Nasielsk

Nasielsk – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie nowodworskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nasielsk, położone 50 km na północ od Warszawy.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa ciechanowskiego.

Wg danych z 31 grudnia 2009 miasto zamieszkiwało 7445 mieszkańców.

Demografia

Ludność Nasielska na przestrzeni ostatnich 230 lat.

Historia

Nazwa

Formy zapisu nazwy miasta używane w historycznych dokumentach: Nasilzco, Nosidlsk, Nosylsk, Nosydlsk, Nosielsk, Nosselia, Nosidlsko, Nasidlsko, Nosilsko, Nasilsko, Nasylsco.

Kalendarium

Najważniejsze daty z historii Nasielska:

• 1065 – pierwsza wzmianka o grodzie, położonym w pobliżu osady targowej Nosidlsk, zawarta w tzw. „Falsyfikacie mogileńskim”, wystawionym przez króla Bolesława Szczodrego dla wielkopolskiego opactwa benedyktyńskiego w Mogilnie, z którego wynika, iż nasielski zespół osadniczy pełnił funkcję obronną oraz stanowił centrum administracyjne i handlowe.
• 1155 – dokument, spisany w kancelarii Bolesława Kędzierzawego, świadczący o istnieniu warowni w Nasielsku – władca nadał nim część Nasielska (Nową Wieś) klasztorowi w Czerwińsku.
• 1232 – dokument wydany przez papieża Grzegorza IX potwierdził swobody nadane kościołowi w Płocku przez księcia mazowieckiego Konrada.
• 1257 – książę mazowiecki Siemowit I przekazał 1/3 grodu (tzw. wieś kościelną – wieś Koski graniczącą z polami nasielskiego grodu) na własność klasztorowi w Czerwińsku.
• 1297 – wiadomość o istnieniu kasztelana nasielskiego, którym był „comes Thomas castellanus de Nosylk”; pierwszy dokument mówiący o istnieniu kasztelanii nasielskiej, czyli przedstawicielstwa władzy monarszej.
• 1324 – pierwszy zapis imienia plebana nasielskiego – był to Wojsław; w 1344 roku plebanem był Bartek.
• 11 listopada 1386 – książę mazowiecki Janusz I nadał pozostałą część miasta książęcego Nasielska (2/3 Nasielska) – civitas Nostra Nosielsko, na własność swemu rycerzowi Jakuszowi (Jakubowi) z Radzanowa, zwanemu Białym. Nowy właściciel pochodził z rodu Prawdziców (od niego wywodzi się herb Nasielska – „Prawdzic”) i po otrzymaniu miasta zaczął pisać się jako Jakusz Biały z Nasielska; w XV wieku został on kasztelanem ciechanowskim. Przeniesieniu własności towarzyszyło nadanie mu tzw. prawa miejskiego chełmińskiego. W rękach tej rodziny Nasielsk pozostał do 1647.
• 1440 – pożar miasta i drewnianego kościoła św. Wojciecha.
• 1445 – zbudowano w części klasztornej Nasielska nowy, murowany kościół św. Wojciecha (budowany wspólnie przez opata czerwińskiego Andrzeja i proboszcza nasielskiego Pawła).
• 1513 – papież Leon X dokonał inkorporacji (włączenia) probostwa nasielskiego do klasztoru w Czerwińsku; od tej chwili do 1819 parafia nasielska stała się parafią zakonną.
• 1532 – król Zygmunt I Stary przekazał Nasielsk Janowi Nosielskiemu, podskarbiemu ziemi zakroczymskiej.
• 1647–1795 – Nasielsk znajdował się w rękach rodziny Wesselów – pierwszym właścicielem był Jan Wessel, starosta ostrowski.
• połowa XVIII w. – została zbudowana synagoga.
• 1741 – ponowna konsekracja nasielskiego kościoła św. Wojciecha (po remoncie) dokonana przez opata ks. biskupa Marcina Załuskiego, biskupa drezdeńskiego.
• 1779 – król Stanisław August Poniatowski potwierdził na prośbę mieszczan przywileje ustanawiające dni odbywania targów i jarmarków, otrzymane od królów: Zygmunta I, Władysława IV i Jana III Sobieskiego.
• 1795 – wynikiem III rozbioru Rzeczypospolitej miasto znalazło się w granicach zaboru pruskiego, nowym właścicielem Nasielska został hrabia Stanisław z Lubrawca Dembski, ostatni wojewoda brzesko-kujawski.
• 1806 – pod Nasielskiem stoczono bitwę między francuską armią generała Davouta a wojskami rosyjskimi.
• 1815 - po upadku Księstwa Warszawskiego, decyzją kongresu wiedeńskiego miasto znalazło się w zaborze rosyjskim w granicach Królestwa Kongresowego.
• 1834 – Bank Polski wykupił w banku w Berlinie miasto Nasielsk, zastawione przez hrabiego Stanisława Dembskiego; w 1838 sprzedał Józefowi Koźmińskiemu.
• 1845 – Józef Koźmiński odsprzedał Nasielsk Aleksandrowi Kurtzowi.
• 1866 – usamodzielnienie miasta – do tego roku Nasielsk był w rękach prywatnych.
• 1868, 1891 i 1894 – trzy pożary, które zniszczyły zabudowę centrum i rynku
• 1877 – otwarcie linii kolejowej z Warszawy przez Nasielsk do Gdańska.
• 1880 – władze miasta zdecydowały o rozbiórce synagogi.
• 1918 - powrót miasta w granice niepodległej Rzeczypospolitej.
• 1920 – pod Nasielskiem toczyły się walki z bolszewikami w ramach tzw. bitwy warszawskiej
• 1924 – oddanie do użytku linii kolejowej Nasielsk-Toruń.
• wrzesień 1939 – styczeń 1945 – miasto i gmina Nasielsk znajdowały się pod okupacją niemiecką w granicach tzw. rejencji ciechanowskiej.
• 1946–1951 – w okolicach Nasielska w ramach podziemia niepodległościowego działał oddział Jana Kmiołka „Wira”.

Zmiana liczby ludności

Przykładowa liczba ludności miasta Nasielska:

• 1777 – 129 dymów (domostw) i około 774 mieszkańców
• 1797 – 157 dymów (domostw) i około 942 mieszkańców
• 1808 – 2242 mieszkańców
• 1810 – 2197 mieszkańców
• 1827 – 3050 mieszkańców (w tym 2212 Żydów)
• 1857 – 3337 mieszkańców
• 1872 – 6218 mieszkańców
• 1885 – 4824 mieszkańców (w tym 3551 Żydów)
• 1897 – 4693 mieszkańców
• 1908 – 6353 mieszkańców
• 1921 – 5030 mieszkańców
• 1931 – ok. 6000 mieszkańców
• 1939 – ok. 7000 mieszkańców
• luty 1946 – 4028 mieszkańców

Przykładowa liczba ludności gminy Nasielsk:

• 1931 – 10510 mieszkańców
• 1939 – ok. 12000 mieszkańców
• 1946 – 9351 mieszkańców

Fakty z historii miasta

Pierwszym znanym nam z imienia nauczycielem w Nasielsku był w 1476 Szczepan z Czajkowa.

W 1532 król Zygmunt I Stary ustanowił w Nasielsku targ tygodniowy, który miał się on odbywać w każdy poniedziałek (później przeniesiony na niedzielę, a następnie dodano drugi targ – w środę) oraz 3 doroczne jarmarki, wyznaczone na św. Wojciecha, św. Jakuba Apostoła i św. Barbarę. Obecnie targi nie odbywają się w dni ustalone historycznie, gdyż mają one miejsce w każdy wtorek i piątek na ul. Młynarskiej.

W 1837 wprowadzono w Nasielsku pierwsze latarnie uliczne.

W 1844 odkryto srebrny skarb wczesnośredniowieczny, świadczący o udziale Nasielska także w handlu międzynarodowym; nie zachowały się informacje o wielkości tego skarbu.

W 1847 Żydzi, broniąc się przed monopolizacją wyrobu wódki w rękach właścicieli feudalnych miasta, zbuntowali się, pobili strażników miejskich i domagali się zniesienia ograniczeń w produkcji wódki, co spowodowało wezwanie wojska w celu zaprowadzenia porządku – w aktach wypadek ten zanotowano jako tzw. „bunt starozakonnych”.

W opisie z 1847, zawartym w księdze hipotecznej miasta Nasielska, powierzchnię miasta określono następująco: „Miasto Nasielsk ma ogólnej rozległości: włók 24, morgów 21, prętów 171”.

W 1885 w Nasielsku było 229 domów (w tym 16 murowanych), 9 garbarni, fabryka octu, 2 młyny wodne przy grobli, 2 wiatraki, 9 zdunów i 121 szewców.

Główną osią komunikacyjną Nasielska była droga prowadząca z Serocka do Nowego Miasta; obecnie jest to również główny trakt komunikacyjny – tworzy go ciąg ulic: Warszawska, Kilińskiego, Kościuszki i Płońska.

4 lutego 1905 chłopi w gminie Nasielsk zażądali wprowadzenia jako urzędowego języka polskiego w gminie i odmówili podpisania protokołu zebrania, gdyż wójt nie zgodził się napisać go po polsku; było to pierwsze wystąpienie w powiecie pułtuskim w ramach rewolucji 1905 roku.

Obecny kościół św. Wojciecha z początku XX wieku, projektował i budował inż. Józef Pius Dziekoński, znany budowniczy wielu kościołów na Mazowszu i w Polsce (np. katedra św. Floriana diecezji warszawsko-praskiej, kościół farny w Białymstoku).

W 1927 otwarto w Nasielsku średnią szkołę handlową.

W 1937 miał miejsce strajk w nasielskiej fabryce guzików – fabryka ta zaspokajała potrzeby krajowe, jak również produkty były wysyłane za granicę.

W 1938 do Nasielska przyjechali z Ameryki polscy Żydzi David i Lena Kurtz (pochodzący z Nasielska) i nakręcili w mieście kolorowy film przedstawiający domy i uśmiechniętych mieszkańców. Jest to jeden z niewielu kolorowych filmów nakręconych w Polsce przed II wojną światową (zachował się np. pierwszy kolorowy film polski „Wesele księżackie w Złakowie Borowym” z 1937 r.). Film z Nasielska znajduje się w Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie.

Do jesieni 1940 roku siedzibą gminy była wieś Chrcynno, później Niemcy przenieśli ją do miasta Nasielska.

10 kwietnia 1940 aresztowany i wywieziony do obozu został Feliks Rostkowski, długoletni burmistrz Nasielska (jako jeden z nielicznych przeżył obóz i powrócił do Nasielska).

W latach 1941-1943 w Nasielsku w domu piętrowym z podwórzem o powierzchni 1500 m² przy ul. Berka Joselewicza (obecnie ul. Starzyńskiego – teren byłej mleczarni i teren Liceum Ogólnokształcącego) znajdował się obóz pracy nieistniejący w niemieckim wykazie obozów pracy.

Tajne nauczanie we wsi Ruszkowo gm. Nasielsk w czasie wojny prowadziła Maria Sienkiewicz, siostrzenica Henryka Sienkiewicza (zmarła ona pod koniec okupacji i została pochowana na cmentarzu w Cieksynie gm. Nasielsk).

Straty osobowe miasta i gminy Nasielsk w czasie hitlerowskiej okupacji wyniosły 6650 osób, tj. 35% ogółu ludności.

Gospodarka

Ośrodek usługowy i przemysłowy. W mieście znajduje się odlewnia aluminium i stopów.

Transport

Znaczący węzeł drogowy i kolejowy (dworzec w Nowych Pieścirogach).

Linie kolejowe, łączą stację Nasielsk z innymi miastami:

• 9 Warszawa Wschodnia – Gdańsk Główny
• 27 Nasielsk – Toruń Wschodni
• Nasielsk – Pułtusk (nieczynna obecnie linia wąskotorowa)

W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:

• 571 kierunek Naruszewo
• 619 kierunek Płońsk – Nasielsk – Pułtusk
• 621 kierunek Legionowo

Zabytki

• kościół św. Wojciecha (neogotycki) z początku XX w.
• plebania z XVI/XVII w.

Kultura

• Nasielski Ośrodek Kultury
• Kino „Niwa”

Sport

W mieście działa klub sportowy „Żbik Nasielsk” grający obecnie w Mazowieckiej Lidze Seniorów. Jego prezesem jest Aleksander Górecki. Znajdują się również dwa kluby atletyczne „TKKF Spartakus Nasielsk”, „MKS Power 2005 Nasielsk” (obydwa Trójbój Siłowy i Wyciskanie Leżąc)

Urodzeni w Nasielsku

• Renata Mauer-Różańska – mistrzyni olimpijska z Atlanty (1996), strzelectwo (karabin pneumatyczny), wicemistrzyni olimpijska z Atlanty (1996), strzelectwo (karabin standard), mistrzyni olimpijska z Sydney (2000), strzelectwo (karabin 3 postawy)
• Tomasz Majewski – mistrz olimpijski z Pekinu (2008), lekkoatletyka (pchnięcie kulą)
• Aleksandra Jordan – zwyciężczyni brytyjskiej wersji „Taniec z gwiazdami”
• Ewa Wójciak-Wdowicka – mezzosopran, solistka i kierownik wokalny Opery Poznańskiej, wieloletni profesor śpiewu solowego w Poznańskiej Akademii Muzycznej (prof. Wdowicka pełniła również funkcję dziekana wydziału wokalnego i kierownika katedry wokalistyki na tejże uczelni)

Zobacz też

• Synagoga w Nasielsku
• Cmentarz żydowski w Nasielsku