Zatory

Zatory – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie pułtuskim, w gminie Zatory.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Zatory.

Wieś leży na skraju Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego. Około 970 mieszkańców.

W osadzie Zatory działało Państwowe Gospodarstwo Rolne Zatory.

Historia

Pierwszy zapis o Zatorach pojawił się już w końcu XV wieku. W 1429 r. książę Janusz Mazowiecki nadał tutejsze dobra rycerzowi Michałowi Ziemianczyc, podkomorzemu warszawskiemu z przydomkiem Zatorskiego, z wyłączeniem na polowania na łosie, rysia i kłusowania na sokoła. Książę sprowadził wówczas służbę leśną z Czerska, stąd jeszcze zamieszkują rodziny o tym nazwisku-rdzenni Mazurzy. Od 1678 dobra przeszły w ręce Rostworowskich, a w 1698 rodziny Cieciszewskich. Od 1739 r. dziedzicami byli Jakub i Barbara Szydłowscy, którzy prawdopodobnie wybudowali tam pierwszy murowany dwór. Szydłowscy byli w posiadaniu Zatorów do końca XVIII wieku. Rozbiory, powstania i bankructwa były przyczyną częstych zmian właścicieli na przełomie XVIII i XIX wieku. W 1801 roku właścicielem był Mikołaj Glinka, który postawił we wsi pierwszy murowany kościół. W dniu 25 maja 1807 roku na polach między Zatorami a Gładczynem doszło do potyczki wojsk rosyjskich z napoleońskimi (główna bitwa znana jako bitwa pułtuska odbyła się w grudniu 1806 roku i zakończyła wycofaniem wojsk rosyjskich). W 1893 roku, Józef Iżycki przebudował pałac, gorzelnię i dom dla administratora. Zatory poniosły duże straty w zabudowie podczas I Wojny Światowej. W 1925 roku dobra nabyli Maria i Piotr Bagniewscy, którzy odbudowali zniszczenia, a poprzez uprzemysłowienie doprowadzili do ich rozkwitu. Majątek był wówczas wielokrotnie prezentowany jako wzorcowy obcokrajowcom. Bagniewscy zmienili gospodarkę leśną poprzez wprowadzenie najlepszych odmiany drzew, oraz planowany odłów zwierzyny, co miało wpływ na wzrost jej pogłowia. Gospodarstwo produkowało duże ilości mleka, ziemniaki na potrzeby gorzelni i żyto. Hodowano bydło rogate, konie rolnicze oraz anglo-arabskie, drób oraz ryby. Bagniewscy angażowali się społecznie i samorządowo, wspierając działalność oświatową, rolniczą oraz organizując koła gospodyń wiejskich. Swoim postępowaniem przyczyniali się do szerzenia wiedzy rolniczej i ekonomicznej w całej okolicy. Ludność w Zatorów w 1508 r. tworzyły tylko 64 rodziny. W 1858 r w parafii żyło 1056 osób. Po uwłaszczeniu chłopów liczba ludności w tych okolic znacznie wzrosła, również dlatego, iż do obsługi dworu potrzebowano nowej służby, także spoza parafii. Rdzennymi mieszkańcami tych ziem byli chłopi, z czasem pojawiło się tu również wielu rzemieślników: szewcy, polownicy, miodosytnicy, piwowarowi, karczmarze, smolarze i inni. Rzemieślnicy podlegali dziedzicowi, w przeważającej części byli to niemieccy osadnicy wyznania ewangelickiego. Jednak po koniec XIX wieku likwidacja browaru, miodosytni, smolarni i karczem poskutkowała zmianą struktury społeczej. Handlem i karczmarstwem trudnili się tradycyjnie Żydzi.

Zabytki i obiekty historyczne

• zespół parkowo-pałacowy i folwarczny. Dwór w stylu barokowo-klasycystycznym z 1739-1801 r., przebudowany dwukrotnie w II poł. XIX w. Budowla składa się z piętrowego budynku głównego i oficyn. Ryzalit środkowy poprzedzony jest trójkątnym szczytem, portykiem z czterema kolumnami toskańskimi i datą na belkowaniu - 1898.

W pobliżu folwark składający się ze spichlerza z końca XIX wieku, murowanej gorzelni, młyna, magazynu spirytusowego, wozowni i stajni. Zespół budynków otacza park krajobrazowy z początku XIX wieku. Wśród starodrzewu znajduje się lipa drobnolistna o obwodzie pnia wynoszącym 5 metrów. Podczas II wojny oraz po wojnie majątek uległ dewastacji, a właściciele, rodzina Bagniewskich, zmarli na emigracji. W dworze były kręcone zdjęcia do serialu komediowego Stanisława Barei Zmiennicy.

• kościół parafialny pw. św. Małgorzaty wzniesiony w latach 1819-21 i przebudowany w latach 1913-14. Podczas I Wojny Światowej został zniszczony, ocalała tylko ściana z obrazem Matki Boskiej. Pułkownik wojsk niemieckich Hunebach uznał to za cud i napisał o tym wiersz. Odbudowę ze zniszczeń ukończono w 1926 roku, świątynia nabrała cech barokowo-romańskich. Ołtarz jest wykuty z marmuru kieleckiego, boczny ołtarz z alabastru, trzeci drewniany ufundowany został przez Bagniewskich. W kościele znajduje się również droga krzyżowa sprowadzona z Florencji.
• murowana plebania z 1916 roku.
• na cmentarzu znajduje się wykonany z piaskowca w kształcie sarkofagu nagrobek Radziwiłłów.
• cmentarz żołnierzy niemieckich poległych w czasie I wojny światowej.
• kurpiowskie chaty.
• na południe od wsi duży głaz narzutowy.

Znane osoby urodzone w Zatorach

• Elżbieta Jakubiak - polityk