Stara Wieś (województwo podkarpackie)

Stara Wieś – wieś w Polsce, w gminie Brzozów, powiecie brzozowskim, województwie podkarpackim, położona nad rzeką Stobnicą na Pogórzu Dynowskim.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim. Sąsiaduje z Bliznem na północy, na wschodzie z Przysietnicą, na południu z miastem Brzozów, na zachodzie z Orzechówką i Malinówką.

Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 886, która łączy drogę krajową nr 9 z drogą krajową nr 28.

Historia

Początki miejscowości sięgają roku 1359, kiedy to król Kazimierz Wielki nadał akt lokacyjny dla osady leżącej nad rzeką Stobnica. Historiografowie wskazują pierwotną nazwę wsi jako Brzozów. W 1384 roku wieś ta oraz pobliski Domaradz przekazano jako ofiarę biskupom przemyskim. W tym samym czasie na południe od wsi założono miasto, które posiadało taką samą nazwę. Do lokalizacji miasta przyczyniły się częste wylewy rzeki , dlatego wybrano wzgórze posiadające również lepsze warunki obronne. Wkrótce miasto stało się siedzibą tzw. klucza biskupiego, a dla określania wsi zaczęto używać nazwy Stara Wieś. Pierwszy dokument potwierdzający zmianę nazwy jest datowany na 1460 rok.

W 1896 r. poeta Mirandola Pik wraz z matką zakontraktował w okolicy teren pod eksploatacji ropy naftowej, ale do realizacji wydobycia nie doszło. Na położonym na wschód od wsi wzgórzu Parnas znajdują się zaczopowane odwierty, z dwóch wydobywa się gaz, który spala się od razu po ujściu z czopa. W południowej części Starej Wsi znajduje się dom generalny Zgromadzenia Sióstr Służebniczek NMP. W północnej części Starej Wsi znajduje się Kolegium Ojców Jezuitów i Nowicjat Towarzystwa Jezusowego Prowincji Polski Południowej.

Historia Sanktuarium

Zapiski z połowy XV wieku wspominają o parafii w Starej Wsi. W następnych latach kościół w Starej Wsi stał się filialnym dla parafii w Brzozowie i pozostawał nim aż do XIX wieku. Z kronik wiadomo, że w II połowie XVII wieku tutejszy kościół był zbudowany z drewna i posiadał w wyposażeniu trzy ołtarze. W 1698 roku wybudowano obecny kościół i prawdopodobnie do niego przeniesiono wyposażenie starszej świątyni.

Z zachowanych zapisów wiadomo, że pod koniec 1726 r. ks. Franciszek Goźliński, proboszcz brzozowski i kanonik przemyski podjął zobowiązanie przekazania 80 tysięcy złotych polskich biskupowi Aleksandrowi Fredrze na cele rozbudowy kościoła w Starej Wsi. Biskup zwrócił się do Ojca Konstantego Moszyńskiego, prowincjała Paulinów na Jasnej Górze z propozycją sprowadzenia Paulinów do Starej Wsi, gdzie za przekazane środki rozpoczęłoby budowę nowej świątyni i klasztoru. W związku z tym podpisano dwie umowy datowane na 29 stycznia 1728 roku i 22 sierpnia 1728 roku, jako fundatorzy inwestycji występują zarówno biskup Fredro jak i ksiądz Goźliński.

Pierwsi Paulini przybyli już 2 lutego 1728 roku, 20 czerwca tego roku przejęli opiekę nad kościołem. Przez trzy lata była to paulińska rezydencja, a następnie konwikt. Od tego czasu zaczęli opatrywać dokumenty pieczęcią z wizerunkiem Wniebowzięcia NMP. Konsekracja nowego kościoła miała miejsce 2 lipca 1760 roku, poświęcenia dokonał biskup przemyski Wacław Hieronim Sierakowski. Podczas uroczystości do nowej świątyni przeniesiono cudowny obraz Wniebowzięcia WNP. Według legendy cudowny obraz zaginął, skradziony i odnalazł się na drzewie, które rosło w miejscu, gdzie później budowano starowiejskie świątynie. Drewniany kościół po kilkunastu latach rozebrano, ponieważ przestał być użytkowany.

Paulini kontynuowali kult cudownego obrazu, w XVII wieku, coraz powszechniejsze były pielgrzymki wiernych, którzy przybywali oddać cześć NMP. W 1728 roku wykonano kopię cudownego obrazu. Spis inwentarza kościelnego sporządzony w 1729 roku wymienia znajdujący się w głównym ołtarzu słynący łaskami obraz Zaśnięcia i Wniebowzięcia NMP. Paulini przebywali w Starej Wsi 58 lat, w 1784 roku cesarz Józef II Habsburg swoim dekretem dokonał kasacji tutejszego konwentu. Konwent liczył wówczas 10 ojców i jednego brata zakonnego, ostatni przełożonym był zmarły 19 czerwca 1801 roku w Brzozowie o. Kalikst Janicki. Decyzją władz wydaną w dniu 5 czerwca 1786 roku własność Paulinów tj. kościół, klasztor i folwark przeszły w posiadanie Funduszu Religijnego. Przez 35 lat administratorem dóbr kościelnych był proboszcz brzozowski, który raz w miesiącu odprawiał tu mszę świętą. Biskup przemyski Antoni Gołaszewski zwrócił się w dniu 20 stycznia 1821 r. poprzez suplikę do cesarza Franciszka II z prośbą o ofiarowanie dóbr popaulińskich Jezuitom, którzy przybyli z Białorusi. Cesarz wyraził zgodę i pierwsi Jezuici przybyli do Brzozowa 28 października 1821 r. Przekazanie klasztoru nastąpiło dwa miesiące później.

Jezuici przekształcili klasztor w swoje kolegium i otwarli w nim w 1822 roku nowicjat. W 27 lat później po zdławieniu Wiosny Ludów Jezuitom zarzucono wspieranie ruchów wyzwoleńczych. Cesarz Ferdynand I podpisał 7 maja 1848 roku dekret banicyjny zmuszający zakonników do opuszczenia granic Cesarstwa Austriackiego. Pomiędzy lipcem 1848 roku a czerwcem 1852 r. kościołem Starowiejskim ponownie zarządzało probostwo z Brzozowa. Stan taki trwał do 28 czerwca 1852 roku, gdy Cesarz anulował dekret banicyjny i Jezuici powrócili do Starej Wsi. W dniu 9 lipca 1852 roku biskup przemyski Franciszek Wierzchleyski uzyskał zgodę proboszcza parafii w Brzozowie, ks. Antoniego Załuskiego i erygował samodzielną parafię. W dniu 8 września 1877 roku arcybiskup i wiedeński nuncjusz papieski Lodovico Jacobini dokonał uroczystej koronacji cudownego obrazu, co upamiętniono dodatkowo marmurową tablicą opisującą przebieg wydarzenia, którą wmurowano w kościele. W 1899 roku jezuita o. Ignacy Melin połączył jubileusz 500-lecia sprowadzenia obrazu do Starej Wsi z koronacją górnej sceny obrazu.

Kolejnym wielkim wydarzeniem było święto 50-lecia koronacji cudownego obrazu, kiedy to w dniu 8 września 1927 roku rzekomo przybyło ok. 100 tysięcy wiernych, 40 tysięcy z nich przyjęło Komunię św., a ok. 2000 przystąpiło do sakramentu bierzmowania. Podczas tego święta ogłoszono publicznie decyzję papieża Piusa XI datowaną na 7 sierpnia 1927 r., która podnosiła starowiejski kościół do rangi bazyliki mniejszej.

Tragiczna chwila miała miejsce w dniu 6 grudnia 1968 roku, gdy ok. godziny 5 rano nieznany sprawca podpalił pochodzący z przełomu XV i XVI wieku cudowny obraz. Odtworzenia zniszczonego obrazu podjęła się Maria Niedzielska z Krakowa. Koronacja kopii obrazu Zaśnięcia i Wniebowzięcia NMP zwanego Matką Boską Starowiejską miała miejsce 10 września 1972 roku. Dokonał jej Prymas Polski, kardynał Stefan Wyszyński. Asystowali mu biskupi przemyscy: Ignacy Tokarczuk, Stanisław Jakiel, Tadeusz Błaszkiewicz oraz biskup opolski Wacław Wycisk.

Stara Wieś jest od wieków celem pielgrzymek. Przez stulecia do cudownego obrazu Matki Boskiej Starowiejskiej pielgrzymowali m.in: Prymas Polski kard. August Hlond, kard. Adam hr. Sapieha, Prymas Polski kard. Józef Glemp; kardynał Franciszek Macharski oraz arcybiskupi: Eugeniusz Baziak, Adam Kozłowiecki, Jerzy Ablewicz, Bronisław Dąbrowski.

Odwieczną tradycją są coroczne pielgrzymki wiernych z Tyczyna koło Rzeszowa i z Humennégo na Słowacji. Słowacy pielgrzymują od ponad pięciu wieków, a tradycji tej nie przeszkodził nawet miniony ustrój.

Infrastruktura

Połączenia z miastami

Stara Wieś znajduje się przy drogi wojewódzkiej nr 886. We wsi znajduje się 5 przystanków autobusowych, z których największe znaczenie posiada położony obok bazyliki. Połączenia autobusowe PKS i przewoźników prywatnych łączą Starą Wieś z Brzozowem, Sanokiem, Mielcem, Jaśliskami oraz z oddaloną o 50 km stolicą województwa Rzeszowem.

Oświata

W Starej Wsi znajduje się Przedszkole Samorządowe oraz Zespół Szkół, w skład którego wchodzą szkoła podstawowa i gimnazjum.

Podział wsi

Stara Wieś zwyczajowo dzieli się na dwie części "Małą stronę" (zachodnia część) oraz "Dużą stronę" (wschodnia część położona przy drodze Rzeszów-Sanok).

Obiekty sportowe

W Starej Wsi znajduje się kompleks boisk sportowo-rekreacyjnych, należący do Zespołu Szkół w Starej Wsi.

W skład kompleksu wchodzi:

• boisko do piłki nożnej o wymiarach stadionowych, z nawierzchnią trawiastą;
• boisko do piłki ręcznej, ulokowane w poprzek boiska do piłki nożnej;
• pełnowymiarowy kort tenisowy z ogrodzeniem oraz nawierzchnią z syntetycznej wykładziny;
• bieżnia do biegów krótkich (100 m) pokryta betonem;
• boisko do piłki siatkowej pokryte nawierzchnią z syntetycznej wykładziny;
• podest do pchnięcia kulą
• trybuny

Zabytki

Bazylika

Chlubą miejscowości jest monumentalna, późnobarokowa bazylika, konsekrowana w roku 1760 przez biskupa przemyskiego Wacława Hieronima Sierakowskiego, pw. Wniebowzięcia NMP. Budowniczymi bazyliki i przyległego do niej klasztoru byli ojcowie paulini. Obecnie opiekują się nią ojcowie jezuici, którzy mają w kolegium starowiejskim swój nowicjat. W ołtarzu głównym bazyliki znajduje się cudowny obraz przedstawiający scenę Zaśnięcia i Wniebowzięcia NMP ukoronowany 8 września 1877 roku przez arcybiskupa Lodovico Jacobini, nuncjusza apostolskiego w Wiedniu, późniejszego kardynała. Jest to kopia, gdyż oryginał spłonął w "tajemniczych okolicznościach" w 1968 roku. Dnia 11 sierpnia 2006 roku IPN oficjalnie potwierdził spalenie obrazów przez UB i zakwalifikował to wydarzenie jako zbrodnię komunistyczną. Sprawca podpalenia pozostał nieznany.

Mogiła

W Starej Wsi wznosi się mogiła konfederatów barskich – usypana w formie wysokiego ziemnego kurhanu, zwieńczonego klasycystyczną, kolumnową kapliczką.

Muzeum Towarzystwa Jezusowego Prowincji Polski Południowej

Na terenie kolegium znajduje się jedno z ciekawszych muzeów Podkarpacia: Muzeum Towarzystwa Jezusowego Prowincji Polski Południowej. W jego salach prezentowane są kolekcje sztuki sakralnej i rzemiosła artystycznego XVI-XX w., ukazujące tak duchowość jak i kulturę estetyczną jezuitów. Na ekspozycji stałej można podziwiać bogate zbiory malarstwa olejnego, rzeźby, złotnictwa i rękodzieła artystycznego – rodzimego jak i europejskiego – oraz znaczącą kolekcję szat liturgicznych. Na uwagę zasługują: najstarsza datowana kopia Cudownego Obrazu Jasnogórskiego malowana przez Franciszka Śniadeckiego w 1613 roku, jak też pamiątki związane z wielkimi postaciami Kościoła, m.in.: św. Franciszkiem de Hieronimo, św. kard. Robertem Bellarminem, ks. Piotrem Skargą, arcybiskupem Ignacym Raczyńskim, św. biskupem Józefem Sebastianem Pelczarem, bł. Janem Beyzymem, ks. Władysławem Gurgaczem, kard. Adamem Kozłowieckim czy papieżami: Piusem VI, Piusem IX i Janem Pawłem II. W salach Muzeum prezentowane są również kolekcje: etnograficzna i egzotyczna. Ta druga związana jest z pracą misyjną polskich jezuitów w Afryce, Azji, Australii i Oceanii oraz w obu Amerykach. Na szczególną uwagę zasługują zbiory pochodzące z Afryki i Azji, będące kontynuacją kolekcji zapoczątkowanej jeszcze na początku XX w. Muzeum może się też poszczycić zbiorem stu szopek bożonarodzeniowych z wszystkich kontynentów. Najstarsze mają ponad sto lat.

Poza kolegium jezuitów na terenie miejscowości znajdują się jeszcze dwa zgromadzenia zakonne: Sióstr Służebniczek NMP i Sióstr Wielkiego Zawierzenia.

Związani ze Starą Wsią

• W tutejszym kolegium odbywali nowicjat:
  • Paweł Siwek SI – naukowiec, filozof;
  • Feliks Wiktor Riedl – powstaniec styczniowy, zesłaniec, pamiętnikarz. Tu również kształcił się ks. prof. Jan Roth.
  • bł. Jan Beyzym SI- misjonarz pracujący wśród trędowatych na Madagaskarze
  • Kard. Adam Kozłowiecki SI - misjonarz działający głównie w Zambii, arcybiskup Lusaki, kardynał prezbiter, obywatel Polski i Zambii.
  • o. gen. Włodzimierz Ledóchowski SI - 26. Przełożony Generalny Towarzystwa Jezusowego.
  • sł. B. Wojciech Maria Baudiss SI - sługa Boży, zwolennik pojednania polsko-ukraińskiego, reformator bazylianów.
  • św. Brat Albert - założyciel zgromadzenia albertynów, powstaniec styczniowy, artysta, malarz, święty Kościoła katolickiego.

• W tutejszym klasztorze rozpoczęła życie zakonne i tu też zmarła bł. Leonia Maria Nastał, siostra służebniczka NMP.
• W Starej Wsi przebywała bł. Katarzyna Celestyna Faron (1913–44), służebniczka starowiejska, przełożona domu w Brzozowie, gdzie prowadziła przedszkole i po aresztowaniu 19 lutego 1942 roku, na komendzie gestapo w tym mieście, zamęczona w Auschwitz.
• W Starej Wsi urodził się Prof. Józef Bielawski, twórca studiów arabistycznych i islamistycznych na Uniwersytecie Warszawskim.

Literatura

• Chwalcie z nami Panią Świata, 1986 (historia Kościoła na ziemi brzozowskiej)
• Stanisław Dydek, Stara Wieś, 1996 (dzieje Starej Wsi)

Zobacz też

• Stara Wieś
• Lotnisko Stara Wieś
• Jezuici
• Józef Bielawski
• ks. Stanisław Ścibor-Bogusławski
• bp Stanisław Sarnowski
• Nowicjat Towarzystwa Jezusowego Prowincji Polski Południowej