Nadarzyn (województwo mazowieckie)

Nadarzyn – wieś gminna w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie pruszkowskim, w gminie Nadarzyn, 22 km od centrum Warszawy.

Do 1952 roku miejscowość była siedzibą gminy Młochów. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie warszawskim.

Miejscowość jest siedzibą gminy Nadarzyn.

Położenie

Położony na południowym zachodzie od Warszawy, nad rzeką Zimną Wodą (dopływem Utraty). Miejscowość leży przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr 8 i drogi wojewódzkiej nr 720 oraz drogi gminnej Nadarzyn-Kajetany-Szamoty-Jabłonowo, będącej dojazdem do drogi krajowej nr 7.

Historia

Nadarzyn jest starą osadą z tradycją sięgająca czasów Księstwa Mazowieckiego. Pierwsze wzmianki o Nadarzynie pochodzą z początków XV wieku, kiedy to stanowił on prywatną własność rodziny Nadarzyńskich herbu Radwan, rezydującej w sąsiednim Ruścu. W roku 1453 Tomasz Nadarzyński uzyskał od księcia mazowieckiego, Bolesława IV przywilej na lokację miasta na prawie chełmińskim. Była to trzydziesta ósma lokacja na Mazowszu w XV wieku, co niewątpliwie świadczyło o świetności Nadarzyna tamtych lat. Przywileje miejskie zostały potwierdzone przez wielu królów polskich: Zygmunta Starego w 1529 roku, Zygmunta II Augusta w 1559 roku, Jana III Sobieskiego w 1682 roku, Augusta II w 1698 roku i Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1779 roku.

W 1453 roku, czyli w roku uzyskania praw miejskich, z fundacji Tomasza z Ruśca wzniesiony został pierwszy drewniany kościół. Kilkanaście lat później, w 1469 roku, biskup poznański, Andrzej z Bnina Opaliński zatwierdził przy kościele parafię, mającą swą kaplicę w Ruścu. Parafia Nadarzyn była wówczas pod wezwaniem Nawiedzenia NMP i św. Leonarda i znajdowała się na terenie diecezji poznańskiej.

Prawie sto lat później, w 1554 roku Zofia z Mrokowskich Nadarzyńska założyła pierwszą szkołę w Nadarzynie, a wkrótce potem wraz z Barbarą Pilikową pierwszy szpital pod wezwaniem Św. Ducha, który jednocześnie był przytułkiem dla ubogich. Mieścił się on przy obecnej ulicy Poświętnej, a w jego pobliżu stała figura Matki Bożej. Szpital przetrwał do czasów rozbiorów.

Nowy kościół na miejsce starego, zniszczonego i spalonego przez Szwedów, powstał w 1661 roku, a wzniesiony został przez Michała Karnkowskiego, wojewodę płockiego, starostę wyszogrodzkiego, dziedzica Walendowa, Nadarzyna i Wolicy jednocześnie.

W wiekach XVII i XVIII Nadarzyn kilkakrotnie zmieniał swoich właścicieli. Od 1678 roku był własnością jezuitów płockich, od 1774 roku należał do rodziny Branickich, a potem Ogińskich.

Miasto intensywnie się rozwijało dzięki korzystnemu położeniu przy kupieckim trakcie częstochowskim, jednej z nielicznych dróg przecinającej wówczas okolice. W niespokojnym schyłku XVII wieku, kiedy wojska pruskie i rosyjskie okupowały i grabiły tereny, ucierpiał również i Nadarzyn, w okolicach którego odbywało się szereg potyczek Powstania Kościuszkowskiego.

Po trzecim rozbiorze Polski, powiat błoński, w skład którego wchodził wówczas Nadarzyn, znalazł się w obrębie zaboru pruskiego. Od 1806 roku był w Księstwie Warszawskim, a w 1815, w ramach Królestwa Polskiego, pod zaborem rosyjskim.

W 1806 roku z fundacji Tomasza Adama hrabiego Ostrowskiego, herbu Rawicz, senatora, wojewody i prezesa Senatu Królestwa Polskiego, powstał wzniesiony według projektu architekta Jakuba Kubickiego kościół parafialny pod wezwaniem św. Klemensa. W tym samym czasie i w tym samym klasycystycznym stylu, Kubicki zaprojektował zajazd usytuowany w pobliżu kościoła i rynku, a jednocześnie u wylotu głównego traktu w kierunku Warszawy. Zajazd ten, obszerny i wygodny, dający schronienie zarówno podróżnym, jak ich koniom, zaopatrzony w szynk z zapleczem, stał się znaną i licznie odwiedzaną szczególnie przez kupców, gospodą. Zaszczytem dla zajazdu była wizyta w nim księcia Józefa Poniatowskiego, który w 1809 roku przed bitwą pod Raszynem zagościł tu wraz ze swoim sztabem.

Kolejne zniszczenia i rabunki miały miejsce w okresie Powstania Listopadowego, kiedy znaczne siły rosyjskie zostały skoncentrowane na linii Błonie-Nadarzyn. Wkrótce po upadku powstania, 1837 roku, zaborcy rosyjscy przemianowali województwo warszawskie na gubernię warszawską. Następne zmiany nastąpiły po stłumieniu kolejnego patriotycznego zrywu Polski, Powstania Styczniowego. W 1869 roku przeprowadzony został nowy podział administracyjny guberni. W tym samym roku władza rosyjska odebrała Nadarzynowi prawa miejskie nadając mu status osady.

Mimo to stale wzrastała liczba mieszkańców Nadarzyna: pod koniec XIX wieku żyło tu około 1200 osób, a w 1910 roku około 2500.

Zniszczenia I wojny światowej nie ominęły również Nadarzyna, którego ludność pod koniec wojny została zredukowana do połowy, głównie na skutek ewakuacji podczas przygotowań linii frontu. W roku 1915 pożar zniszczył zwartą, drewnianą zabudowę wokół rynku, a w listopadzie 1918 roku członkowie założonej przed dziewięcioma latami Ochotniczej Straży Pożarnej pod dowództwem Kazimierza Rosińskiego brali udział w rozbrajaniu Niemców.

W latach międzywojennych Nadarzyn należał do gminy Młochów powiatu błońskiego. Był jednak siedzibą gminy, która mieściła się w jednym z budynków okalających plac marszałka Piłsudskiego, gdzie obecnie stoi popiersie marszałka. Ludność całej gminy liczyła wówczas około 10,5 tysiąca osób, w tym olbrzymią większość, bo około 9,5 tysiąca stanowili Polacy, a do mniejszości narodowych należeli Żydzi i oni to zajmowali się głównie handlem. Poza tym mieszkało tu niewielu Niemców i Rosjan.

W niepodległej już Polsce nadal intensywnie pracowała Ochotnicza Straż Pożarna, a obok niej rozwijało swą działalność Kółko Rolnicze, które prowadziło szkolenia rolników między innymi poprzez wizytowanie gospodarstw o najlepszych wynikach. W roku 1932 oddano do użytku drewnianą szkołę o sześciu izbach lekcyjnych, przy budowie której szczególnie dużo inicjatywy wykazali Tomasz Kalbarczyk, ówczesny kierownik szkoły, oraz mieszkaniec Nadarzyna, Bolesław Mroziński. Budynek ten służył później dzieciom jako przedszkole i został rozebrany wiele lat temu, ustępując miejsca przestronnemu, nowoczesnemu gmachowi przedszkola. W 1935 roku powstał w Nadarzynie Gminny Ośrodek Zdrowia, którego pierwszym kierownikiem był doktor Wróbel.

W latach II wojny światowej, położony w sąsiedztwie szczególnie gnębionej przez Niemców Warszawy, na szlaku, którym posuwała się I niemiecka dywizja, Nadarzyn był jednym z punktów oporu wojsk polskich. Wiosną 1940 roku ekshumacja i pogrzeb pomordowanych wcześniej osób przekształciły się w patriotyczną manifestację z chóralnie odśpiewaną "Rotą". Na terenie tym działał ZWZ, przekształcony później w Armię Krajową, której dowódcą był Henryk Bolicki z Podkowy Leśnej o pseudonimie "Twardy". Spod okupacji hitlerowskiej Nadarzyn został wyzwolony tego samego, co i Warszawa dnia, czyli 17 stycznia 1945 roku.

Obecnie Nadarzyn jest siedzibą gminy, którą zamieszkuje około 11 tysięcy osób. Po przełomie w 1989 roku Nadarzyn stał się atrakcyjną miejscowością dla dotychczasowych mieszkańców Warszawy dostatecznie zmęczonych jej wielkomiejskością, by szukać zieleni i kameralności na powstających tu stale nowych osiedlach. Zmieniła się w związku z tym struktura zawodowa mieszkańców gminy, powstało wiele firm, rozrosło się zaplecze handlowe. T o z kolei stało się powodem modernizacji obiektów użytku publicznego, oraz dróg.

Obecnie

Swoją działalność prowadzi tutaj ponad 1100 podmiotów gospodarczych. Jest wśród nich ponad 20 dużych firm zarówno z kapitałem krajowym, jak zagranicznym, m.in. 3M Poland, Scania Polska, MAN, DAF, Mago S.A., Wanzl Sp. z o.o. Schenker Sp. z o.o., a ostatnio działalność rozpoczęło wielkie centrum handlowe MAXIMUS.

Gmina Nadarzyn lokuje się w czołówce inwestorów spośród polskich gmin.

Edukacja

• Wyższa Szkoła Fundacji Kultury Informatycznej
• Gimnazjum im. Jana Pawła II w Nadarzynie

Religia

Znajduje się tu m.in. Betel, czyli główne Biuro Oddziału Towarzystwa Strażnica (Związek Wyznania Świadków Jehowy w Polsce), a także Kościół pod wezwaniem św. Klemensa (Kościół katolicki).

Sport

W miejscowości działa od roku 1952 Gminny Ludowy Klub Sportowy Nadarzyn, którego drużyna piłkarska od sezonu 2010/2011 występuje w II lidze, a także Ludowy Klub Sportowy Orzeł Nadarzyn oraz Liga Obrony Kraju.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Nadarzynie
• Spis miejscowości o nazwie Nadarzyn.