Góra Kalwaria

Góra Kalwaria (jid. גער Ger) – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie piaseczyńskim, nad Wisłą, 34 km od centrum Warszawy.

Historia

Wieś rycerska Góra istniała już w XIII w., ale większe znaczenie zaczęła odgrywać od r. 1666, z chwilą gdy stała się własnością biskupa poznańskiego Stefana Wierzbowskiego. Zniszczenie wsi w czasie potopu szwedzkiego umożliwiło zrealizowanie planowanego założenia urbanistycznego – systemu dróg kalwaryjskich, przystosowanych do odprawiania nabożeństw pasyjnych. W roku 1670 wydany zostaje przywilej miejski (prawo magdeburskie) oraz nadana nazwa Nowa Jerozolima. Zostają osadzone zakony dominikanów, dominikanek, franciszkanów obserwantów, bernardynów, pijarów i marianów (1677), a samo miasto w całości przeznaczone jest dla katolików (zabroniono osiedlać się w nim Żydom). Po śmierci Wierzbowskiego następuje stopniowy upadek. Pod koniec XVIII w. i na początku XIX w. większość kościołów i kaplic zostaje rozebrana, a na początku XIX w. zostaje uchylony zakaz osiedlania się Żydów, którzy w krótkim czasie stają się największą grupą wyznaniową w mieście. Góra Kalwaria staje się wtedy jednym z ważniejszych w Polsce centrów chasydyzmu (działa tu m.in. cadyk Yitzchak Meir Alter). W latach 1867–1879 siedziba powiatu, 1883–1919 pozbawiona praw miejskich. Do II wojny światowej w Górze Kalwarii istniała Główna Szkoła Straży Granicznej oraz stacjonował 1 Pułk Artylerii Najcięższej (PAN).

Zabytki

• układ urbanistyczny zrealizowany po 1670 r., oparty w planie o formę krzyża łacińskiego, wytyczony na podstawie średniowiecznych planów Jerozolimy, z możliwym udziałem Tylmana z Gameren i charakteryzujący się wykorzystaniem naturalnego ukształtowania terenu. Został częściowo zatarty na skutek rozbudowy miasta na początku XIX w.
• kościół pobernardyński Niepokalanego Poczęcia NMP (obecnie parafialny). Pierwotny drewniany kościół parafialny w tym miejscu stał już w XIII w., kolejny został wybudowany z fundacji biskupa Wierzbowskiego w 60. XVII w. i przekazany bernardynom. Obecny, trzeci z kolei został zbudowany w latach 1765–1770 z fundacji marszałka Franciszka Bielińskiego według projektu Jakuba Fontany (jest to jedyne udokumentowane dzieło kościelne tego architekta)
• kaplica kalwaryjska: tzw. "Ratusz Piłata", obecnie kościół filialny p. w. Podwyższenia Krzyża Św., barokowy 2 poł. XVII w.,
• kaplica kalwaryjska Zwiastowania
• dawny kościół marianów, tzw. "Wieczernik" z 1674 r.
• dawne kolegium zakonu Pijarów z 1675, przebudowane w XIX w.
• klasycystyczne budynki z 1 połowy XIX w.:
  • ratusz (Witkowski, Marconi),
  • jatki,
• Synagoga w Górze Kalwarii (ul. Pijarska 10/12)
• Synagoga w Górze Kalwarii (ul. Pijarska 5)
• Kirkut
• Dwór Cadyka Altera, ul. Pijarska 10/12

Demografia

Kultura

• Do Góry Kalwarii co tydzień w sobotę oraz niedzielę ściągają gracze ASG oraz fani motocyklów terenowych. Spotykają się oni na byłym poligonie przy ulicy Strzeleckiej. Odbywają się tam rozgrywki airsoftowe oraz wyścigi terenowe.
• W 2010 roku, po dwustu latach, reaktywowano tradycję misteryjną, która jest ściśle związana z historią Góry Kalwarii – nazywanej często Kalwarią Mazowsza.
• W Górze Kalwarii działa również trupa teatralna "Młodzieżowa Inicjatywa Teatralna" oraz Ogólne Stowarzyszenie "Społeczna Inicjatywa Młodych".

Administracja

Góra Kalwaria jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich.

Ludzie związani z Górą Kalwarią

• Stefan Wierzbowski (1620-1687), biskup poznański (1663-1687), założyciel miasta
• Stanisław Papczyński (1631-1701), kapłan Kościoła katolickiego, zakonnik, pijar, założyciel Zgromadzenia Księży Marianów, błogosławiony Kościoła katolickiego
• Józef Chaciński (1889-1954), polityk i prawnik, poseł na Sejm II RP (1922-1930), członek Rady Jedności Narodowej
• Yitzhak Meir Levin (1893-1971), polityk, twórca Agudat Israel, poseł na Sejm II RP (1937-1939), sygnatariusz Deklaracji Niepodległości Izraela, członek Knesetu 1, 2, 3, 4, 5, 6 i 7 kadencji, wieloletni minister Opieki Społecznej Izraela.
• Zygmunt Sajna (1897-1940) – polski duchowny katolicki, błogosławiony Kościoła katolickiego, męczennik II wojny światowej
• Wolf Messing (1899-1974), słynny jasnowidz
• Adolf Dymsza (1900-1975), aktor
• Stanisław Dąbrowski (Aleksander Stanisław Spiegel) (1889-1975). Aktor, reżyser, scenograf, dyrektor teatru, historyk i biograf teatru.

• Rabini z chasydzkiej dynastii cadyków Alterów (Rothenbergów)
  • Yitzchak Meir Alter (1798-1866)
  • Yehudah Aryeh Leib Alter (1847-1905)
  • Avraham Mordechai Alter (1866-1948)
  • Yisrael Alter (1895-1977)
  • Simchah Bunim Alter (1898-1992)
  • Pinchas Menachem Alter (1926-1996)
  • Yaakov Aryeh Alter (1939-...)

Galeria

• 

  Pomnik Józefa Piłsudskiego

• 

  Kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP

• 

  Klasycystyczny budynek ratusza

• 

  Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego

Zobacz też

• Ludzie związani z Górą Kalwarią
• Ger (dynastia chasydzka)
• Getto w Górze Kalwarii
• Góra Kalwaria Wąskotorowa
• Stara Synagoga w Górze Kalwarii (nieistniejąca)