Krywe (powiat bieszczadzki)

Krywe – nieistniejąca już wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie bieszczadzkim, w gminie Lutowiska nad Sanem, obecnie jest to tzw. obszar geodezyjny.

Wieś została lokowana w 1502 na prawie wołoskim i stanowiła własność Kmitów. Po II wojnie światowej wieś uległa całkowitemu zniszczeniu i wysiedleniu.

W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa krośnieńskiego.

Inne miejscowości o nazwie Krywe: Krzywe.

Demografia

• 1921 Krywe zamieszkiwało 459 osób (w 73 domach mieszkalnych):
  • 433 wyznania greckokatolickiego
  • 20 wyznania mojżeszowego
  • 6 wyznania rzymskokatolickiego
• 1991 – 10 osób
• 2004 – 2 osoby

Historia

Wieś Krywe była lokowana na prawie wołoskim w I poł. XVI wieku.

Nazwa wsi pochodzi od Krywe - pogańskiego kapłana na Litwie i terenach wschodniej Polski oraz u Bałtów, w okresie przedchrześcijańskim. Określenie krewe-krewejto (Crywo Cyrwaito) oznaczające najwyższego kapłana występuje w XIII wiecznej Kronice Piotra z Duisburga.

W 1502, była w dobrach należących do Kmitów. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1526. Do roku 1553 znajdowała się w rękach Piotra Kmity, później wdowy po nim Barbary Kmity z Herburtów. Po śmierci Barbary (1579) przypadła do działu po Annie z Kmitów na jej spadkobierców, potomków Stanisława Herburta i Jana Barzego. Wieś leżała na zachód od wzgórza cerkiewnego nad potokiem Krywiec, lewym dopływem Sanu. W 1589 roku było we wsi 7 łanów ziemi zasiedlonych przez chłopów, kniazia i popa. Istniał też wtedy młyn wodny o jednym kole. W 1630 chłopi z Hulskiego i Zatwarnicy napadli i złupili tutejszy dwór należący do kasztelana sanockiego (1648) Andrzeja Boguskiego. Na przełomie XVIII i XIX wieku, dobra te należały do rodziny Łążyńskich, wtedy też nastał okres świetności dworu. Później powstał tu także tartak parowy, którego ruiny są do zobaczenia. W 1848 istniała w Krywem szkoła parafialna. W 1852 roku był tu murowany dwór i przyległe do niego budynki, park i staw. Po powstaniu styczniowym w 1864 w Krywem osiedlił się Aleksander Cholewa Ubysz (1832—1890), kapitan z 1863/4, literat (pseudonim Symplicius Gawin), autor zajmujących gawęd myśliwskich, oficer armii austriackiej i polskiej, powstaniec styczniowy. W 1910 powstało we wsi bractwo trzeźwości, działające co najmniej do 1930. Podczas zaborów powszechna była emigracja zarobkowa, przed wybuchem I wojny światowej przebywało za granicą prawie 20% ludności z tutejszej parafii (Krywe, Hulskie, Tworylne). W walkach na przełomie lutego i marca 1915 zginęło podczas ostrzału pięcioro mieszkańców wsi.

Spis statystyczny z 1921 podaje w Krywem 472 mieszkańców (74 domostwa). W sąsiedztwie dworu uruchomiono w 1936 tartak parowy. Nie zachował się do dziś. W latach międzywojennych prowadzono w tutejszych okolicach badania etnograficzne, ich efektem jest książka "Na pograniczu łemkowsko-bojkowskim" (Lwów 1935). W sierpniu 1938 odbyła się w Krywem uroczystość 950-lecia chrztu Rusi, w której uczestniczyło ok. 2000 wiernych z powiatów leskiego i turczańskiego. Obok cerkwi postawiono pamiątkowy krzyż.

Po 17 września 1939 Krywe znalazło się na granicy Niemiec i ZSRR. Tereny na północ od Sanu znalazły się pod okupacją sowiecką, na południe od Sanu okupantem byli Niemcy. W 1945 roku do Polski wróciła część niemiecka, północny brzeg Sanu odzyskaliśmy dopiero w 1951 na mocy umowy między Polską i ZSRR o wymianie terenów przygranicznych. Zabudowania dworskie spalone zostały we wrześniu 1945 przez "bandy ukraińskich dywersantów", jak głosi notatka do starostwa w Lesku. Wysiedlenia do ZSRR mieszkańcy Krywego przeczekali w okolicznych lasach i w wyniku obławy wywieziono na wschód jedynie 16 rodzin. Całą wieś wysiedlono na Ziemie Zachodnie dopiero wiosną 1947 podczas akcji "Wisła". W kilka godzin zabrano wszystkich ludzi i po ich wyjściu wszystkie zabudowania oprócz cerkwi podpalono. Akcję przeprowadził oddział Ludowego Wojska Polskiego.

Od lat 60. do końca 80. prowadzono tu letni wypas bydła. Jedyni obecni mieszkańcy Krywego, państwo Majsterkowie, mieszkają tu od 1971.

Cerkiew

Cerkiew pw. św. Paraskewii w Krywem, zbudowano w 1842. Obok cerkwi dzwonnica parawanowa z II poł. XIX wieku. Pierwsze wzmianki o tutejszej cerkwi pochodzą z 1589, obecna jest trzecią z kolei. W 1916 była remontowana i częściowo przebudowywana. Po wysiedleniu wsi w 1947 cerkiew ograbili i zdewastowali, a następnie podpalili mieszkańcy okolic Wołkowyi. Obecnie cerkiew jest w ruinie, brak jej dachu. Mury są w większości zachowane. Wewnątrz resztki posadzki w postaci ośmiobocznych płyt terakotowych. Cerkiew otacza wieniec starych lip i jesionów. Obok resztki cmentarza cerkiewnego. Podobno w 1980 w cerkwi znaleziono w skrzynce po amunicji archiwum UPA. Nie zostało ono opublikowane. W zbiorach Muzeum Historycznego w Sanoku znajdują się 2 ikony z Krywego: Zaśnięcie Marii (XVII/XVIII w.) i św. Jerzy (XVIII w.). Niestety nie wiadomo, z którego Krywego – może stąd, a może z Krywego koło Cisnej.

Zobacz też

• Hulskie
• Zatwarnica