Marki

Marki – miasto położone w powiecie wołomińskim, w woj. mazowieckim, w aglomeracji warszawskiej na północny wschód od Warszawy, wzdłuż drogi krajowej nr 8 (europejskiej nr 67) na Białystok (aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego). Przez Marki przepływają: rzeka Długa (Kanał Markowski) oraz rzeka Czarna, uchodzące do kanału Żerańskiego.

Do 1954 roku siedziba wiejskiej gminy Marki.

Demografia

Historia

Prehistoria

Badania archeologiczne wskazują, że osadnictwo na obszarze zajmowanym przez dzisiejsze Marki występowało już w czasach prehistorycznych. Prace wykopaliskowe doprowadziły m.in. do odnalezienia przy ul. Hallera narzędzi krzemiennych datowanych na 5 tysiąclecie p.n.e. (kultura komornicka – rozwijająca się w okresie mezolitu najwcześniejsza znana kultura na obszarze Polski). Z późniejszych okresów odkryto m.in.: fragmenty ceramiki z epoki brązu, pozostałości osady z I-II w. naszej ery oraz studnię z pnia dębowego datowaną na X wiek.

Wieś królewska

Pod koniec XVI wieku nadano z dóbr królewskich 2 włóki ziemi (ok. 34 hektarów) rodowi Marków (Markowiczów), skąd wzięła początek nazwa miejscowości. Wkrótce Jan i Wojciech Markowicze otrzymali też przywilej królewski na posiadanie młyna na rzeczce Długiej, natomiast mieszkańcy zajmowali się głównie uprawą roli.

Toczone w kolejnych wiekach wojny (m.in. potop szwedzki, III wojna północna) doprowadzały wielokrotnie do zniszczeń w Markach i okolicy jak też do utraty życia wielu ówczesnych mieszkańców.

Kalendarium wydarzeń z tego okresu:

• 1565 – najstarsza wzmianka o rzece Długiej i urządzonych na niej młynach
• 1601 – najstarsza informacja pisana o wsi Marki w dokumencie podpisanym przez Zygmunta III Wazę
• 1650 – ludność Marek liczy około 40 mieszkańców
• 1656 – zniszczenie Marek w czasie trzydniowej bitwy o Warszawę
• 1765 – najstarszy opis mareckiej karczmy

Osada przemysłowa

W wieku XIX (początkowo pod zaborem pruskim i w ramach Księstwa Warszawskiego, a po 1815 w zaborze rosyjskim) rozpoczął się proces stopniowego przekształcania się Marek w osadę przemysłową. W latach 1833-1835 poszerzono i wybrukowano wiodący przez Marki trakt, mieszkańcy zaczęli zajmować się rzemiosłem (obuwnictwo, tkactwo). Dzięki występowaniu zasobów gliny znaczenia nabierał także wyrób cegieł. Jednak bardziej intensywny rozwój Marek możliwy był dopiero po roku 1850, gdy przedsiębiorstwa z terenu Kongresówki uzyskały dostęp do rynku rosyjskiego.

W roku 1883 tereny należące wcześniej do spółki udziałowej pod nazwą "Folwark i cegielnia wójtostwa Marki" zakupili pochodzący z przemysłowego miasta Bradford angielscy przedsiębiorcy – bracia Edward, Alfred i John Briggs. W roku 1884 firma "Briggs, Posselt i spółka" uruchomiła w Markach jedną z największych i najnowocześniejszych wówczas przędzalni wełny w Europie Środkowo-Wschodniej, produkującą głównie na rynek rosyjski. Bracia Briggs zbudowali także w Markach m.in. osiedle robotnicze oraz budynek szkoły elementarnej – obecnie będący siedzibą Mareckiego Ośrodka Kultury. Uruchomienie w roku 1897 linii kolei konnych łączących Targówek z Pustelnikiem, przekształconej w 1899 w trakcję parową i przedłużonej do Radzymina przyczyniło się do dalszego rozwoju miejscowości. W roku 1904 poświęcono zbudowany w stylu neogotyckim kościół pod wezwaniem św. Izydora Oracza, który przejął funkcje służącego wcześniej mieszkańcom drewnianego kościółka w Grodzisku.

Kalendarium wydarzeń z tego okresu:

• 1821 – Leon Drewnicki założył folwark nazwany później od jego nazwiska Drewnicą
• 1834 – wybrukowanie przechodzącego przez Marki traktu Warszawa – Radzymin
• 1852 – budowa pomnika dziękczynienia za ocalenie Marek, Pustelnika i okolicznych wiosek od epidemii cholery
• 1883 – rozpoczęcie budowy fabryki przędzalniczej przez przemysłowców angielskich spółkę "Briggs & Posselt"
• 1883 – po raz pierwszy na Mazowszu zastosowano oświetlenie elektryczne
• 1 maja 1894 – pierwsze strajki w fabryce Briggsów
• marzec 1897 – pierwszy kurs konnej Kolejki Mareckiej z Targówka do Marek.
• 3 maja 1899 – wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę kościoła w Markach
• 10 kwietnia 1911 – w szpitalu w Pustelniku umiera Mikołaj Konstanty Ciurlionis
• 1916-1918 – Marki pod okupacją niemiecką

Marki w bitwie 1920 r.

Marki, obok Radzymina, Ossowa i innych miejscowości podwarszawskich, odegrały istotną rolę w tzw. bitwie warszawskiej w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Wprawdzie w samych Markach nie toczyły się walki, lecz mieściły się tu ośrodki decyzyjne.

Rozkazem generałów Tadeusza Rozwadowskiego i Kazimierza Sosnkowskiego z 3 sierpnia 1920 r. wycofano z frontu i przeniesiono w rejon Marek 11 dywizję piechoty. 10 sierpnia 1920 r. do Marek przybył ze swoim sztabem płk Eugeniusz Szpręglewski. Na siedzibę sztabu przeznaczono zabudowania fabryki Briggsów. Czołówka amunicyjna znajdowała się w Pustelniku II, niedaleko stacji kolejki. W Markach stacjonował także odwód 11 dywizji piechoty. Znajdowały się tu również tabory wojskowe z zaopatrzeniem.

W Pustelniku – najprawdopodobniej w Zgromadzeniu Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi oraz w Strudze – w Zakładzie Opiekuńczym dla chłopców mieściły się szpitale polowe. Czołówka sanitarna mieściła się w Szkole Podstawowej nr 1 w Markach.

Naczelne dowództwo nakazało 11 sierpnia 1920 r. przygotowanie rezerwy łączności w Modlinie, Zegrzu, Markach, Rembertowie i Górze Kalwarii. Przewody rozciągnięto na słupach wzdłuż szosy Warszawa – Marki – Radzymin – Wyszków. Centrala łączności dla całej dywizji mieściła się w pałacyku braci Briggsów. Istotną rolę w bitwie o przedmoście Warszawy odegrała kolej marecka, służąc przede wszystkim jako jeden z podstawowych środków transportu dowożących żołnierzy oraz zaopatrzenie i prowiant dla walczących na pierwszej linii frontu. Kolejką marecką odwożono też rannych do głównego punktu medycznego na dworzec Warszawa Wileńska. Na mareckim cmentarzu parafialnym znajduje się zbiorowa mogiła około 40 polskich żołnierzy poległych w bitwie o przedmoście Warszawy.

Marki w II Rzeczypospolitej

• 1922 – utworzenie Robotniczego Klubu Sportowego "Marcovia"
• 1923 – utworzenie Ochotniczej Straży Pożarnej w Markach
• wrzesień 1926 – pierwsze zajęcia w nowej szkole imienia "Pomnika Zwycięstwa 1920 r." w Pustelniku
• 1928 – do tzw. "Czerwonego Dworu" w Pustelniku przybywają siostry Franciszkanki Rodziny Maryi
• 1929 – utworzenie Mareckiego Gminnego Ośrodka Zdrowia
• 25 maja 1930 – wizyta prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Markach
• 1931 – ukończenie budowy kościoła pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli i Michała Archanioła
• 22 lutego 1931 – tzw. marsz głodnych zorganizowany przez Komunistyczną Partię Polski
• październik 1931 – probostwo parafii świętego Izydora obejmuje ksiądz Teodor Jesionowski
• wrzesień 1934 – pierwsze zajęcia w nowym gmachu szkoły nr 2 przy ul. Szkolnej

Marki w czasie II wojny światowej

• 1 września 1939 – o godz. 17.10 pilotowany przez oblt. Georga Scheidera Messerschmitt Bf 109 z III/JG 21 dokonał zestrzelenia PZL P.11c
• 8 września 1939 – pierwsze niemieckie bomby spadły na Marki
• 21 września 1939 – 178 członków korpusu dyplomatycznego oraz 1200 osób kolonii cudzoziemskiej ewakuowano szosą radzymińską z Warszawy
• 22/23 września1939 – w strudzkim kościele pw. Św. Andrzeja Boboli i Św. Michała Archanioła wystawiono ciało Generalobersta barona Wernera Freiherra von Fritscha, który w dniu 22 września został śmiertelnie ranny na Zaciszu. 23 września ciało Fritscha udało się w swoją ostatnią drogę do Rzeszy. Werner von Fritsch w latach 1935-1938 był Naczelnym Dowódcą Wojsk Lądowych Wehrmachtu.
• 16 października 1942 – powieszenie na terenie Marek 10 Polaków przez hitlerowców; egzekucja 50 więźniów Pawiaka
• 18 października 1943 r. oddział Gwardii Ludowej stacjonującej w Ząbkach przeprowadził akcję wypadową na skład broni i amunicji znajdujący się na terenie dawnej fabryki Briggsów.
• 26 lipca 1944 – Inspektorat AK Radzymin przystępuje do Akcji Burza
• W dniach 30-31 lipca 1944 – kompania Osiowa AK II Rejonu "Celków" – Marki dowodzona przez por. Albina Furczaka Alfa, wspomagana przez dwa radzieckie czołgi 3 armii blokowała skrzyżowanie dróg Warszawa-Białystok/Rembertów-Zegrze (punkt obserwacyjny Góra św. Antoniego)
• 30-31 lipca 1944 – w Markach w rejonie szkoły w Pustelniku zostaje ulokowane 60% Dywizji Pancerno-spadochronowej "Hermann Göring". Zostaje utworzona Grupa Bojowa Marki
• 30 lipca 1944 – rozstrzelanie przez Niemców w pobliżu jeziorka "Kruczek" mieszkańców Marek, Strugi, Pustelnika i Zielonki
• 31 lipca 1944 – patrol plutonu 738 AK w okolicach kościoła w Strudze związał ogniem broni maszynowej załogi dwóch czołgów niemieckich. W tym czasie czołg radziecki zniszczył oba czołgi.
• 31 lipca 1944 – czołgi radzieckie oraz osłaniająca je kompania AK wycofały się do Wołomina. Dywizja Pancerno-spadochronowa HG w dniu 2 sierpnia odbiła z rąk radzieckich Radzymin, a w dniu 3 sierpnia Wołomin. Dla obu szturmów bazą były Marki.
• 3 sierpnia 1944 - 1 Dywizja Pancerno-spadochronowa w sile 140 czołgów i 90 samochodów pancernych została przerzucona do Głowaczowa celem likwidacji przyczółku warecko-magnuszewskiego, część jednostek dywizji została użyta do tłumienia powstania warszawskiego.
• 13/14 września 1944 – do Marek wkroczyły wojska Armii Czerwonej. Rosjanie na ul. Bandurskiego utworzyli stanowisko artylerii. Wojska radzieckie stacjonowały w Markach do 12 stycznia 1945 r.; kiedy to ruszyła Operacja wiślano-odrzańska Armii Czerwonej.

Podczas II wojny światowej istniało w Markach żydowskie getto, zlikwidowane w połowie 1942 roku, kiedy to ludność żydowską przewieziono do getta warszawskiego. W latach 1942-1943 w Pustelniku znajdował się obóz pracy przymusowej (Arbeitslager) dla 1200 osób.

Marki po II wojnie światowej

• 1946 – gmina Marki składa się z 7 gromad o ogólnym obszarze 4800 ha, ludność 21 125 osób
• 1951 – do Marek zostają włączone: Brzeziny, Kąty Grodziskie i Grodzisk (wyłączone z gminy Bródno), Augustów, Augustówek, Mańki-Wojdy (wyłączone z gminy Nieporęt).
• 1952 – wyłączenie z Marek gromady Siwki i przyłączenie do Zielonki, utworzenie gminy Ząbki i wyłączenie z Marek gromad Drewnica i Ząbki
• 1959 – pożar karczmy mareckiej kończy jej działalność
• luty 1962 – oddano do użytku gmach Szkoły Podstawowej nr 4 w Pustelniku przy ul. Dużej
• 1 stycznia 1967 – nadanie Markom praw miejskich
• wrzesień 1967 – pierwsze lekcje w nowym budynku Szkoły Podstawowej nr 1 przy ul. Okólnej
• 31 sierpnia 1974 – ostatni kurs kolejki mareckiej
• 1975 – Marki znajdują się w województwie warszawskim
• 1 maja 1983 – wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę kościoła Matki Bożej Królowej Polski w Markach-Pustelniku
• 14 marca 1984 – rozpoczęcie działalności Mareckiego Ośrodka Kultury pod dyrekcją Krystyny Klimeckiej
• 1999 – Marki znajdują się w województwie mazowieckim, w powiecie wołomińskim
• 2000 – Powstanie Mareckiego Oddziału Powiatowej Izby Gospodarczej – Obecnie Mareckie Stowarzyszenie Gospodarcze (MSG)
• grudzień 2003 – powstało Towarzystwo Przyjaciół Marek
• 2009 (lipiec) – zawiązuje się Grupa Marki 2020 - od lutego 2010 stowarzyszenie.

Wójtowie, naczelnicy oraz burmistrzowie Marek

Środowisko naturalne

• Najwyższy punkt w Markach to wzniesienie Horowa Góra, które ma wysokość 109.7 m n.p.m.
• W obrębie miasta Marki znajduje się rezerwat przyrody Horowe Bagno. Typ rezerwatu: torfowiskowy. Gatunki roślin objęte ochroną ścisłą: goździk piaskowy (Dianthus arenarius), rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia), listera jajowata (Listera ovata), podkolan biały (Platanthera bifolia), grzybienie białe (Nymphaea alba).

• Na granicy z Zielonką znajduje się Jezioro Czarne zwane Kruczkiem
• Najgrubszym drzewem w Markach jest pomnik przyrody dąb Gajosa o obwodzie 636 cm i wysokości ok. 30 metrów
• W mieście znajduje się park z XIX wieku z wieloma pomnikami przyrody.

Transport i komunikacja

Marki położone są wzdłuż drogi krajowej nr 8 (europejskiej nr 67) Warszawa – Białystok (Aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego). Oprócz tego znajduje się tu skrzyżowanie tej drogi z drogami wojewódzkimi:

• 631 Rembertów – Marki – Nieporęt – Nowy Dwór Mazowiecki
• 632 Marki – Legionowo – Płońsk

Przez miasto prowadzą autobusowe linie przewoźników prywatnych oraz linie autobusowe podmiejskie ZTM: 718, 732, 738, 740, 805 i N61. Do CH Marki dojeżdżają linie miejskie: 112 i 190. W latach 1897-1974 kursowała tu Marecka Kolej Dojazdowa.

Linie kolejowe

• MKD
• Struga – Zegrze

obecnie już nie istnieją.

Przemysł i Handel

W Markach znajdują się między innymi:

• Centrum Handlowe M1
• Maszt nadawczy z radioliniami Centertela i stacją NMT
• Zakłady przemysłowe:
  • Fabryka Okładzin Ciernych FOMAR (FOC Marki),
  • producent farb drukarskich Sun Chemical sp. z o.o.
  • palarnia kawy Tchibo Manufacturing Poland Sp. z o.o.
  • producent systemów do zabudowy wnętrz Komandor Warszawa S.A.
  • liczne cegielnie

Osiedla

Marki ze względu na swoją długość dzielą się umownie na wiele odrębnych osiedli. Główną osią miasta jest Aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego, od której odchodzą mniejsze prowadzące do poszczególnych osiedli:

• Stare Marki
• Pustelnik
• Makówka
• Zachoina
• Zieleniec
• Struga
• Czarna Struga.

Osiedla mieszkaniowe

• Horowa Góra – osiedle mieszkaniowe w Pustelniku położone przy ul. Dużej 5. W sąsiedztwie znajduje się m.in. Szkoła Podstawowa nr 4 im. Stefana Grota-Roweckiego oraz rezerwat przyrody Horowe Bagno. Osiedle składa się z 10 budynków, w których znajduje się 409 mieszkań własnościowych, i zajmuje powierzchnię 4,2 ha. Pierwsi mieszkańcy zasiedlili osiedle w dniu 18 lipca 2005 r. Na terenie osiedla znajdują się punkty usługowe.
• Zielone Przedmieście – osiedle domów 8-rodzinnych w Markach przy ul. 11 Listopada 5
• Osiedle Mickiewicza – przy ul. Mickiewicza
• Osiedle TBS Lisi Jar – przy Al. Piłsudskiego
• Osiedle TBS Marki V – przy ul. 11 listopada – osiedle 11 budynków dwukondygnacyjnych ze 192 mieszkaniami czynszowymi Towarzystwa Budownictwa Społecznego.
• Osiedle Kosynierów – przy ul. Kosynierów 10 – budynki 4-piętrowe, oddane do użytku w 1998 r.
• osiedle mieszkaniowe Międzyzakładowej Pracowniczej Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej "SAM-81" położone w Pustelniku przy al. Piłsudskiego 115 C i D (dwa czteropiętrowe budynki) oraz przy ul. Małachowskiego 1
• Osiedle Kwitnące – położone w Pustelniku przy ul. Małachowskiego 4 i 12
• Osiedle Polskie – w Strudze przy ul. Granicznej.
• Briggsówka – osiedle w Starych Markach złożone z familoków wybudowanych w XIXw. dla robotników fabryki Briggsów. Istnieją tylko dwa osiedla tego typu w Polsce. Drugie znajduję się w Łodzi

Edukacja

W Markach działa:

• 6 szkół podstawowych
• 3 gimnazja
• licea
  • Liceum Ogólnokształcące
  • Liceum Profilowane
  • Liceum Ekonomiczne
  • Liceum Techniczne

Ochrona zdrowia

• przychodnie lekarskie:
  • NZOZ Marecki Ośrodek Zdrowia sp. z o.o. przy ul. Sportowej 3
  • NZOZ ESCULAP sp. z o.o. przy ul Fabrycznej 1
• przychodnie weterynaryjne:
  • Art-Vet Lecznica Weterynaryjna przy ul. Paderewskiego 2B
  • Fabrykiewicz Zbigniew Lecznica dla Zwierząt przy Al. Piłsudskiego 95

Kultura

• Marecki Ośrodek Kultury
• Biblioteka Publiczna Miasta Marki
• centra praktyk religijnych:
  • parafia NMP Matki Kościoła, ul. Ząbkowska, 05-270 Marki
  • parafia pw. Matki Bożej Królowej Polski, ul. Jutrzenki 26, 05-260 Marki
  • parafia św. Izydora, al. Piłsudskiego 93, Marki,
  • parafia św. Andrzeja Boboli i św. Michała Archanioła w Strudze przy al. Piłsudskiego 248/252

Sport

• Mistrzostwa Marek w Piłce Halowej TPM CUP rozgrywki piłkarskie organizowane przez Towarzystwo Przyjaciół Marek pod patronatem Burmistrza Miasta Marki, mające na celu wyłonienie najlepszej amatorskiej drużyny piłkarskiej w mieście. Mistrzostwa dotychczas odbywały się na sali Zespołu Szkół nr 2 w Markach.
• Spartakiada Rodzinna CZAT – cykliczna impreza plenerowa o charakterze sportowo-rekreacyjnym kierowana do dzieci, młodzieży oraz dorosłych, organizowana przez Mareckie Stowarzyszanie Gospodarcze
• Drużynowe Zawody w Tenisa Stołowego – cykliczna impreza kierowana do drużyn szkolnych, zakładów pracy, instytucji oraz drużyn rodzinnych, organizowana przez Mareckie Stowarzyszanie Gospodarcze

Mity i legendy

• W Czarnej Strudze nad rzeką stała karczma, której mury odpowiadały na życzliwe pozdrowienia wędrowców echem aż osiem razy odbitym.
• podanie głosi, jakoby przed trzystu laty pewien potomek znakomitego rodu, dziedzic bardzo licznych włości, przybywszy do Warszawy, przepychem i zbytkiem chciał przewyższyć wszystkich mieszkańców. Dostatki pozwalały mu na wielkie uciechy, ale przyjemności i hulaszcze życie zniszczyły cały jego majątek, który też wkrótce utracił. Doprowadzony do zupełnej ruiny i ubóstwa tułał się zubożały magnat po Warszawie i żywiony był z litości przy furcie klasztornej ojców Bernardynów. Po nędzy przyszła i słabość niebezpieczna, a ta rozbudziła w nim żal za grzechy i chęć ucieczki od życia i świata. Na pokutę wybrał sobie pustelnię niedaleko Warszawy, gdzie zamieszkiwał przez długie lata. Pod koniec życia otrzymał od krewnych znaczny spadek. Za otrzymane pieniądze wybudował w pobliżu swojej pustelniczej chatki kościół modrzewiowy. I tak to bogobojnie wielki grzesznik i pokutnik życia dokonał. Na pamiątkę tego wydarzenia wieś, która obok wybudowanego kościółka powstała, Pustelnikiem została nazwana.
• Najwyższy punkt w Markach określany jest mianem "Horowa Góra" a w granicach administracyjnych miasta znajduje się Rezerwat przyrody Horowe Bagno. Etymologia tych nazw nie jest znana, jednakże źródłosłowu można poszukiwać w innych językach słowiańskich itp. w jęz. czes. hora oznacza górę. Ponadto zauważyć należy, iż spośród rodów herbowych pieczętujących się znakiem Abdank wymienia się nazwisko Horowy.