Sterdyń

Sterdyń (do 30 grudnia 1999 Sterdyń-Osada) – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie sokołowskim, siedziba gminy Sterdyń.

Położenie

Sterdyń położona jest na północ 20 km od Sokołowa Podlaskiego, przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 63 Węgorzewo - Sławatycze.

Obok miejscowości przepływa rzeczka Buczynka, dopływ Bugu.

Historia

Pierwsza pisana wzmianka o Sterdyni pochodzi z 1425 roku (Z. Rostkowski). Miejscowość zostaje wymieniona w 1446 r. w spisie parafii ziemi łuckiej.

Pierwszym odnotowanym w źródłach właścicielem Sterdyni był Piotr Kiszka herbu Dąbrowa. Około 1472 roku wybudowano drewniany kościół pw. Trójcy Przenajświętszej, Nawiedzenia NMP i św. Anny, św. Jana Chrzciciela i Wszystkich Świętych, którego fundatorami byli: Grzymała h. Lubicz ze Sterdyni (1476-1482) i Brykcjusz Chądzyński h. Ciołek z Chądzynia. Dokument fundacyjny kościoła zaginął - prawdopodobnie zniszczony przez Tatarów. Nowy dokument fundacyjny wystawił 5 lipca 1518 roku Piotr Kiszka, potwierdzając wcześniejsze nadania. Erekcji parafii dokonał w 1518 roku biskup łucki, książę Holszański ks. Paweł Algimunt.

Od roku 1622 Sterdyń jest własnością Jakuba Iwanowskiego h. Rogala (zm. 16 kwietnia 1630) żonatego z Anną Kiszką (zm. 1626), córką Mikołaja Kiszki (ok. 1565-1620). Następnie ich córka Barbara, wydając się w roku 1628 za Zbigniewa hr Ossolińskiego h. Topór (syna Prokopa i Katarzyny Biereckiej), wniosła dobra sterdyńskie, jako wiano, do rodu Ossolińskich. Po śmierci Zbigniewa (w roku 1628) dziedzicem Sterdyni zostaje jego syn Jerzy, chorąży nurski, elektor z województwa podlaskiego, który 14.02.1673 roku poślubił Mariannę Broemer. Po śmierci Jerzego w roku 1687 majątek sterdyński popada w długi, z powodu których, synowie Jerzego: Zbigniew (kanonik laterański w Czerwińsku i proboszcz w Zuzeli) i Jan-Józef (również duchowny), w roku 1709 sprzedają jednocześnie swe prawa spadkowe swemu stryjecznemu bratu Stefanowi Ossolińskiemu, i Wiktorynowi Kuczyńskiemu. Po wieloletnim procesie sądowym, 24 czerwca 1729 roku Wiktoryn Kuczyński sprzedaje Sterdyń Janowi Stanisławowi Ossolińskiemu (1689-1770), stryjecznemu bratu Zbigniewa (proboszcza Zuzeli).

W 1737 r. król August III Sas nadaje wsi prawa miejskie, które traci ona w 1869 za czynny udział mieszkańców w powstaniu styczniowym. Po Janie Stanisławie dobra sterdyńskie dziedziczy jeden z jego synów - Antoni Ossoliński (starosta sulejowski, poseł i elektor w 1764 roku z ziemi drohickiej). Antoni rozpoczyna w roku 1778 budowę kościoła parafialnego, w stylu późnobarokowym i przystąpił do przebudowy sterdyńskiego pałacu istniejącego już przed 1770. Budowę kościoła zakończył w roku 1783 Stanisław z Tęczyna hr. Ossoliński (poseł na Sejm Czteroletni z powiatu mielnickiego) - syn Antoniego. Konsekracji dokonał w dniu 2 czerwca 1811 roku ks. Wojciech Leszczyc Skarszewski, biskup lubelski. Stanisław zakończył też przebudowę pałacu według projektu znanego architekta Jakuba Kubickiego. Stanisław Ossoliński żeni się z Józefą Morstin z Raciborska k. Krakowa, z którą miał córkę Emilię urodzoną w 1790 roku w Sterdyni, a zmarłą w 1869 roku w Krakowie. Emilia zaślubiła w 27 września 1809 roku swego bliskiego krewnego, wnuka stryjecznego dziada Aleksandra, Józefa Wawrzyńca Krasińskiego z Radziejowic herbu Ślepowron (1783-1845 lub 1847), syna Anny Ossolińskiej i Kazimierza Krasińskiego.

W roku 1822 Emilia i Józef Krasińscy z powodu nieuregulowanych wobec siebie zobowiązań finansowych doprowadzają w roku 1829 do publicznej licytacji dóbr sterdyńskich, w wyniku której kupują je Jan i Anna z Kleckich Łubieńscy i pozostają w ich rękach do roku 1839. W tymże 1839 roku Józef Wawrzyniec Krasiński odkupuje Sterdyń od Jana i Anny Łubieńskich. Emilia i Józef Wawrzyniec mają pięcioro dzieci: Mariannę, Stanisława, Karola–Joachima, Paulinę i Adama–Henryka. Na mocy działów przeprowadzonych między dziećmi dziedziczką Sterdyni zostaje Paulina (1816-1893), która w roku 1844 wydaje się za Ludwika Górskiego h. Boża Wola (1818-1908). Ludwik Górski doprowadził dobra sterdyńskie do rozkwitu. Między innymi urządził na nowo, w stylu angielskim, przypałacowy park. Ludwik i Paulina nie pozostawili potomstwa. Paulina przepisuje Sterdyń Kazimierzowi Krasińskiemu (1850-1930 - synowi jej brata: Adama – Henryka). Kazimierz obejmuje dobra po śmierci Ludwika Górskiego w 1908 roku, które pozostają w rękach rodziny Krasińskich do reformy rolnej.

Zabytki

Sterdyń może poszczycić się wieloma przyciągającymi uwagę zabytkami. Warto zobaczyć kościół parafialny pod wezwaniem św. Anny wzniesiony w latach 1779-1783 w stylu późnego baroku. Na wzniesieniu znajduje się dawny okazały zespół pałacowo-parkowy złożony z pałacu oraz dwóch oficyn połączonych z korpusem głównymi odcinkami muru z bramkami. Jest to (XVI - XVII w.) rezydencja barokowa rozbudowana i przekształcona w początkach XIX wiek według projektu Jakuba Kubickiego dla Stanisława Ossolińskiego. Na wprost głównej bramy wjazdowej do pałacu stoi zabytkowa kapliczka z końca XVIII wieku z rzeźbą św. Floriana. Przy wjeździe do Sterdyni od strony Sokołowa Podlaskiego stoi rzeźba Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej wykonana w 1856 roku.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Sterdyni