Ceranów

Ceranów – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie sokołowskim, w gminie Ceranów, w diecezji drohiczyńskiej, nad Czarną Strugą. Około 810 mieszkańców.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa siedleckiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Ceranów.

Wieś leży w sąsiedztwie dwóch kompleksów leśnych, oddzielonych od siebie doliną Bukowej, dopływu Bugu.

Znajdują się tutaj: Urząd Gminy, poczta, Ochotnicza Straż Pożarna, policja, przedszkole, szkoła podstawowa i gimnazjum, ośrodek zdrowia i apteka, gabinet weterynaryjny, piekarnia, sklepy, kwiaciarnia, bank spółdzielczy, leśnictwo, kościół, cmentarz, ośrodek szkolenia kierowców, punkt wymiany butli gazowych, zakład produkcji przyczep "SYLAND".

Wieś leży na szlaku komunikacyjnym pomiędzy Sokołowem Podlaskim, Kosowem Lackim i Zambrowem.

Nazwa

Pierwotna nazwa miejscowości brzmiała: Kadłuby Podborne. Bierze ona początek od starych, spróchniałych drzew, zwanych kadłubami. Brak informacji o przyczynach i terminie zmiany. Prawdopodobnie dokonali jej książęta mazowieccy, którzy zaludniali te tereny przeważnie drobną szlachtą z ziemi płockiej i zakroczymskiej.

Nazwa miejscowości Ceranów przechodziła ewolucję – od nazwy Czyranowo, poprzez Czeranowo i Ceranowo, do obecnego brzmienia. Pochodzi ona od gatunku małych kaczek zwanych cyrankami (Anas querquedula), gnieżdżących się na mokradłach i w parowach, okalających wieś od strony wschodniej.

Położenie

Ceranów to niewielka miejscowość położona w północnej części powiatu sokołowskiego, w połowie drogi pomiędzy Kosowem Lackim a Sterdynią. Leży w sąsiedztwie Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego i Puszczy Sterdyńskiej w dolinie rzeki Strugi. Okoliczne bory nosiły niegdyś nazwę puszcz: Ceranowskiej, Sterdyńskiej i Kiełpienieckiej. Są to głównie lasy sosnowe, czyli bory z domieszką dębu, brzozy, osiki i świerku. Podszycie stanowi głównie jałowiec i leszczyna, a runo – mchy, jagody, borówki, paprocie, grzyby i wrzos.

Ludność

Mieszkańcy Ceranowa to w przeważającej części ludność rolnicza, zajmująca się hodowlą bydła i uprawą zbóż, kukurydzy i ziemniaków. Uprawiane przez nich pola były niegdyś pokryte lasami i bagnami, z rzadka zamieszkanymi. Tereny te, leżąc na pograniczu osadnictwa mazowieckiego i ruskiego, w średniowieczu często zmieniały właścicieli, tj. książąt piastowskich i Rurykowiczów.

Przed powstaniem parafii w 1508 r. mieszkało tu zaledwie 400 osób, trudniących się bartnictwem.

Chociaż mieszkańcy to w większości Mazowszanie, zamieszkiwali tu również Rusini, którzy z czasem spolszczyli się. W miejscu nazywanym "Cerkwisko" (mieści się tam obecnie Urząd Gminy i poczta) kiedyś była cerkiew unicka. Dziś w parafii Ceranów nie ma ani jednej osoby wyznania greckokatolickiego.

Historia

Pierwsze udokumentowane wzmianki o Ceranowie pochodzą z 1465 r. Zawierają one informację o tym, że Małgorzata Niemirowiczowa daje dziedziczne wójtostwo "uczciwemu Tymoszowi w Ceranowie" (Por. A. Jabłonowski: Źródła dziejowe. T. XVII, cz. 2: Polska XVIw. pod względem geograficzno-statystycznym. T. VI, cz. 2: Podlasie. Warszawa 1909, s. 97).

Z roku 1508 pochodzą zapisy o ustanowieniu tutaj parafii pw. Znalezienia Krzyża Świętego. Ówczesna właścicielka majątku, Katarzyna Pietraszko, ufundowała kaplicę, która spełniała swą funkcję sakralną przez 365 lat. W latach 1872–75 wybudowano murowany kościół, który istnieje do dzisiaj. Jego fundatorami byli właściciele majątku Ceranów i Sterdyń Ludwik Górski i Paulina z Krasińskich Górska, którzy są pochowani w krypcie grobowej przy tymże kościele.

O wczesnym osadnictwie na tym terenie świadczą liczne stanowiska i eksponaty archeologiczne. W roku 1956 natrafiono na osadę kultury trzcinieckiej w okresu epoki brązu, cmentarzysko całopalne z okresu wpływów rzymskich z I-IV w. oraz osadę wczesnośredniowieczną z IX w. Stanowisko znajduje się ok. 1 km na północny zachód od Ceranowa, w miejscu zwanym "Mogiłkami" (A. Ziontek, Wstęp do: Ks. J. Jakubik, Ceranów dawniej i dziś, Siedlce 2005, s. IX). Na terenie gminy Ceranów znajdowały się 163 stanowiska archeologiczne, z czego w samym Ceranowie aż 61.

W latach 1656–57 Ceranów doświadczył szwedzkiej przemocy. Stacjonował tu oddział szwedzki, który dokonał wielkiego spustoszenia we wsi i okolicy. Splądrowano i obrabowano kościół, zabito dwóch kapłanów i wielu mieszkańców, spalono wieś.

Wiek XIX i pierwsza połowa XX w. to w historii Ceranowa szczególny okres. Właścicielem i administratorem majątku była wówczas rodzina Górskich, która doprowadziła wieś do rozwoju gospodarczego i oświatowego rozkwitu. Tutaj także rozpoczęły się prekursorskie – w skali całego kraju – działania właścicieli ziemskich w zakresie nazwanym przez pozytywizm "pracą u podstaw" albo "pracą organiczną". W celu podniesienia poziomu oświaty Ludwik Górski sprowadził do Ceranowa siostry felicjanki z Warszawy.

W okresie przed wybuchem wojny powstało tu na linii Ceranów-Nur lotnisko wojskowe dla polskich eskadr walczących we wrześniu 1939, rozbudowane przez Niemców w 1941. Od 24 września do 4 października 1939 pow. sokołowski i Ceranów zajęła armia radziecka. W tym czasie Ceranów został spustoszony przez okupanta wycofującego się za Bug. Mieszkańcy Ceranowa podczas II wojny światowej angażowali się w walki państwa podziemnego o suwerenność kraju. Tragiczną w dziejach Ceranowa jest data 9 maja 1945 r., kiedy to NKWD dokonało mordów, aresztowań i podpaleń. Materiały pirotechniczne znajdujące się na pobliskim lotnisku miały posłużyć "czerwonoarmistom" do profanowania i ograbiania masowych mogił w Treblince

Zabytki

• Pałac z 1877 zbudowany wg projektu Bolesława Podczaszyńskiego na planie prostokąta, z piętrowymi ryzalitami po bokach. Parterowa część środkowa na cokole tworzącym taras. W latach 50. XX w. pałac został spalony. Odbudowano go, dodając jedno piętro w części środkowej pomiędzy ryzalitami, zmieniając tym samym sylwetkę budowli. Przeznaczono go wówczas na dom wypoczynkowy pracowników PKP i ich dzieci. Obecnie mieści się w nim szkoła podstawowa i gimnazjum.

• Kościół neogotycki z 1875 wg projektu Bolesława Podczaszyńskiego i Zygmunta Kiślańskiego. Zbudowany jest z czerwonej cegły w stylu wiślano-gotyckim. Posiada estetyczną, proporcjonalną sylwetkę. Wewnątrz znajduje się wiele przedmiotów, które są śladem twórczości rzemieślniczej i rękodzielniczej XIX w. Ponadto są tu dwie rzeźby z XVIII wieku, przedstawiające św. Piotra i św. Pawła oraz trzy obrazy Józefa Buchbindera: NMP Niepokalana, św. Roch i Najświętsze Serce Jezusa. W ołtarzu głównym znajdują się relikwie Krzyża Świętego. Na uwagę zasługują: nastawy ołtarzowe, chrzcielnica, ambona, droga krzyżowa, zabytkowe ornaty, umeblowanie zakrystii, tablice pamiątkowe, witraże, żyrandole, kasetony sufitowe, chór kościelny, dzwonnica, tympanon nad wejściem głównym i krypta grobowa rodziny Górskich.

• Plebania z 1927 roku, murowana, wybudowana staraniem ks. Jana Kłopotka na miejscu poprzedniej zbudowanej z bali drewnianych.

• Aleja drzew przy szosie w kierunku Sterdyni – pomnik przyrody.

Siostry felicjanki

Siostry felicjanki przybyły do Ceranowa dwukrotnie. Po raz pierwszy 17 lipca 1859 r. na prośbę Ludwika Górskiego. Tu powstała pierwsza ich placówka poza Warszawą. Siostry prowadziły ochronkę, która była raczej wiejską szkołą, do której codziennie przychodziło ok. 100 dzieci. Ich nauka trwała do ok. godz. 16.00. Po tej godzinie przychodzili dorośli, którzy uczyli się czytać i pisać, oraz innych umiejętności praktycznych, a także zdobywali wszechstronną wiedzę, do ok. godz. 20.00.

Jedna z sióstr opiekowała się chorymi, inne zajmowały się gospodarstwem domowym i ogrodem warzywnym.

W roku 1864 Zgromadzenie Sióstr Felicjanek zostało skasowane przez rząd carski. Siostry opuściły Ceranów na początku 1865 r.

Ponownie wróciły do Ceranowa 6 września 1957 r. Jak dawniej opiekowały się chorymi i biednymi, dziećmi, ministrantami, nauką religii. Troszczyły się także o kościół, o kwiaty, o bieliznę kościelną. Siostry pracują w parafii do dnia dzisiejszego.

Bibliografia

• Józef Górski: Na przełomie dziejów. Wstęp i oprac. Artur Ziontek. Siedlce 2006.
• Górscy herbu Boża Wola. Przodkowie i potomkowie generała Franciszka Górskiego. Red. Krystyna Górska-Gołaska. Poznań 2000.
• Ks. Jan Jakubik: Ceranów dawniej i dziś. Wstęp i oprac. Artur Ziontek. Posłowie Arkadiusz Kołodziejczyk. Siedlce 2005.
• Sokołów Podlaski. Dzieje miasta i okolic. Red. Grzegorz Ryżewski. Białystok-Sokołów Podlaski 2006.
• W służbie dla Ceranowa. 500-lecie parafii Ceranów. 100-lecie śmierci Ludwika Górskiego. Red. Jolanta Bielińska i Artur Ziontek przy współpracy Rafała Dmowskiego. Siedlce 2008.
• Ziemianie polscy XX wieku. Słownik biograficzny. T. II. Red. Janina Leskiewiczowa. Warszawa 1994.