Zaręby Kościelne

Zaręby Kościelne – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie ostrowskim, w gminie Zaręby Kościelne.

Miejscowość jest siedzibą gminy Zaręby Kościelne.

Wieś leży nad rzeką Brok (dopływ Bugu).

Miejscowość jest siedzibą parafii św. Stanisława. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Ostrów Mazowiecka - Wniebowzięcia NMP.

Historia

Początki wsi sięgają roku 1410, kiedy to rycerz Świętosław z Zarembina, otrzymał od księcia Janusza I 20 włók ziemi nad rzeką Brok - powstała wtedy wsie Borkowo i Zarębino, przy czym Borkowo dało początek dzisiejszym Zarębom Kościelnym. W 1430 powstał tu pierwszy kościół, w 1449 powstała parafia Zareby Kościelne. Pierwszy kościół spłonął w 1462, odbudowany w 1512.

W 1680 w Zarębach istniała szkoła żydowska, wyznaczono też miejsce na kirkut. Na początku XVIII wieku miejscowość otoczona była przez liczne zaścianki szlacheckie i nabrała charakteru miasteczka z uwagi na oddalenie od większych skupisk miejskich. Dzięki staraniom Szymona Zaremby, sędziego ziemskiego sieradzkiego, w 1761 sprowadzili się tu zakon reformatów, którzy w latach 1765-1774 wzniósł tutaj kościół i klasztor. Kościół konsekrowano w 1792. Po III rozbiorze Polski w 1795 miejscowość znalazła się w zaborze pruskim, a w latach 1807-1815 w granicach Księstwa Warszawskiego, a później w Królestwie Kongresowym.

W 1862 o 3 km od miejscowości poprowadzono linię kolejową warszawsko-petersburską, co wpłynęło na ożywienie gospodarcze regionu. Rozwinął się tu głównie przemysł drzewny. Wskutek represji władz zaborczych po powstaniu styczniowym nastąpiła w 1866 likwidacja zakonu. Zakonnicy zostali wywiezieni do Pińczowa, a kościół klasztorny został zamieniony na parafialny. W 1881 spłonął stary kościół, odbudowany w latach 1882-1900. Na początku XX wieku powstały tu budynki poczty, szkoły, młyn parowy i biblioteka publiczna. W końcu XIX wieku istniały tu szkoła początkowa, sąd gminny, 2 kościoły, synagoga, 7 wiatraków, a miasteczko liczyło 968 mieszkańców.

Rozwój miejscowości przerwała I wojna światowa: w sierpniu nastąpiła 1915 ewakuacja części mieszkańców w głąb Imperium Rosyjskiego i spłonęła zabudowa rynku. Do II wojny światowej koegzystowały tutaj dwie społeczności obywateli II Rzeczypospolitej: Polacy i Żydzi. Istniała tu szkoła żydowska z teatrem amatorskim. W 1929 do miejscowości przybyły siostry Westiarki zaproszone przez proboszcza do opieki nad kościołem. W latach 1929-1930 siłami mieszkańców wzniesiono przystanek kolejowy Zaręby Kościelne i drogę do niego.

14 września 1939 miejscowość zajęli Niemcy, a 24 czerwca Rosjanie na mocy ustaleń niemiecko-radzieckich. W pobliżu przebiegała granica niemiecko-radziecka, czego świadectwem są zachowane do dziś schrony. Do 22 czerwca 1941 miejscowość znajdowała się w granicach ZSRR, w tym czasie na rynku powstał pomnik Lenina. W 1940 Rosjanie dokonali reformy edukacji - szkołą żydowska stałą się szkołą rosyjską. 22 czerwca 1941 roku radzieckie umocnienia zaatakowali Niemcy i w wyniku ostrzału zniszczeniu uległo 70% miejscowości. Niemal cała społeczność żydowska Zaręb została wymordowana przez Niemców w 28 września 1941 w lasach koło wsi Mianówek. 14 sierpnia 1944 roku do miejscowości wkroczyli Rosjanie z 1 Frontu Białoruskiego.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie łomżyńskim.

Zabytki

Zaręby posiadają długą tradycję szkolnictwa i walk niepodległościowych. Interesujące obiekty: dwa kościoły – wspomniany wyżej zespół klasztorny wraz z Kościołem św. Apostoła Szymona i Judy Tadeusza oraz pochodzący z początku XX wieku, neogotycki kościół parafialny z obrazem Wniebowzięcia NMP.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Zarębach Kościelnych