Szreńsk

Szreńsk – wieś (dawne miasto) w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie mławskim, w gminie Szreńsk, na Mazowszu, nad rzeką Mławką, 20 km na pd.-za. od Mławy i ok. 100 km na pn.-za. od Warszawy; stolica Zawkrza.

Do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Mostowo. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ciechanowskiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Szreńsk.

Historia

Pierwsze ślady osadnictwa w Szreńsku pochodzą z przełomu IX i X wieku, w tym czasie w rozlewisku rzek Mławki i Szronki powstał gród otoczony wałami ziemno-kamiennymi. Prawdopodobnie gród powstał po przeniesieniu osadnictwa z lewego, położonego wyżej brzegu rzeki Mławki. Był to ośrodek dużego okręgu grodowego. Gród wielokrotnie był niszczony co było związane z jego lokalizacją na terenach granicznych z Prusami. W wieku XII, najprawdopodobniej za panowania Bolesława Krzywoustego, gród został powiększony, wzmocniony przez podwyższenie wałów a wokół niego wyrosła osada i w takim kształcie Szreńsk przetrwał następne 100 lat do najazdu Prusów, gdy został ponownie zniszczony. Odkryte w wyniku badań archeologicznych zabytki wskazują, że mieszkańcy grodu zajmowali się garncarstwem, kowalstwem, hodowlą bydła i rolnictwem. W wieku XIII Szreńsk został ponownie odbudowany. Po raz pierwszy w źródłach pisanych Szreńsk pojawia się w 1240 roku. Przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim Szreńskowi nadał Siemowit IV w roku 1383, w tym samym dokumencie potwierdza wcześniejsze nadanie Szreńska Stanisławowi Grada z Kowalewa, który zmienia nazwisko na Szreński i w rękach rodu Szreńskich pozostaje Szreńsk przez 170 lat. W pierwszej połowie XVI wieku Feliks Szreński, ostatni z rodu, w miejscu dawnego grodziska wybudował okazały zamek obronny, z murami obwodowymi, czterema basztami, budynkiem mieszkalnym i budynkiem bramnym oraz kaplicą, przebudował kościół parafialny (1531 zakończenie budowy). Kościół bez większych zmian przetrwał do dzisiaj i stanowi perłę późnego gotyku północnego Mazowsza. W 1554 Szreńsk przeszedł na własność biskupa płockiego Andrzeja Noskowskiego. W 1656 miasto zajęli Szwedzi, a na zamku stacjonował szwedzki garnizon. Na około trzy tygodnie przed bitwą pod Warszawą do Szreńska przybył z wizytacją oddziałów Karol X Gustaw. W latach 1768-1771 zamek w Szreńsku wykorzystywali Konfederaci barscy pod dowództwem Józefa Sawy-Calińskiego, który ranny w bitwie pod Szreńskiem 26 kwietnia 1771, dostał się do niewoli rosyjskiej. Po II rozbiorze Polski Szreńsk wszedł w skład Prus, a jego właścicielem został Karol Ludwik Erhard Knobloch, na którego polecenie zostały rozebrane gotyckie fortyfikacje zamku, a cześć mieszkalną przebudowano na klasycystyczną rezydencję, m.in. dobudowując jeden trakt od zachodu. Pałac przetrwał do pożaru w 1948 r., obecnie pozostaje w ruinie. W roku 1896 Szreńsk stracił prawa miejskie.

Zabytki

W Szreńsku znajdują się:

• XVI-wieczna fara z wieloma cennymi zabytkami, wśród nich min.:
  • renesansowy nagrobek Feliksa Szreńskiego wykonany z piaskowca prawdopodobnie w latach 1546-1548
  • drewniana gotycka rzeźba tzw. Pieta ze Szreńska wykonana w latach 1430-1440
  • wmurowany w prezbiterium portret trumienny nieznanego szlachcica.

Kościół zbudowany jest z cegły gotyckiej z widocznym wzorem zendrówki, prezbiterium jest sklepione świetnie zachowanym i ostatnio odrestaurowanym sklepieniem gwiaździstym a kaplica Św. Anny kryształowym. Unikalną ciekawostką jest złamanie osi podłużnej kościoła - prezbiterium na wysokości łuku tęczowego jest odchylone o kilka stopni w stosunku do nawy

• Mur ceglany otaczający kościół zbudowany w XVIw. Cechą charakterystyczną muru są nisze po jego wewnętrznej stronie.
• Dzwonnica drewniana z końca XVIIIw
• Kaplica cmentarna z drugiej polowy XIXw
• W centrum Szreńska znajduje się skwerek, w którego środku leży duży kamień. Na nim wisi herb Szreńska. Na skwerze znajduje się również flaga Unii Europejskiej i flaga Polski.
• Tablica pamiątkowa na środku rynku w miejscu dawnego ratusza.
• Ruiny zamku (przebudowanego w pocz. XIX w. na rezydencję - pałac), oficyny dworskiej i park zamkowy. Pałac eksploatowany po 1945 r. jako szkoła, spłonął w 1948 r., nieodbudowany - pozostaje w ruinie

Rejestr zabytków KOBiDZ

Według rejestru zabytków KOBiDZ na listę zabytków wpisane są obiekty:

• kościół par. pw. św. Wojciecha i NMP, XVI-XVIII, nr rej.: A-118 z 23.03.1962
  • dzwonnica, drewn., nr rej.: j.w.
• zespół zamkowy, XVI, XIX, nr rej.: A-87 z 6.08.1959:
  • zamek (ruiny)
  • wozownia (ruina)
  • park
• dom, Rynek, XVIII, nr rej.: 667/62 z 12.04.1962 (nie istnieje)
• wiatrak koźlak, ul. Wiatraczna 12, XIX, nr rej.: A-333 z 16.11.1998

Zobacz też

• Stary cmentarz żydowski w Szreńsku
• Nowy cmentarz żydowski w Szreńsku