Jedlnia-Letnisko

Jedlnia-Letnisko – miejscowość w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Jedlnia-Letnisko. Jest siedzibą gminy Jedlnia-Letnisko.

W latach 1945-1975 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego, natomiast potem w latach 1975-1998 do województwa radomskiego. Do 1954 roku siedziba gminy Gzowice.

Z Jedlni-Letnisko pochodzi sufragan radomski ks. bp Stefan Siczek.

Historia

• W 1905 wybudowano murowaną kaplicę o wymiarach: 6,5 x 12,5 m.
• 28 marca 1921 roku erygowano parafię. Proboszczem został ksiądz Władysław Korpikiewicz.
• W latach 20. dobudowano drewnianą część kościoła. Drzewo na budowę przekazał pierwszy nadleśniczy Stefan Łusakowski. W Jedlni znajdowała się wówczas siedziba Nadleśnictwa - zabytkowy budynek w stylu wilii szwajcarskiej, zachowany w dobrym stanie po dzień dzisiejszy, jest obecnie elementem ośrodka szkoleniowo-wypoczynkowego RD Lasów Państwowych w Radomiu. W ośrodku rok rocznie odbywa się święto polskiej Niezapominajki organizowane przez redaktora Eko Radia Andrzeja Zalewskiego oraz leśników ziemi radomskiej.
• W 1917 miejscowości nadano nazwę - Jedlnia-Letnisko. Do powstania pierwszego wyrazu nazwy, Jedlnia, przyczynił się rejent Marcin Kaliszczak, natomiast do drugiego, Letnisko, Ludwik Żerański.
• W Jedlni zaczęły powstawać pierwsze domy letniskowe, stawiane na wzór podwarszawskich willi w stylu świdermajer. Do dziś zachowało się kilka ponad stuletnich willi m.in. w posiadaniu rodzin: Chrzanowskich, Chmielewskich i Kaliszczaków. W okresie początkowym do Jedlni Letnisko - dawniej osady Mokrzec Swoboda ściągali zamożniejsi mieszkańcy Radomia, m.in. ówczesny Prezydent Radomia Czesław Golczewski.
• Obecnie dzięki położeniu na skraju Puszczy Kozienickiej oraz wybudowaniu na rzece Gzówce 2,5 kilometrowego zalewu jest atrakcyjną miejscowością wypoczynkowo - turystyczną, natomiast kościół parafialny odrestaurowany przez proboszcza Andrzeja Margasa, jako jedyny na Mazowszu w stylu zakopiańskim, stał się wizytówką miasteczka.
• W 1960 roku wieś zamieszkało 3036 mieszkańców, a w 1963 roku już 3281.
• W 1978 Jedlnia-Letnisko została siedzibą gminy.

Geomorfologia i geologia

• zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym J. Kondrackiego (2002) teren Jedlni Letnisko i jej okolic znajduje się na pograniczu dwóch mezoregionów - Równiny Kozienickiej i Równiny Radomskiej.
• omawiany obszar jest równiną zdenudowaną w warunkach peryglacjalnych, w czasie ostatniego zlodowacenia - północnopolskiego (to tzw. obszar o rzeźbie staroglacjalnej).
• miejscowość od południa ograniczona jest przez zdenudowaną wysoczyznę morenową zbudowaną głównie z glin zwałowych (reprezentujących okres zlodowacenia środkowopolskiego) i jej eluwiów (z przełomu plejstocenu i holocenu), wysoczyzna ta rozcięta jest dolinami rzek: Pacynki i Gzówki, które wypełnione są holoceńskimi piaskami i żwirami.
• na północ od Zalewu w Jedlni Letnisko występują pola piasków przewianych, na których rozwinęły się formy eoliczne w postaci utrwalonych wydm (głównie wydmy paraboliczne), wydmy te zostały ukształtowane przez wiatr wiejący z zachodu, na przełomie plejstocenu i holocenu. Klasycznym przykładem rzeźby eolicznej są "Mysie Górki".
• najwyższą kulminacją omawianego obszaru jest wydma na terenie "Mysich Górek", która osiąga wysokość 183,3 m n.p.m., najniżej położony teren znajduje się w dolinie Pacynki, poniżej ujścia Gzówki, osiąga on wysokość ok. 145 m n.p.m.

Hydrologia

• Jedlnia Letnisko położona jest w widłach dwóch rzek: Pacynki i Gzówki,
• w 1976 roku utworzono na rzece Gzówce zalew o powierzchni ok. 36 ha,
• na prawym brzegu zalewu, na skraju rezerwatu "Jedlnia", znajdują się dwa źródełka mocno zmineralizowanej wody.

Miejsca i obiekty, które warto zwiedzić na terenie Jedlni Letnisko i jej okolic

• Zalew w Jedlni Letnisko wraz z molem (możliwość kąpieli i spaceru dookoła zalewu) oraz zbiornik dolny, poniżej zapory (również urokliwy), będący pozostałością dawnego młyna w Siczkach, który wzmiankowany był już w średniowieczu - obecnie na miejscu owego młyna przebiega szosa nr. 737 (Radom - Kozienice) .

• wpisany do rejestru zabytków drewniany Kościół pw. św. Józefa w Jedlni Letnisko, zbudowany w stylu zakopiańskim, wraz z letnim Kościołem Matki Bożej.

• cmentarz parafialny - groby ułanów Wileńskiej Brygady Kawalerii z września 1939 roku oraz zabytkowe grobowce.
• rezerwat "Jedlnia" na terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego, zwiedzenie rezerwatu umożliwia ścieżka dydaktyczna "Jedlnia".

Rezerwat "Jedlnia" został utworzony w 1982 roku na powierzchni 86,42 ha. Położony jest po obu stronach szosy Radom - Kozienice. W 100-200-letnich drzewostanach pochodzenia naturalnego dominuje sosna zwyczajna, dąb szypułkowy i bezszypułkowy z domieszką brzozy. Na dużej powierzchni występuje podrost pochodzenia naturalnego, który stanowi sosna pospolita, dąb i jodła pospolita.

• zbiorowe mogiły (7) ok. 450 ofiar rozstrzelanych przez Niemców w czasie II wojny światowej, zlokalizowane na terenie rezerwatu "Jedlnia".
• pomnik ku czci patriotów poległych w walkach z Niemcami w latach 1939-1945 przed stacją kolejową.
• dwa źródełka zmineralizowanej wody na prawym brzegu zalewu, po stronie rezerwatu "Jedlnia". z możliwością nalania wody do butelki.
• "Mysie Górki" wraz z drewnianym krzyżem z 1917 roku, napis na krzyżu brzmi: "ROK. PA. 1917. DNIA 9 LISTOPADA PRZEZ KRZYZ I MĘKĘ GORZ?KĄ WYBAF NAS PANIE STRAŚNA WOJNA STRAŚNIE KRWI ROZLANIE O. MATKO NAJŚWIENSA CO SIĘ Z NAMI STANIE...? MIKOŁAJ PRZYROWSKI", "Mysie Górki" to nic innego jak wydmy zbudowane z piasków eolicznych. Przez "Mysie Górki" biegnie zielony szlak Radom-Pionki.
• "Buk Kościuszki" na trasie zielonego szlaku Radom-Pionki, w okolicach gajówki Marybór. Trasa do "Buka" biegnie przez urokliwy drzewostan sosnowo-dębowo-jodłowy.

"Buk Kościuszki" jest okazem buka zwyczajnego, to pomnik przyrody o wymiarach: pierśnica ok. 1,1 m, obwód ok. 3 m, wysokość ok. 28 m, jego wiek szacowany jest na ok. 180 lat. To jedyny okaz tego gatunku drzewa o takich wymiarach na terenie Puszczy Kozienickiej. Pod nim, wg. legendy, wypoczywał wiosną 1794 roku Tadeusz Kościuszko. Stąd nazwy pobliskich wsi Tadeuszów i Kościuszków. Prawdopodobnie Naczelnik był w tych stronach, ale ów buk jeszcze wtedy nie rósł.

• "Trzy Stawy" - dawne stawy rybne, nieopodal zielonego szlaku Radom-Pionki.
• ścieżka dydaktyczna "Nad Pacynką" w dolinie rzeki Pacynki, nieopodal Antoniówki, z udostępnionym dla turystów źródełkiem św. Jana.

Szlaki turystyczne

• zielony: Stacja PKP Pionki Zachodnie - Sokoły - uroczysko Marybór - Mysie Górki - rezerwat "Jedlnia" - Rajec Letnisko - Radom - Rożki PKP.
• czarny: Jedlnia-Letnisko - Rezerwat przyrody Jedlnia - Kolonka - Kieszek - Stoki - Lewaszówka (15,5 km)

w tym ścieżki dydaktyczne:

• "Jedlnia".
• "Nad Pacynką".

• Szlak żółty (długość 51,5 km): Lesiów PKP - Jastrzębia - rezerwat "Ciszek" - Kieszek - Jedlnia Letnisko - Słupica - rezerwat "Ługi Helenowskie" - "Gajówka Miodne" - Antoniówka - Policzna - Czarnolas.
• Szlak zielony (długość 17,5 km): Ośrodek Edukacji Ekologicznej i Integracji Europejskiej Lasów Państwowych w Jedlni Letnisko - rezerwat "Jedlnia" - rezerwat "Ciszek" - Królewska Droga - Wielka Góra - Szlabanowa Droga - Dąbrowa Kozłowiecka - rezerwat "Jedlnia" - OEEiIEP w Jedlni Letnisko.
• Szlak czarny (długość 12 km): Radom lotnisko - Sadków - Groszowice - Jedlnia Letnisko PKP.

Zobacz też

• Jedlnia
• Jedlnia-Kolonia
• Pacynka (rzeka)
• Gzówka
• Gzowice-Folwark

Galeria

• 

  Zalew w Jedlni Letnisko zimą

• 

  "Mysie Górki" - drewniany krzyż z 1917 roku

• 

  Rezerwat "Jedlnia" - mogiły ofiar II wojny światowej

• 

  Cmentarz parafialny - grobowiec z 1927 roku

• 

  Cmentarz parafialny - Grób ks. Wł. Korpikiewicza

• 

  Cmentarz parafialny - Grób Józefa i Franciszki Kuropiewskich

• 

  Cmentarz parafialny - zbiorowa mogiła mieszkańców Jedlni poległych podczas II wojny światowej

• 

  Cmentarz parafialny