Wsola

Wsola – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Jedlińsk.

Do 1954 roku siedziba gminy Wielogóra. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie radomskim.

Wieś położona 5 km od Radomia i 85 km od Warszawy. Przez miejscowość przebiega droga krajowa , będąca częścią międzynarodowej trasy .

Przystanek autobusów podmiejskich z Radomia do Jedlińska (ew. Jedlanki) (linia A).

Historia

Wieś odnotowana została jako parafia w Liber beneficiorum Jana Długosza (lata gromadzenia danych: 1470-80), gdzie wskazywano na istnienie w roku 1440 kościoła wsolskiego pod wezwaniem św. Bartłomieja. Tutejsza parafia, fundowana przez ród Ślizów herbu Abdank, erygowana była ok. 1358 r. Ślizowie, oprócz Wsoli, byli również właścicielami pobliskiego Piastowa. Przez pięć wieków obie wsie dzieliła wspólna historia. Około 1480 r. Jan Kochanowski (dziad poety) poślubił we Wsoli Barbarę Szlizównę, która w wianie wniosła m.in. Czarnolas. W okresie Reformacji wieś stanowiła dziedzictwo szlachty sprzyjającej nowym nurtom. Posiadaczami Wsoli byli wówczas m.in. Anna ze Ślizów Dąbrowska, określana jako heretyczka, Anna Ożarowska, kolatorka walcząca z kościołem o dobra plebańskie, Andrzej Lasota - wielki brat polski oraz Adam Kochanowski - bratanek Jana Kochanowskiego, sędzia lubelski, który w XVI w. zamienił kościół wsolski na zbór ariański. Na początku XVII wieku Krzysztof Siemieński, kolejny dziedzic Wsoli, wytacza Adamowi Kochanowskiemu wygrany proces o zwrot zawłaszczonych dóbr kościoła wsolskiego. W roku 1629 Siemieński wznosi na miejscu starego drewnianego kościółka, murowaną świątynię. W 1644 r. właścicielem Wsoli zostaje Stanisław Witkowski - zięć Jana Kochanowskiego; jego syn, noszący również imię Stanisław, przekazuje Wsolę córce Elżbiecie, która wnosi wieś w posagu Aleksandrowi Adamowi Drzewieckiemu - wojewodzie lubelskiemu. W roku 1750 Wsola, za sprawą ich córki Konstancji, żony Józefa, kasztelana lubelskiego, staje się dziedzictwem rodu Sołtyków. Właścicielem dóbr stał się m.in. syn Konstancji i Józefa, Kajetan Sołtyk - biskup krakowski, którego porwanie przez Rosjan przyczyniło się do zawiązania konfederacji barskiej. Kolejnymi właścicielami dóbr wsolskich byli: bratanek biskupa Józef - kasztelan małogoski i zawichojski oraz jego syn Franciszek Salezy - senator i kasztelan Królestwa Polskiego. W roku 1877 syn Franciszka Marceli sprzedaje Wsolę z Piastowem Wincentemu i Annie Grobickim, herbu Trąby. W roku 1881 z dóbr Piastów zostaje wydzielony folwark Wsola. W roku 1893 właścicielami Wsoli zostają synowie Wincentego i Anny - Jakub i Aleks, trzeci z synów Piotr, otrzymuje Piastów. W roku 1972 Jakub Grobicki staje się jedynym właścicielem folwarku Wsola. Dwa lata później ukończona zostaje budowa pałacyku wg projektu łódzkiego architekta Augusta Furuhjelma. W roku 1920 Jakub Grobicki sprzedaje majątek wsolski Marii Magdalenie Pruszakównie, herbu Leliwa, która cztery lata później udostępnia pałac i folwark swojej bratanicy Aleksandrze z Pruszaków oraz jej mężowi Jerzemu Gombrowiczowi, bratu Witolda Gombrowicza. W roku 1929 Aleksandra Gombrowicz wykupuje na własność dobra wsolskie na publicznej licytacji zarządzonej przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie. W latach trzydziestych XX wieku Wsola, podobnie jak i wiele innych majątków w tym okresie, znalazła się w trudnej sytuacji finansowej.Ratunkiem dla ich właścicieli była dzierżawa lub sprzedaż ziemi. Do roku 1945, kiedy to majątek na mocy Dekretu PKWN przejął na własność Skarb Państwa, Aleksandra Gombrowiczowa sprzedała kolonistom bądź osobom prywatnym 153 ha gruntów. Częstym gościem Aleksandry i Jerzego był Witold Gombrowicz, dla którego pobyty we Wsoli były okazją do wypoczynku, oddania się twórczości pisarskiej a także obserwacji środowiska ziemiańskiego. Ponoć to tu powstał pomysł napisania Ferdydurke.

Ważniejsze miejsca i zabytki

• pałac Gombrowiczów, zaprojektowany w 1914 r. przez łódzkiego architekta fińskiego pochodzenia Augusta Furuhjelma, od 1926 r. był własnością Jerzego Gombrowicza, starszego brata Witolda; po wojnie mieścił się tu posterunek MO, dom starców i Dom Pomocy Społecznej; w 2005 r. podjęto decyzję o adaptacji dworku na potrzeby muzeum Witolda Gombrowicza. Jego uroczyste otwarcie nastąpiło 11 października 2009 r.
• kościół w stylu neoromańskim pod wezwaniem św. Bartłomieja, zbudowany w latach 1918-30, w miejscu poprzedniego z 1629 roku; wewnątrz rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego z XVI w. oraz późnobarokowy i rokokowy wystrój;
• obiekt parkowo-pałacowy; na terenie parku znajduje się grobowiec rodziny Gordonów de Huntley, XIX-wiecznych właścicieli Gorynia;

Ulice

W 2004 roku sołtys wsi zarządził nadanie nazw ulicom. We Wsoli mieszczą się następujące ulice:

Edukacja

Przy ulicy Szkolnej 1, znajduje się Zespół Szkół Publicznych imienia Witolda Gombrowicza. Szkoła imię nosi od 2003 roku, ponieważ pisarz ten wielokrotnie przebywał we Wsoli, goszcząc w majątku swojego brata – Jerzego. Majątek ten wraz z okazałym, dobrze zachowanym do dziś dworkiem sąsiaduje ze szkołą.

Znane postacie ze Wsoli

• Rafał Siadaczka – piłkarz, reprezentant Polski
• Wioletta Chodowicz – solistka Teatru Wielkiego Opery Narodowej
• Edward Krok – Przewodniczący Rady Powiatu radomskiego, Dyrektor Zespołu Szkół Publicznych we Wsoli.

Ciekawostki przyrodnicze

1,5 km. na wschód od wsi znajduje się uroczysko leśne "Wsola" (pow. 550 ha), będące naturalnym przedłużeniem najdalej na zachód wysuniętej części Puszczy Kozienieckiej. Na początku XX w. powszechnie występowała tu jeszcze jodła. Na dzień dzisiejszy drzewostan uroczyska stanowią młode i niezbyt bogate bory sosnowe. W środku kompleksu znajduje się gajówka Wsola, a za nią na płd. rozciąga się dość spore torfowisko Duży Ług, odwadniane przez strumyk wpadający do rzeki Mlecznej, naprzeciwko wsi Owadów.

Turystyka

Przez Wsolę prowadzą następujące szlaki turystyczne:

• - szlak pieszy czarny: Bartodzieje - Wsola
• – szlak rowerowy czarny: Wsola - Kozinki - Cerekiew
• – szlak rowerowy zielony: Gulin - Wsola - Lesiów