Goryń (województwo mazowieckie)

Goryń – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Jastrzębia.

Położenie geograficzne i układ przestrzenny

Goryń jest położony na Równinie Kozienickiej w pobliżu Równiny Radomskiej. Leży w bezpośrednim sąsiedztwie Puszczy Kozienickiej i utworzonego na jej terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego. Leży nad Radomką, lecz zabudowania położone najbliższej rzeki są od niej oddalone o około 400 metrów na północny zachód. Przez wieś płynie również bezimienny dopływ Radomki, mający źródła w Woli Goryńskiej, na którym założono stawy. W Goryniu odkryto złoża węgla brunatnego, które jednak nie są eksploatowane.

Wieś rozciąga się wzdłuż drogi wiodącej po łuku z Woli Goryńskiej do Ignacówki Bobrowskiej. Można rozróżnić główną część wsi oraz Kolonię Goryń położoną na północny wschód od skrzyżowania głównej drogi z drogą wiodącą do Mąkos Starych. Przed II wojną światową niewielka część zabudowań wsi leżała nad samą rzeką.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.

Historia Gorynia

Najstarsze ślady osadnictwa w okolicy (cmentarzysko) pochodzą z okresu neolitu.

Goryń istniał już w XII wieku Pierwsze wzmianki dotyczące tutejszego kościoła i parafii dotyczą XV wieku. W tym czasie właścicielami wsi byli Goryńscy herbu Ogończyk. W czasach reformacji nieznani z nazwiska właściciele Gorynia przeszli na kalwinizm, lecz ich spadkobiercy byli katolikami. W 1699 właścicielem Gorynia był Piotr Boglewski. W 1701 r. rozpoczyna się i trwa do lat trzydziestych XIX w. spór graniczny z Jastrzębią na tle zmiennego przebiegu granicznej Radomki. Pod koniec XVIII wieku był własnością Puławskich.

Znajdujący się w Goryniu kościół wzniesiono w latach 1840-1843 r. W latach czterdziestych XIX wieku powstała, niepierwsza zapewne w historii wsi, karczma. W tym czasie właścicielem Gorynia był Andrzej Deskur i jego żona Helena, po nich jego bratanek Stanisław i jego żona Klementyna. Właścicielem Gorynia w XIX w. był także Karol Gordon de Huntley.

Na miejscowym cmentarzu umieszczony jest pomnik ku czci około 700 jeńców radzieckich, pomordowanych przez Niemców w istniejącym w okolicy w czasie wojny obozie pracy.

Ważniejsze obiekty i turystyka

• Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Goryniu z pierwszej połowy XIX wieku według rejestru zabytków KOBiDZ nr rej.:488 z 23.03.1957 r.
• Stary kościół rzymskokatolicki - obecnie nie istnieje
• Cmentarz z pomnikiem jeńców radzieckich

Przez Goryń przebiega czerwony szlak rowerowy prowadzący z Bartodziej do Czarnolasu.

Transport i komunikacja

Przez Goryń przebiegają jedynie drogi o klasie niższej niż droga wojewódzka. Od 1934 r. w pobliżu wsi przebiega linia kolejowa łącząca Warszawę z Radomiem - stacja Bartodzieje.

Miejscowość jest obsługiwana w zakresie komunikacji autobusowej przez przedsiębiorstwa MPK Radom oraz PPKS Radom.

Edukacja i ochrona zdrowia

We wsi brak szkoły podstawowej - najbliższe w Woli Goryńskiej i Mąkosach Starych, a przedszkole i gimnazjum w Jastrzębi. W Mąkosach Starych także najbliższa biblioteka publiczna. Najbliższe ośrodki zdrowia w Jastrzębi i Bartodziejach.

Religie

Katolicyzm

Dane dotyczące pierwszego kościoła w Goryniu, a także miejscowej parafii nie są precyzyjne. O istnieniu parafii w Goryniu wspomina Jan Długosz w swych Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis. Istnieją także informacje, jakoby pierwszy tutejszy kościół powstał na początku XV wieku. Był wykonany z drewna modrzewiowego i został rozebrany podczas budowy nowego kościoła w latach 1840-1843. Nowy kościół, pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP, istnieje do dziś i jest kościołem parafialnym w dekanacie jedlińskim.

Protestantyzm

Miejscowy kościół przez 40 lat w okresie reformacji był zborem kalwińskim, z czego wniosek, że przynajmniej ówcześni właściciele Gorynia należeli do tego wyznania.

Judaizm

Żydzi osiedlali się w Goryniu, lecz byli stosunkowo nieliczni. Najbliższe gminy wyznaniowej, do których mogli należeć znajdowały się w Radomiu, Głowaczowie i Białobrzegach.

Demografia

• W 1827 r. - 283 mieszkańców
• W 1881 r. - 488 mieszkańców z czego 10 Żydów
• Obecnie - 1318 mieszkańców

W Goryniu urodził się Antoni Wieczorkiewicz - oficer WP podejrzewany o zamach na Warszawską Cytadelę w 1923.