Zwoleń

Zwoleń – miasto w Polsce, w województwie mazowieckim, siedziba powiatu zwoleńskiego i gminy Zwoleń.

Przez miasto przepływa niewielka rzeka Zwolenka, dopływ Wisły.

Według danych z 30 czerwca 2009 roku, miasto miało 8048 mieszkańców.

Historycznie położony jest w Małopolsce, w ziemi sandomierskiej.

Historia

Zwoleń powstał na gruncie wsi Gotardowa Wola w latach 20. XV wieku, na mocy przywileju wydanego przez króla Władysława Jagiełłę. Datowane dokumenty lokacyjne z 1425 roku poświadczają zaawansowany już stopień zasadzenia osady.

Lustracja miasta z 1564 potwierdza ważność szlaku komunikacyjnego biegnącego z Lublina przez Zwoleń do Radomia i Wielkopolski. Ważnym czynnikiem do intensywnego rozwoju miasta było rzemiosło, które już w 1555 otrzymało prawo zrzeszania się w cechy.

W latach 1566-1575 Jan Kochanowski był prebendarzem miejscowej parafii. W wyniku potopu szwedzkiego Zwoleń poniósł ogromne straty materialne i ludzkie, które zaważyły na jego dalszych losach i spowodowały, że miasto nie powróciło już do dawnej świetności. Po upadku insurekcji kościuszkowskiej i III rozbiorze Polski miasto weszło w skład zaboru austriackiego. W 1800 roku przebywał tu, wraz ze swym sztabem książę Józef Poniatowski. Po likwidacji Księstwa Warszawskiego i utworzeniu w 1815 roku Królestwa Polskiego, Zwoleń wszedł w jego skład.

Od tego momentu zmienił się ustrój miasta, wprowadzono urząd burmistrza wraz z jego ławnikami. Za udział w powstaniach narodowych władze carskie zdegradowały Zwoleń do miasta osady. Efektem tego był zastój ekonomiczno-gospodarczy. W latach 1870 – 1925 Zwoleń był osadą miejską w gminie Zwoleń. 10 czerwca 1925 roku rozporządzeniem Rady Ministrów Zwoleń ponownie został wpisany w poczet miast; jednocześnie rozszerzono jego granice.

W 1921 w Zwoleniu mieszkało około 8544 osób z czego 3787 Żydów. Do chwili wybuchu wojny liczba żydowskich mieszkańców wzrosła do około 5000.

Wybuch II wojny światowej okazał się tragiczny w skutkach, miasto zostało mocno zniszczone. Między innymi spłonęła zabudowa rynku i miejscowa synagoga. Za udział w ruchu oporu (Armia Krajowa i Bataliony Chłopskie) mieszkańcy Zwolenia i okolic trafiali do więzień lub byli rozstrzeliwani w egzekucjach na placu Jana Kochanowskiego, a także ginęli w katowniach gestapo. Po zajęciu miasta przez Niemców, zamieszkujący je Żydzi byli zmuszani do prac porządkowych. Wielokrotnie byli też ofiarami wymuszeń niemieckich żandarmów z Sandomierza. Miały miejsce egzekucje Żydów w radomskim więzieniu za opuszczanie terenu getta w Zwoleniu. W Zwoleniu istniała delegatura radomskiego komitetu Żydowskiej Samopomocy Społecznej. W marcu 1941 do Zwolenia przesiedlono część Żydów z Przytyka. Getto w Zwoleniu powstało w lutym 1942 r. Było zamieszkane przez około 6000 osób, tak ze Zwolenia jak i Pionek, Garbatki, Gniewoszowa, Sarnowa i Kazanowa. Żydów zmuszano do pracy przy regulacji Wisły oraz wysyłano do obozów pracy w Pustkowie, Skarżysku-Kamiennej i Dęblinie. 18 sierpnia 1942 Niemcy zaczęli zwozić do Zwolenia Żydów z Gniewoszowa, Janowic, Oblas, Pionek i Policzny. Liczba ludności wzrosła do około 9000-11000. Zwoleńskie getto zostało zlikwidowane 29 września 1942 r., kiedy około 10000-10500 ludzi zostało wywiezionych do obozu w Treblince. W czasie wojny Niemcy zniszczyli żydowski cmentarz. Zwoleńscy Żydzi walczyli i ginęli w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR i LWP. Po pewnym czasie od zakończeniu działań wojennych, w czerwcu 1945 r. w Zwoleniu odnotowano obecność 73 Żydów.

Dalsza historia Zwolenia to dźwiganie się z pożogi wojennej. Przykładem tego może być powołanie w pierwszych miesiącach po ustaniu działań wojennych gimnazjum przekształconego później w liceum ogólnokształcące. Uruchomiono również średnią szkołę rolniczą.

30 września 1954 roku w Zwoleniu został utworzony powiat, który należał do województwa kieleckiego, co podniosło znacznie rangę miasta. Powstały dogodne warunki do rozwoju infrastruktury gospodarczej i przemysłowej. Powstała filia Zakładów Metalowych "Łucznik" oraz Zakłady Mięsne.

W latach 1970-1972 Zwoleń zdobył I miejsce w konkursie "Mistrz Gospodarności". Po likwidacji powiatu 21 sierpnia 1975 gmina i miasto zostają połączone w jedną jednostkę administracyjną i włączone do nowopowstałego województwa radomskiego. W skład gminy weszło 28 okolicznych wsi. Na podstawie ustawy z marca 1990 o terenowej organizacji rządowej 1 sierpnia 1990 został utworzony w Zwoleniu przez Szefa Rady Ministrów Urząd Rejonowy, obejmujący swym zasięgiem 7 gmin w tym miasta Zwoleń i Lipsko. W 1999 Zwoleń stał się siedzibą powiatu obejmującego 5 gmin: gminę Tczów, gminę Kazanów, gminę Przyłęk, gminę Policzna oraz gminę Zwoleń. Powiat wszedł w skład województwa mazowieckiego.

Komunikacja

Zwoleń leży w południowo-wschodniej części województwa mazowieckiego, na skrzyżowaniu drogi krajowej: nr79 Warszawa – Sandomierz – Kraków – Bytom i drogi krajowej nr12 Łęknica – Żary – Żagań – Głogów – Leszno – Kalisz – Sieradz – Piotrków Trybunalski – Radom – Puławy – Lublin – Dorohusk, która na odcinku Piotrków Trybunalski - Dorohusk ma stać się drogą ekspresową S12 z obwodnicą miasta.

Zwoleń nie posiada stacji kolejowej, niemniej jednak posiada połączenia autobusowe z Lublinem, Warszawą, Radomiem, Tarnobrzegiem, Ustrzykami Dolnymi, Sanokiem, Mielcem, Krakowem, Rzeszowem, Zamościem, Tomaszowem Lubelskim, Poznaniem, Katowicami, Łodzią, Lipskiem, Kozienicami, Iłżą, Puławami, Wrocławiem, Częstochową, Piotrkowem Tryb., Kielcami i Chełmem. Obsługiwane są przez PKS i firmy prywatne.

Instytucje oświatowe

W Zwoleniu działają Szkoła Podstawowa im. Władysława Jagiełły, Publiczne Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kochanowskiego oraz Zespół Szkół Rolniczo-Technicznych im. Bohaterów Walki z Faszyzmem. Założony także został Uniwersytet Trzeciego Wieku, którego zadaniem jest animacja osób starszych oraz zwiększenie ich aktywności w życiu kulturalnym.

Sport

W Zwoleniu działa nieformalny klub rowerowy oraz brydżowy (od 2001 roku), klub tenisa ziemnego, klub piłkarski Zwolenianka, klub szachowy Hetman (przy Domu Kultury) oraz MPKS (miejski parafialny klub sportowy).

Kultura

W Zwoleniu odbywa się szereg imprez kulturalnych, organizowanych przez Dom Kultury oraz władze miasta i powiatu. Najbardziej znaną są coroczne imieniny Pana Jana poświęcone Janowi Kochanowskiemu. Odbywają się one w przedostatnią niedzielę czerwca (pierwsza niedziela wakacji). Na tę imprezę zapraszani są różni sławni goście. Zaproszeni byli m.in.:Szymon Wydra, Ryszard Rynkowski, Jerzy Zelnik, Czesław Majewski, Tadeusz Ross, Dariusz Jakubowski, Stachursky, Alicja Majewska, Marek Torzewski, zespoły Budka Suflera i Kombii, uczestnicy programu Europa da się lubić i inni. Na innych imprezach w Zwoleniu wystąpili także zespół Boys i Ewelina Flinta. W 2000 roku Zwoleń odwiedził w ramach kampanii wyborczej przed wyborami prezydenckimi prezydent Aleksander Kwaśniewski.

Zabytki

• kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z kaplicami Kochanowskich, w podziemiach której spoczywają szczątki Jana Kochanowskiego wraz z rodziną oraz Owadowskich spokrewnionych z Kochanowskimi, siedziba parafii pod tym samym wezwaniem
• kaplica św. Anny na ulicy Wojska Polskiego
• pomnik Jana Kochanowskiego z Urszulką, przy Gimnazjum, od ulicy Kościelnej
• pomnik Jana Kochanowskiego w centralnej części parku na placu Jana Kochanowskiego
• pomnik Władysława II Jagiełły przy Szkole Podstawowej na ulicy Ludowej
• pomnik św. Jana przy ulicy św. Jana
• ściana straceń w północno-wschodniej części placu Jana Kochanowskiego.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie: Zwoleń (Słowacja)

Sławni ludzie

• Jan Kochanowski – poeta, proboszcz parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
• Władysław II Jagiełło – król Polski, nadawca praw miejskich
• Stanisław Chomętowski – starosta zwoleński 1706-28
• Stanisław Tarło (starosta) - starosta zwoleński do 1599
• Stanisław Witowski - starosta zwoleński 1641-49
• Karol Gregorek - piłkarz
• Paweł Janeczek – porucznik Biura Ochrony Rządu, jedna z ofiar katastrofy polskiego samolotu Tu-154 w Smoleńsku.

Zobacz też

• synagoga w Zwoleniu
• cmentarz żydowski w Zwoleniu
• Parafia Zesłania Ducha Świętego w Zwoleniu.