladowań unitów przez carat na Podlasiu śmierć poniosło 100 osób, a wiele tysięcy aresztowano i zesłano w głąb Rosji; w trzon obelisku wmurowano dwie tablice upamiętniające 400-lecie Unii brzeskiej oraz pielgrzymkę Jana Pawła II na Podlasie; obelisk przypomina figurki stawiane przez unitów
• płyta granitowa na cerkwisku gdzie do 1929 r. była cerkiew oraz cmentarz unicki, drewniana cerkiew z I poł. XVIII wieku znajduje się obecnie w Dęblinie
• cmentarz żydowski w Łosicach

Edukacja

• Zespół Szkół Nr 1 – Liceum Ogólnokształcące
• Zespół Szkół Nr 2
• Zespół Szkół Nr 3 Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego
• Zespół Placówek Oświatowo-Wychowawczych
• Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Stanisława Moniuszki
• Poradnia Psychologiczno–Pedagogiczna

Przemysł

Ośrodek usługowy regionu rolniczego; drobny przemysł.

• Laktopol – zakłady mleczarskie
• Perun – fabryka sprzętu spawalniczego

Transport

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

• 19 Kuźnica Białostocka – Białystok – Siemiatycze – Łosice – Międzyrzec Podlaski – Rzeszów,
• 698 Siedlce – Łosice – Terespol.

Łosice nie mają połączenia kolejowego. Najbliższa stacja kolejowa: Niemojki w odległości około 5 km od Łosic na linii Siedlce – Czeremcha