Głubczyce

Głubczyce (śl. Gubczýcé, niem. Leobschütz, czes. Hlubčice) – miasto w woj. opolskim, w powiecie głubczyckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Głubczyce. Położone nad rzeką Psiną, na Płaskowyżu Głubczyckim (wchodzącym w skład Niziny Śląskiej). Historycznie na Górnym Śląsku.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do starego woj. opolskiego.

Według danych z 2011 miasto liczyło 13 286 mieszkańców.

Historia

Średniowiecze

Pierwsza historyczna wzmianka o mieście pojawiła się w roku 1107. W tym czasie była to mała Morawska osada nazywana Glubcici, która w większości była zajmowana przez gród. Osada znajdowała się na prawym brzegu rzeki Psiny, która od roku 1137 stanowiła granicę między Morawami a Śląskiem. Dokładna data założenia miasta nie jest znana, ale jest to możliwe do ustalenia. Najbardziej prawdopodobną datą założenia miasta jest rok 1224 kiedy nastąpiło osiedlenie w mieście Lubschicz (informacja o komorze celnej w "Lubschicz", wcześniejsze okazały się falsyfikatami) za panowania Ottokara I. Jednak miasto to zostało zniszczone przez atak Mongolskiej Hordy. Po zniszczeniu miasta nastąpiła jego stopniowa odbudowa, osada została przeniesiona na lewy brzeg Psiny, w roku 1270 miasto otrzymało prawa miejskie nadane przez Ottokara II.

W tych czasach miasto było otoczone murem, przed którym znajdowała się fosa. Miasto było bronione przez liczne wieże obronne. W mieście został zbudowany kościół, któremu opieka została przyznana Joanitom z rekomendacji Ottokara II. W roku 1298, Wacław II rozszerzył przywileje miasta. Dzięki dodatkowym przywilejom miasto mogło wzmocnić swoją pozycję, wśród innych miast na Śląsku. W roku 1365, miasto stało się siedzibą księstwa, a od roku 1482 w mieście zasiadali przedstawiciele dynastii Przemyślidów. Jednak ostatni przedstawiciel dynastii wstąpił do klasztoru Franciszkanów. Miasto utraciło status księstwa w roku 1503, to przerwało kres trwania księstwa bezpowrotnie. Miasto stało się we władaniu księstwa Jägerndorf (obecnie Krnów).

XVI wiek – początki XX wieku

W roku 1523 ruch protestancki dotarł do miasta. W roku 1558 został wzniesiony luterański kościół i szkoła. W odpowiedzi na te wydarzenia ojcowie Franciszkanie i Żydzi zostali wygnani z miasta. W czasie wojny trzydziestoletniej miasto zostało całkowicie zniszczone, większość zniszczeń zostało dokonanych przez nacierających Szwedów w roku 1645. Miasto przeszło pod panowanie Prus w roku 1743 i znalazło się w okręgu administracyjnym Landkreis ?. W roku 1781 populacja miasta wynosiła tylko 2 637. W trakcie rozrastania się miasta jego populacja stopniowo wzrastała. W roku 1825 miasto zamieszkiwało 4565 tysięcy mieszkańców a w 1870 już 9 546. Po I wojnie światowej na terytorium Górnego Śląska odbył się plebiscyt w którym mieszkańcy tego regionu mieli opowiedzieć się za przynależnością do państwa polskiego lub niemieckiego. W mieście 99,5% mieszkańców zagłosowało za Niemcami, w tym ponad 35% tzw. emigrantów plebiscytowych (ściągniętych na tereny plebiscytowe w celu podniesienia końcowego rezultatu).

1933 – obecnie

Po dojściu do władzy przez Adolfa Hitlera w roku 1933, w mieście swą siedzibę miała szkoła i poligon SS oraz SA. Ośrodki te były głównymi centrami NSDAP (Parti Nazistowskiej) w prowincji Dolnego Śląska. Miejska synagoga została spalona w roku 1938 w tak zwanej "Kryształowej Nocy". 18 marca 1945 roku miasto zostało otoczone przez wojska radzieckie. Broniły go 18 SS Panzergrenadierdivision (granadierzy pancerni) i 371 Dywizja Wehrmachtu. Oblężenie miasta zakończyło się 24 marca i Armia Czerwona rozpoczęła okupację. W przybliżeniu 40 procent Głubczyc zostało zniszczone w wyniku oblężenia oraz grabieży dokonanej przez Sowieckich żołnierzy w pierwszym tygodniu okupacji. Po Sowieckiej okupacji nazwa miasta została zmieniona na Głąbczyce później zostanie zmieniona na Głubczyce, która jest nazwą obecną. Na teren miasta zostało przesiedlonych wielu Polaków zamieszkujących terytoria tak zwanych "Kresów Wschodnich", podobna sytuacja miała miejsce na całym Śląsku. Niemcy zamieszkujący miasto zostali wysiedleni. Miasto stało się siedzibą powiatu i gminy. Utraciło status siedziby powiatu w 1975 i w roku 1999 otrzymało go powtórnie.

Kalendarium

• 1224 – pierwsza wzmianka o Głubczycach, informacja o komorze celnej w "Lubschicz", wcześniejsze okazały się falsyfikatami
• 1270 – odnowienie przez króla Czech Przemysła Ottokara II praw miejskich nadanych Głubczycom wcześniej (data nadania pierwszych praw miejskich jest nieznana)
• II poł. XIII wieku – budowa murów miejskich wraz z ich basztami, wieżami bramnymi i fosą
• 1298 – król Wacław II rozszerza przywileje miasta
• 1365-1503 – Głubczyce funkcjonowały jako samodzielne księstwo. Był to pomyślny okres dla miasta, nie licząc najazdów husyckich, które doprowadziły do zniszczenia jego przedmieść.
• 1503 – Głubczyce stały się częścią Księstwa Krnowskiego.
• 1523 – nowy właściciel miasta Jerzy Hohenzollern, gorliwy luteranin, doprowadził siłą do usunięcia z Głubczyc zakonników franciszkańskich, a następnie wyznających judaizm Żydów.
• 1570 – budowa renesansowego ratusza miejskiego
• 1622 – władzę nad miastem przejął Karol von Liechtenstein
• 1645 – najazd wojsk szwedzkich
• 1741 – król Fryderyk Wielki odebrał cesarzowej austriackiej Śląsk, a z ziemi głubczyckiej – po pokoju wrocławskim – Prusacy utworzyli powiat głubczycki
• 1808 – rozszerzenie samorządu miejskiego w wyniku reform dokonanych po klęsce wojennej Prus
• 1810 – sekularyzacja zakonów usuwa z Głubczyc na ponad wiek franciszkanów, a zakon joannitów na zawsze opuścił podgłubczyckie Grobniki. Do miasta powrócili Żydzi.
• 1837 – rozpoczęło się tworzenie parku miejskiego
• II poł. XIX wieku – budowa połączenia kolejowego Głubczyc z Raciborzem, Karniowem i Racławicami Śląskimi. W tym okresie w mieście rozwijał się przemysł, w tym browary, słodownie, młyny, fabryki wełny oraz huta szkła.
• 1902 – powstało gimnazjum (dzisiejszy Zespół Szkół Ogólnokształcących)
• 1921 – w wyniku plebiscytu górnośląskiego Głubczyce pozostały we władaniu Niemiec (za Niemcami opowiedziało się 99,3% głosujących)
• 1933 – do miasta wkroczył hitleryzm, w związku z czym powstał tu m.in. punkt szkoleniowy jednostek SS. W powiecie nastąpiło przemianowanie słowiańsko brzmiących nazw miejscowości na niemieckie.
• 1938 – hitlerowcy zniszczyli należące do głubczyckich Żydów sklepy oraz synagogę
• 18 marca 1945 – w wyniku działań wojennych zniszczona została większa część miasta, w tym rynek wraz z zabytkowym ratuszem miejskim
• 24 marca 1945 – do miasta wkroczyły wojska radzieckie
• 19 maja 1945 – radziecki komendant Głubczyc przekazał miasto administracji polskiej (starosta Tadeusz Kopczyński)
• po 1945 – wysiedlenie ludności niemieckiej, napływ polskich przesiedleńców
• 1946-1975, od 1999 – Głubczyce miastem powiatowym

Liczba ludności miasta, gminy i powiatu

Klimat

Gospodarka

Głubczyce są miastem i gminą opartą głównie na gospodarce związanej z rolnictwem i przemysłem rolno-spożywczym (Zakłady Piwowarskie Głubczyce SA, Spółdzielnia Mleczarska, Tosca, Top Farms). Wcześniej w latach PRLu rozwijał się prężnie przemysł włókienniczy (Unia, Piast). Obecnie ten rodzaj przemysłu praktycznie w Głubczach nie istnieje. Innymi przedsiębiorstwami są Galmet i Elektromet związane z przemysłem grzewczym.

Komunikacja

Głubczyce są jedynym miastem powiatowym w woj. opolskim, które nie ma pasażerskich połączeń kolejowych (zawieszone dnia 8 kwietnia 2000 r.). Transport zbiorowy jest realizowany głównie poprzez miejscowy PKS. Brak komunikacji miejskiej. Na terenie miasta można także skorzystać z przewozów oferowanych przez taksówki.

Zabytki

• Ratusz miejski wzniesiony w latach 2005-2008 w stylu pseudorenesansowym na ruinach ratusza zniszczonego w 1945. Pierwotna budowla miała średniowieczne korzenie i została przebudowana w stylu renesansowym (II połowa XVI w.), a następnie neogotyckim (1863-64). Nowy ratusz nawiązuje do wcześniejszego wyglądu swojego poprzednika i wykorzystuje jego zachowane elementy (wieża, pozostałości ścian parteru, fundamenty).
• Gotycki kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny z XIII w., rozbudowany w XIV w., a następnie w latach 1903-1907 wg projektu M. Hasaka. Wystrój kościoła pochodzi z II poł XIX w. i lat 1903-1907. Warto zwrócić uwagę na zabytkowe części świątyni: nadbudowane w późniejszym czasie wieże czołowe (wieża południowa zaopatrzona w barokowy hełm), trzy wczesnogotyckie XIII-wieczne kamienne portale, transept (nawa poprzeczna), laskowaty szczyt frontowy. Z lewej strony widoczna kaplica św.św. Fabiana i Sebastiana z roku 1501. W części zabytkowej świątyni warto zobaczyć: wczesnogotycki trzynawowy korpus z kruchtą wejściową, kamienne dekoracje roślinne w nawach świątyni, służki o kapitelach kostkowych w kruchcie pod wieżą prezbiterium. W ścianach kruchty i naw bocznych wbudowane są inskrypcyjne kamienne tablice nagrobne z XVI i XVII w., poświęcone tutejszym zamożnym luterańskim mieszczanom. Jedna z tablic herbowych poświęcona jest Martinowi Kinnerowi, pisarzowi miejskiemu, będącego przyjacielem Filipa Melanchtona, słynnego reformatora i współpracownika Marcina Lutra.
• Zespół klasztoru franciszkanów. Obejmuje on barokowy kościół i charakterystyczny czteroskrzydłowy klasztor z wirydarzem pośrodku. Cały kompleks zbudowany został w latach 1753-1770 wg projektu J.I. Töppera; wystrój kościoła barokowo-rokokowy. Do klasztoru przylega budynek wzniesiony w 1752 roku, w którym niegdyś mieściło się gimnazjum.
• Kościół św. Anny (dawniej św. Trójcy) przy ulicy Sobieskiego, wzniesiony za murami miasta w XVI w., zniszczony przez Szwedów w 1654 roku. Obecny pochodzi z 1776 roku.
• Dawne mury obronne i baszty z II połowy XIII wieku, a wśród nich baszta koło poczty (ul. Pocztowa/pl. Wiosenny) przebudowana w XVI w. z fragmentami murów obronnych z kamienia łamanego, naprawianych i umacnianych kilkakrotnie w XIV/XV oraz XVI i XX w.
• Budynek przy ul. Niepodległości 14 wybudowany w II poł. XIX w. w stylu eklektycznym. Obecnie siedziba władz gminy oraz Urzędu Miejskiego
• Dworzec kolejowy (obecnie nieczynny) wybudowany w II poł. XIX w. w kształcie lokomotywy. Warto wspomnieć, iż budynek ten jest wierną kopią dworca z Salonik (Grecja)
• Barokowa kolumna maryjna na rynku dłuta A. Jörga z 1732 roku

Religia

Większość mieszkańców miasta stanowią wyznawcy Kościoła Rzymskokatolickiego. Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi także Kościół Zielonoświątkowy, protestancka wspólnota o charakterze ewangelicznym.

Kościół Rzymskokatolicki:

• Parafia pw. Narodzenia Najśw. Maryi Panny
• Klasztor Franciszkanów

Kościół Zielonoświątkowy:

• Zbór w Głubczycach

Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy w Głubczycach

Edukacja

1. Przedszkola:

• Przedszkole nr 1 im. Marii Konopnickiej
• Przedszkole nr 3
• Przedszkole nr 6 im. Kubusia Puchatka

2. Szkoły podstawowe:

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Tadeusza Kościuszki
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Janusza Korczaka

3. Gimnazja:

• Gimnazjum nr 1 im M.C. Skłodowskiej
• Gimnazjum nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi im. Jana Kochanowskiego

4. Szkoły ponadgimnazjalne:

• Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Adama Mickiewicza
• Zespół Szkół Mechanicznych
• Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Władysława Szafera

5. Placówki wychowawcze:

• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy

6. Inne:

• Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia
• Franciszkański Ośrodek Pomocy Dzieciom

Kultura

• Miejski Ośrodek Kultury
• Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna, siedziba w ratuszu (II piętro)
• Powiatowe Muzeum Ziemi Głubczyckiej, siedziba w ratuszu (I piętro)

Prasa lokalna i telewizja

• Głos Głubczyc – miesięcznik samorządowy
• TV Głubczyce – prywatna telewizja nadająca w ramach sieci kablowej oraz w Internecie

Miasta partnerskie

Osoby urodzone w Głubczycach

• Gustav Veit (1824–1903), ginekolog
• Max Filke (1855–1911), kompozytor i dyrektor muzyczny w katedrze wrocławskiej
• Gustav Hollaender (1855–1915), kompozytor i dyrygent, brat Felixa
• Paul Drechsler (* 1861), badacz folkloru
• Richard König (1863–1937), rzeźbiarz
• Victor Hollaender (1866–1940), kompozytor i dyrygent
• Felix Hollaender (1867–1931), pisarz, dramaturg
• Ferdinand Piontek (1878–1963), biskup rzymskokatolicki i administrator apostolski
• Joachim Gnilka (* 1928), teolog katolicki
• Stefanie Zweig (* 1932), pisarka
• Otfried Höffe (* 1943), filozof
• Elżbieta Zapendowska (* 1947), krytyk muzyczny
• Adam Lipiński (* 1956), polityk
• Przemysław Wacha (* 1981), polski badmintonista

Zobacz też

• Synagoga w Głubczycach
• Cmentarz żydowski w Głubczycach
• Głubczyce (stacja kolejowa)
• 6 Pułk Huzarów im. Hrabiego Goetzena (2 Śląski)