Jodłowa

Jodłowa – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie dębickim, w gminie Jodłowa.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Jodłowa. Administracyjnie dzieli się na trzy sołectwa: Jodłowa Górna, Jodłowa Dolna i Jodłowa Wisowa. Graniczy z następującymi miejscowościami: Przeczycą, Kamienicą Dolną, Dęborzynem, Dzwonową, Lubczą, Kowalową, Swoszową, Czermną, Błażkową i Dębową.

Historia

Po raz pierwszy Jodłowa była wzmiankowana w dokumentach z 1354 roku. W roku 1359 król Kazimierz Wielki wydał braciom Jędrzejowi i Mikołajowi przywilej lokacyjny wsi Jodłowa Dolna na prawie niemieckim. W związku z napływem osadników z Niemiec miejscowość zyskała też nazwę Jodłowej Niemieckiej, w odróżnieniu od starszej wsi Jodłowa Polska (Górna). W ciągu kolejnych wieków granice i różnice pomiędzy wsiami stopniowo zanikały.

W czasie I Rzeczypospolitej Jodłowa należała do ziemi bieckiej i była siedzibą starostwa niegrodowego. Miejscowość leżała na dawnym trakcie kupieckim prowadzącym z Koszyc na Górnych Węgrzech do Sandomierza. Słynny był jarmark miedzią, winem i żywnością, odbywający się w Jodłowej 13 listopada. Opisał go w 1614 roku anonimowy autor, pod pseudonimem Januarius Sowizdralius, w utworze "Peregrynacja dziadowska zwłaszcza owych jarmarczników trzęsigłowów, w który sposób zwykli bywać na miejscach świętych. Nie tykając tych, którzy sprawiedliwym karaniem Bożym nawiedzeni przy kościelach abo w szpitalach siedzą", zaliczanym do nurtu tzw. literatury sowizdrzalskiej. W wieku XVIII wieś, należąc do dóbr królewskich, uzyskała czasowo prawa miejskie, jednak nigdy nie straciła rolniczego charakteru. W latach 1751-1759 w Jodłowej miały miejsce wystąpienia chłopów przeciwko nadmiernym obciążeniom wynikającym z pańszczyzny na rzecz ówczesnego dzierżawcy wsi, Władysława Siedleckiego. Gdy przerodziły się w otwarty bunt, Siedlecki usiłował stłumić go siłą, przy pomocy wynajętych ludzi. Starcia zakończyły się ucieczką dzierżawcy oraz ograbieniem przez chłopów zabudowań dworskich.

W wyniku rozbiorów wieś znalazła się w zaborze austriackim. Po utworzeniu w 1868 roku powiatu pilzneńskiego włączono do niego także Jodłową. Jej mieszkańcy brali czynny udział w powstaniu styczniowym, czego pamiątką jest zbiorowa mogiła powstańców na cmentarzu parafialnym. Według "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" (tom III, Warszawa 1882) pod koniec XIX wieku Jodłowa liczyła ponad 3500 mieszkańców i miała urząd pocztowy, kasę pożyczkową i dwie szkoły ludowe. Podczas I wojny światowej, w grudniu 1914 i maju 1915 roku, na terenie wokół miejscowości toczyły się walki rosyjsko - austriackie, czego świadectwem są cmentarze wojenne nr 231 i 232.

Podczas II wojny światowej w Jodłowej wydawany był (od 1940 roku) przez Armię Krajową konspiracyjny "Biuletyn Radiowy". W ataku przeprowadzonym 12 września 1943 roku przez partyzantów Gwardii Ludowej zniszczone zostały młyn, poczta oraz dokumenty Urzędu Gminy. Zagłada spotkała żydowskich mieszkańców wsi: w 1942 roku większość została rozstrzelana w lesie w Przeczycy.

W Jodłowej urodzili się m.in.: zapaśnik Zbyszko Cyganiewicz, pułkownik Wojska Polskiego Bolesław Krzyżanowski, śpiewaczka operowa Barbara Kostrzewska, poseł Jan Warzecha. W 1920 roku w kościele parafialnym przyjął chrzest poeta Mieczysław Jastrun.

Współczesność

Współczesna Jodłowa jest dużą wsią gminną o przeważnie rolniczym charakterze. Na terenie miejscowości działa Gminne Centrum Kultury i Czytelnictwa, prowadzące kapelę ludową Jodłowianie, Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Zespół Szkół (kontynuujący tradycje istniejacego od 1945 roku liceum ogólnokształcącego), gimnazjum i pięć szkół podstawowych oraz jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej i Koło Gospodyń Wiejskich. We wsi istnieje od 1997 roku Ludowy Klub Sportowy Jodłowa z sekcją piłki nożnej.

Przyroda i zabytki

Jodłowa leży na Pogórzu Ciężkowickim. Na południe od wsi znajdują się wzniesienia należące do Pasma Brzanki, częściowo objęte ochroną jako park krajobrazowy. Pozostała część Jodłowej (podobnie jak całej gminy) znajduje się na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza Ciężkowickiego.

Najważniejszym zabytkiem Jodłowej jest drewniany barokowy kościół pw. św. Stanisława, zbudowany pomiędzy 1670 i 1679 rokiem, na miejscu wcześniejszej świątyni, zniszczonej przez pożar. Obok kościoła znajduje się klasycystyczna wolnostojąca dzwonnica z przełomu XVIII i XIX wieku. Otaczający kościół starodrzew lipowy został uznany za pomnik przyrody. Kościół stanowił ośrodek kultu Dzieciątka Jezus, którego figurka z 1900 roku (kopia figury z praskiego kościoła karmelitów) znajdowała się w ołtarzu głównym. Obecnie została przeniesiona do nowo zbudowanego Sanktuarium Dzieciątka Jezus, konsekrowanego 13 lipca 2008 roku.

Ponadto w Jodłowej znajduje się Pomnik Grunwaldzki i Konstytucji 3 maja, którego budowę rozpoczęto w 1910 roku, w 500. rocznicę bitwy pod Grunwaldem, odsłonięty 3 maja 1914 roku oraz kilka zabytkowych kapliczek, najstarsze pochodzące z XIX wieku. W sołectwie Wisowa, na grzbiecie łączącym przysiółek z Rysowanym Kamieniem (427 m n.p.m.) jest stary cmentarz żydowski z XIX wieku, pamiątka z czasów, gdy liczna społeczność żydowska zamieszkiwała Jodłową.